گزارش خطا
برای مشاهده معنا و شرح هر کلمه، بر روی آن کلیک کنید.
اخلاقية ، اجتماعية ، عقائدية
وَ مِنْ خُطْبَة لَهُ (عَلَيْهِ‌السَّلامُ)
از خطبه های آن حضرت است
در بی‌وفایی دنیا و توجه به آخرت
معرفة الدنيا
«أَمَّا بَعْدُ،»۱پس از حمد حق،
«فَإِنَّ الدُّنْیَا أَدْبَرَتْ،»۲دنیا پشت کرده
«وَ آذَنَتْ بِوَدَاع،»۳خبر به وداع می دهد،
«وَ إِنَّ الْآخِرَةَ قَدْ أَقْبَلَتْ»۴و آخرت روی نموده
«وَ أَشْرَفَتْ بِاطِّلاَعٍ.»۵و سر برآورده است،
«أَلَا وَ إِنَّ الْیَوْمَ المِضْمَارَ،»۶آگاه باشید که امروز روز تمرین،
«وَ غَداً السِّبَاقَ،»۷و فردا زمان مسابقه است،
«وَ السَّبَقَةُ الْجَنَّةُ،»۸مزدِ برنده بهشت،
«وَ الْغَایَةُ النَّارُ;»۹فرجام
بازنده آتش است
«أَفَلَا تَائِبٌ مِنْ خَطِیئَتِهِ قَبْلَ مَنِیَّتِهِ!»۱۰آیا کسی نیست که قبل از رسیدن مرگش توبه کند؟
«أَلَا عَامِلٌ لِنَفْسِهِ قَبْلَ یَوْمِ بُؤْسِهِ!»۱۱آیا کسی نیست که پیش از رسیدن روز سختی اش چاره اندیشد؟
«أَلَا وَ إِنَّكُمْ فِي أَیَّامِ أَمَل مِنْ وَرَائِهِ أَجَلٌ;»۱۲هش دارید که شما در روزگار آرزو هستید که به دنبالش مرگ است.
«فَمَنْ عَمِلَ فِي أَیَّامِ أَمَلِهِ قَبْلَ حُضُورِ أَجَلِهِ فَقَدْ نَفَعَهُ عَمَلُهُ،»۱۳کسی که در ایام آرزو قبل از آنکه مرگش فرا رسد عمل کند عملش سودمند است،
«وَ لَمْ یَضْرُرْهُ أَجَلُهُ.»۱۴و مرگش به او زیان نرساند،
«وَ مَنْ قَصَّرَ فِي أَیَّامِ أَمَلِهِ قَبْلَ حُضُورِ أَجَلِهِ،»۱۵و آن که در روزگار آرزویش پیش از رسیدن مرگش تقصیر کند
«فَقَدْ خَسِرَ عَمَلَهُ،»۱۶محصول کارش خسارت است.
«وَ ضَرَّهُ أَجَلُهُ.»۱۷و مرگش برای او زیان دارد.
«أَلَا فَاعْمَلُوا فِي الرَّغْبَةِ كَمَا تَعْمَلُونَ فِي الرَّهْبَةِ.»۱۸آگاه باشیدکه به وقت خوشی چنان عمل کنید که وقت ترس عمل می کنید.
«أَلَا وَ إِنِّي لَمْ أَرَ کَالْجَنَّةِ نَامَ طَالِبُهَا،»۱۹بدانید که مانند بهشت که خواهانش خواب باشد ندیدم،
«لَا کَالنَّارِ نَامَ هَارِبُهَا،»۲۰و همچون عذاب که گریزانِ از آن در غفلت باشد سراغ ندارم.
«أَلَا وَ إِنَّهُ مَنْ لَا یَنْفَعُهُ الْحَقُّ یَضُرُّهُ الْبَاطِلُ،»۲۱هشیار باشید کسی که حق سودش ندهد باطل او را ضرر
زند،
«وَ مَنْ لَا یَسْتَقِمُ بِهِ الْهُدی،»(۱)۲۲و آن را که هدایت مستقیم ننماید
«یَجُرُّ بِهِ الضَّلاَلُ إِلَى الرَّدَی.»۲۳گمراهی او را به هلاکت کشاند.
«أَلاَ وَ إِنَّكُمْ قَدْ أُمِرْتُمْ بِالظَّعْنِ،»۲۴بدانید شما به کوچ از دنیا امر شده،
«وَ دُلِلْتُمْ عَلَى الزَّادِ;»۲۵و بر تهیه توشه دلالت شده اید.
«وَ إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمُ اثْنَتَانِ:»۲۶ترسناکترین چیزی که از آن بر شما می ترسم
«اتِّبَاعُ الْهَوَی، وَ طُولُ الْأَمَلِ،»۲۷پیروی هوا و آرزوی دراز است.
«فَتَزَوَّدُوا فِي الدُّنْیَا مِنَ الدُّنْیَا»۲۸پس در این دنیا از دنیا توشـه ای برگیرید
«مَا تَحُوزُونَ بِهِ أَنْفُسَکُمْ غَداً.» (۲)۲۹که در آخـرت خود را از عـذاب محافظت کنیـد.
اَقُولُ: اِنَّهُ لَوْ كانَ كَلامٌ يَأْخُذُ بِالْأَعْناقِ اِلَى الزُّهْدِ فِى الدُّنْيا، وَ يَضْطَرُّ اِلى عَمَلِ الاْخِرَةِ لَكانَ هذَا الْكَلامَ. وَ كَفى بِهِ قاطِعاً لِعَلائِقِ الامالِ، وَ قادِحاً زِنادَ الْإِتِّعاظِ وَ الْإِزْدِجارِ. وَ مِنْ اَعْجَبِهِ قَوْلُهُ (عَلَيْهِ‌السَّلامُ): «اَلا وَ اِنَّ الْيَوْمَ المِضْمارُ، وَ غَداً السِّباقُ، وَ السَّبْقَةُ الْجَنَّةُ، وَ الْغايَةُ النّارُ» فَاِنَّ فيهِ مَعَ فَخامَةِ اللَّفْظِ، وَ عِظَمِ قَدْرِ الْمَعْنى، وَ صادِقِ التَّمْثيلِ، وَ واقِعِ التَّشْبيهِ سِراًّ عَجيباً وَ مَعنىً لَطيفاً وَ هُوَ قَوْلُهُ (عَلَيْهِ‌السَّلامُ): «وَالسَّبْقَةُ الْجَنَّةُ، وَالْغايَةُ النّارُ» فَخالَفَ بَيْنَ اللَّفْظَيْنِ لِإِخْتِلافِ الْمَعْنَيَيْنِ، وَ لَمْ يَقُلِ «السَّبْقَةُ النّارُ» كَما قالَ: «السَّبْقَةُ الْجَنَّةُ» لاَِنَّ الْأِسْتِباقَ اِنَّما يَكُونُ اِلى اَمْر مَحْبُوب، وَ غَرَض مَطْلُوب، وَ هذِهِ صِفَةُ الْجَنَّةِ، وَ لَيْسَ هذَا الْمَعْنى مَوْجُوداً فِى النّارِ، نَعُوذُ بِاللّهِ مِنْها، فَلَمْ يَجُزْ اَنْ يَقُولَ: وَ السَّبْقَةُ النّارُ، بَلْ قالَ: «وَالْغايَةُ النّارُ»، لاَِنَّ الْغايَةَ قَدْ يَنْتَهى اِلَيْها مَنْ لا يَسُرُّهُ الْإِنْتِهاءُ اِلَيْها وَ مَنْ يَسُرُّهُ ذلِكَ، فَصَلَحَ اَنْ يُعَبَّرَ بِها عَنِ الْأَمْرَيْنِ مَعاً، فَهِىَ فى هذَا الْمَوْضِعِ كَالْمَصيرِ وَ الْمَآلِ، قالَ اللّهُ تَعالى: «قُلْ تَمَتَّعُوا فَاِنَّ مَصيرَكُمْ اِلَى النّارِ». وَ لا يَجُوزُ فى هذَا الْمَوْضِعِ اَنْ يُقالَ: فَاِنَّ سَبْقَتَكُمْ (بِسُكُونِ الْباءِ) اِلَى النّارِ. فَتَأَمَّلْ ذلِكَ، فَباطِنُهُ عَجيبٌ، وَ غَوْرُهُ بَعيدٌ لَطيفٌ، وَ كَذلِكَ اَكْثَرُ كَلامِهِ (عَلَيْهِ‌السَّلامُ).
وَ فى بَعْضِ النُّسَخِ: وَ قَدْ جاءَ فى روايَة اُخْرى: «وَالسُّبْقَةُ الْجَنَّةُ» بِضَمِّ السِّينِ. وَالسُّبْقَةُ عِنْدَهُمُ اسْمٌ لِما يُجْعَلُ لِلسابِقِ اِذا سَبَقَ مِنْ مال اَوْ عَرَض. وَالْمَعْنَيانِ مُتَقارِبانِ، لِأَنَّ ذلِكَ ل ايَكُونُ جَزاءً عَلى فِعْلِ الْأَمْرِ الْمَذْمُومِ، وَ اِنَّما يَكُونُ جَزاءً عَلى فِعْلِ الاَْمْرِ الْمَحْمُودِ.
می گویم: اگر سخنی باشد که مردم را به زهد در دنیا و عمل مربوط به آخرت وادار کند همین سخن است. و همین بس که این کلام دل را از وابستگی به آرزوها قطع کند، و نور موعظه و قدرت بازداشتن انسان از گناه را در دل برافروزد. و عجیب ترین جملات این خطبه این است که می فرماید: «امروز روز تمرین، و فردا روز مسابقه، و مزدِ برنده بهشت، و عاقبت بازنده آتش است.» زیرا در این سخن با وجود عظمت لفظ و بزرگی معنا و تمثیل درست، و تشبیه واقعی، سرّی شگفت و معنایی لطیف نهفته، و آن قول حضرت است که می فرماید: «والسَّبقَةُ الْجَنَّةُ، والغایَةُ النّار» که چون معنی سبقه و غایت مخالف هم است از آن حقیقتِ قیامتی به دو لفظ مختلف «سبقه ـ غایت» تعبیر فرموده، زیرا مسابقه در کاری محبوب و هدفی مطلوب است و این صفت بهشت است، نه دوزخ که به خدا از آن پناه می بریم، و شایسته نبود بگوید: «والسّبقةُ النارُ»، بدین خاطر فرمود: «الغایةُ النار»، چه اینکه ممکن است پایان یک راه کسی را خوش نیاید، و ممکن است خوش آید، بنابراین صحیح این است که برای هر دو صورت با کلمه غایت تعبیر شود. غایت در این زمینه مانند مصیر و مآل است، چنانکه حق فرموده: قُلْ تَمَتَّعُوا فَاِنَّ مَصیرَکُمْ اِلَی النّارِ، که صحیح نیست در اینجا به جای «مصیر» کلمه «سبقه» آید. در این سخن اندیشه کن که نهانی شگفت و ژرفایی عمیق و لطیف دارد، و بیشتر سخنان حضرت چنین است.
در برخی از نسخه ها «سُبقه» به ضمّ سین وارد شده. و سُبقه به ضمّ سین نزد عرب مال یا متاعی است که به برنده مسابقه جایزه می دهند. و معنی سبقه به فتح و ضم به هم نزدیک است، زیرا سبقه به ضم سین جزاء عمل ناپسند نیست بلکه پاداش کار خوب است.
(۱) در بعضی نسخ
«وَ مَنْ لَا یَسْتَقِیمُ بِهِ الْهُدی» آمده است.
(۲) در بعضی نسخ
«مَا تَحْرُزُونَ بِهِ أَنْفُسَکُمْ ...» آمده است.
