مقاله برگزیده
عبدالکریم حائری یزدی![عبدالکریم حائری]()
عبدالکریم حائری یزدی، از مراجع
تقلید شیعه و بنیان‌گذار
حوزه علمیه قم می‌باشد.
عبدالکریم حائری در خانواده‌ای غیرروحانی در مِهرجِرد
میبد به دنیا آمد. پدرش، محمدجعفر، را فردی متدین و پرهیزکار توصیف کرده‌اند که به خریدوفروش
کرباس و
گوسفند و احتمالاً گاهی به
کشاورزی اشتغال داشته است..
در بیش‌تر منابع، سال تولد عبدالکریم ۱۲۷۶ ذکر شده ولی فرزندش،
مرتضی، احتمال داده است که وی در حدود ۱۲۸۰ به دنیا آمده باشد.
شوهرخاله عبدالکریم، میرابوجعفر، او را دارای استعداد فراوان یافت و در خردسالی وی را به محل زندگی خود،
اردکان، برد و به مکتب سپرد؛ ازاین‌رو، حائری همیشه خود را مدیون او می‌دانست. طولی نکشید که عبدالکریم پدرش را از دست داد و مدتی در
مهرجرد نزد مادرش ماند.
پس از چندی به
یزد رفت و با سکونت در مدرسه محمدتقی‌خان، معروف به
مدرسه خان، ادبیات عرب و برخی دیگر از درس‌های مقدماتی حوزه را نزد عالمانی چون
سیدحسین وامق و
سیدیحیی بزرگ، معروف به
مجتهد یزدی، فراگرفت.
او در ۱۲۹۸ برای ادامه تحصیل، به همراه مادرش، راهی
عراق شد. نخست به
کربلا رفت و حدود دو سال زیرنظر
فاضل اردکانی (عالم بزرگ و رئیس
حوزه علمیه کربلا ) به تحصیل پرداخت و درس‌های سطوح میانی
فقه و
اصول را در آن‌جا آموخت. از
علی بفروئی یزدی (متوفی ۱۳۲۴) به عنوان یکی از استادان او در کربلا یاد شده است.
سپس حائری، به توصیه فاضل اردکانی که استعداد او را فراتر از ظرفیت آن زمان حوزه علمیه کربلا یافته بود و با معرفی‌نامه‌ای از جانب او برای میرزای بزرگ،
محمدحسن شیرازی، به
سامرا رفت. میرزا او را به‌گرمی پذیرفت و از او خواست که با فرزندش، سیدعلی‌آقا، مباحثه کند.
دوره تحصیل حائری در سامرا از ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۲ یا ۱۳۱۳، تأثیر ژرفی در شکل‌گیری شخصیت علمی او داشت تا جایی که می‌توان او را از اصحاب مکتب سامرا دانست. در سامرا، او نخست دو تا سه سال درس‌های سطوح عالی فقه و اصول را نزد استادانی چون
شیخ فضل‌اللّه نوری،
میرزا ابراهیم محلاتی شیرازی و
میرزامهدی شیرازی (متوفی ۱۳۰۸، خواهرزاده
میرزامحمدتقی شیرازی ) به اتمام رساند و سپس در درس‌های خارج فقه و اصول
سیدمحمد فشارکی اصفهانی و
میرزامحمدتقی شیرازی، و مدتی در مجلس درس میرزا محمدحسن شیرازی شرکت کرد. و از
میرزا حسین نوری (مشهور به
محدّث نوری، صاحب
مستدرک الوسائل )
اجازه روایت دریافت کرد.
در میان استادان حائری، نقش فشارکی بسیار جدّی‌تر و پررنگ‌تر و مدت فراگیری حائری از او طولانی‌تر از دیگران بوده، تا جایی که از بهترین و نزدیک‌ترین شاگردان او به شمار می‌رفته است؛ بنابراین حائری، به تعبیری، دست‌پرورده فشارکی بوده است.
این استاد و شاگرد چند ماه پس از درگذشت میرزای بزرگ (۱۳۱۲) از سامرا به
نجف نقل مکان کردند. حائری در نجف نیز همواره در درس استادش شرکت می‌کرد و در ماه‌های آخر عمر فشارکی، از او مراقبت هم می‌کرد. حائری در ۱۳۱۳
حج گزارد.
به گزارش شماری از منابع، حائری در نجف در زمان حیات فشارکی، در درس
آخوند خراسانی هم شرکت می‌کرده است اما به گزارش شماری دیگر، او پس از درگذشت فشارکی (۱۳۱۶) به حلقه درس آخوند پیوست. گزارش‌های اخیر، نادرست به نظر می‌رسند، زیرا مستلزم آن‌اند که حائری در مجموع، قبل و بعد از دوره اول اقامتش در
اراک، فقط حدود یک یا دو سال در درس آخوند خراسانی حاضر شده باشد و این با گزارش‌های دیگر، که جایگاه مؤثر حائری و حضور طولانی‌تر او را در این درس نشان می‌دهد، سازگاری ندارد، از جمله این‌که او درس آخوند را برای برخی شرکت‌کنندگان، تقریر می‌کرده اشکالات خود را بر درس‌های طول هفته، چهارشنبه‌ها مطرح می‌کرده و گاهی نظر استاد را تغییر می‌داده؛ او مجموعه سؤال و جواب‌های مبحث علم اجمالی در کفایةالاصول خراسانی را به اشکالات خود در آن درس مربوط دانسته است. آخوند درس عمومی خود را برای چند نفر، از جمله حائری و نائینی، مفید ندانسته و برای آن‌ها درس خصوصی دایر کرده است. و از همه مهم‌تر این‌که حائری خود اذعان داشته که در تألیف جلد دوم دُررالفوائد از آموزه‌های آخوند استفاده کرده است. حائری و
آقاضیاء عراقی و محمدرضا
مسجدشاهی اصفهانی، هم‌بحث بوده‌اند که احتمالا به سال‌های اقامت حائری در نجف مربوط است.
حائری پس از درگذشت فشارکی با اصرار و همراهی دوست خود، محمود عراقی (فرزند
آقامحسن عراقی، روحانی متمکّن و متنفذ اراک)، به
ایران بازگشت و در سلطان‌آباد (اراک کنونی) حوزه درس پررونقی دایر کرد. شماری از منابع، سال بازگشت او را ۱۳۱۶ و شماری دیگر، ۱۳۱۸ گزارش کرده‌اند. بسیاری از منابع نیز از این دوره اقامت شش یا هشت ساله او در اراک، یادی نکرده و به گونه‌ای گزارش داده‌اند که گویا او تمام این مدت را در نجف یا کربلا به سر می‌برده است.
(ادامه)
شبکه اجتماعی ویکی‌فقه
