تازه‌های فقه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بخش تازه‌هاى
فقه را گشوده‌ایم
و بنا داریم به اندازه توان، به شناساندن تمام آثار تازه نشر یافته فقهى
و حقوقى
و آثار پیوسته
و وابسته به فقه، مانند
اصول و رجال بپردازیم.
لسماحة ولى امر المسلمین آیة اللّه العظمى السید على الحسینى الخامنئى(۱) لبنان، دارالحق، ۱۴۱۶.
در سال‌هاى اخیر، استفتاءات بسیار از محضر رهبر معظم انقلاب شده که معظم له به آن‌ها پاسخ داده
و بخش استفتاءات دفتر مقام معظم رهبرى، پرسش‌ها
و پاسخ‌ها را به عربى ترجمه
و دسته بندى کرده
و پس از دیدن حضرت ایشان، چاپ
و نشر شده است.
در جلد اول، پرسش‌ها
و پاسخ‌هاى مربوط به عبادات گرد آمده است.
مقام معظم رهبرى، سازمان فرهنگ
و ارتباطات اسلامى، ۱۴۱۷ ق.
این اثر، ترجمه (
اجوبة الاستفتاءات ) به زبان اردوست.
هادى حجت، محمد هادى طلعتى، بخش معارف اسلامى انجمن علمى فرهنگى کتابخانه ملى کرمان،
قم ، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ دوم، ۱۳۷۶.
هدف اصلى این مجموعه، روشن گرى پاره اى از
احکام وابسته
و به مسائل
و امور پزشکى است. از آن جا که این مسائل، به گونه پراکنده در منابع گوناگون یافت مى شود، این نیاز وجود داشت تا همه آن یا دست کم، بخش مهمى از آن، جداگانه در مجموعه اى گرد بیاید
و به شکل خوش آیند در دسترس قرار گیرد.
فتاوای طرح شده در این مجموعه، براساس دیدگاه‌هاى فقهى آیات عظام:
امام خمینی ، گلپایگانى
و اراکی سامان یافته
و متن اصلى براساس فتواهاى حضرت امام خمینى است که در صورت اختلاف نظر با مراجع دیگر، در بیش تر موارد، فتواهاى آنان نیز یاد شده است.
متن کامل نزدیک ۱۸۰
استفتاء از مراجع یاد شده نیز که به گونه اى با مسائل پزشکى در پیوند بوده‌اند، در پایان کتاب گرد آمده است.
مهدى پیشوایى
و حسین گودرزى، حوزه نمایندگى ولى فقیه در امور
حج و زیارت، چاپ دوم، ۱۳۷۵.
این کتاب، گونه اى
فقه تطبیقى به شمار مى رود
و در آن ریشه‌هاى فقهى دیدگاه‌هاى فقهاى
تشیع و تسنّن در زمینه شمارى از مسائل مورد نیاز در
سفر حج ، روشن
و شرح داده شده است.
بخشى از مسائل فقهى مطرح شده، اگر چه در سفر حج، مورد نیازند، لیکن ویژه در حج نیستند، مانند عنوان‌هاى زیر:
آیا
خواب از بین برنده
وضو ست؟
اذان و اقامه ،
سجده بر پشت
نماز گزار، عبور از برابر نمازگزار،
آمین ،
قنوت ، سلام آخر نماز.
محمد حسین ابراهیمى، تهران، انتشارات کویر، سازمان تأمین اجتماعى، چاپ اول، ۱۳۷۵.
مخاطبان این کتاب، بیش تر دو گروه هستند:
نخست، برخى از
علما و فقهاى حوزه‌هاى علمیه که علاقه مندند از صنعت
بیمه و تأمین اجتماعى از نظر تاریخى، اجتماعى
و حقوقى، آگاهى یابند.
دوم، دانشگاهیان
و حقوقدانان که علاقه دارند بیمه را از دیدگاه
حقوق اسلامی و دیدگاه‌هاى فقها مورد مطالعه قرار دهند.
در ابتدا، کلیاتى درباره ظهور
و گسترش بیمه
و تأمین اجتماعى در
جهان و ایران آورده شده
و سپس دیدگاه‌هاى اندیشه وران جهان
اسلام ، در مورد این دو مقوله نقد
و بررسى گردیده است.
کتاب، در دوازده فصل سامان یافته است:
تاریخچه
و انواع
بیمه ، بیمه در
فقه اسلامی ، آیا عقد بیمه عقدى مستقل است، مبناى تنظیم کتاب‌هاى فقهى، شیوه تنظیم کتاب‌هاى فقهى موجود،
استقلال عقد بیمه، دلایل صحت بیمه، آیا روایتى در تأیید بیمه وجود دارد، آیا بیمه موضوع مستحدثه است، ایرادهاى وارده بر بیمه، تأمین اجتماعى، ابعاد شرعى برخى مسائل تأمین اجتماعى.
به کوشش مهدى مهریزى، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶.
در این اثر، هیجده
رساله فقهى در باب
بلوغ دختران
و یا دختران
و پسران، گردآورى شده که عنوان
و نام نویسندگان آن‌ها به این شرح است:
رسالة فى البلوغ وحدّه، عبدالعالى بن على کرکى.
بلوغ، عباسعلى محمودى.
سن بلوغ براى
ازدواج ، عباس منتهایى.
تحقیقى درباره سنّ بلوغ، سید محمد حسن مرعشى.
سن
تکلیف ، قاسم کریمى.
بلوغ دختران، مهدى مهریزى.
متى تصوم الجاریة؟ محمد هادى معرفت.
رساله بلوغ، سید محمد جوادى غروى اصفهانى.
سن بلوغ براى دختران، سید محمد موسوى بجنوردى.
نظریه تحوّل
شریعت با تحوّل زمان سنّ بلوغ دختران، محمد ابراهیم جنّاتى.
بلوغ در نه سالگى قول مشهور، محبوبه عباسقلى زاده (امّى).
بلوغ از دیدگاه فقهى
و کارشناسى، محمد تقى فاضل میبدى.
بلوغ دختران طبیعى یا فقهى؟، سید محسن سعید زاده.
رسالة فى البلوغ، حسین یزدى اصفهانى.
بلوغ الذکر
و الانثى، سید محمّد حسینى کاشانى.
پژوهشى در بلوغ دختران، محمد على گرامى.
سنّ بلوغ شرعى دختران، زهره صفاتى.
سنّ البلوغ
فى المرأة، محمد هادى آل رافى.
در پایان، بخشى تحت عنوان (مأخذ شناسى بلوغ) به معرفى مأخذ
و مصادرى که به گونه اى در پژوهش بحث بلوغ، کار آیى
و راه گشایى دارند، آورده شده است.
ابوطالب تجلیل، انتشارات رها، چاپ اول، ۱۳۷۵.
شیوه نگارش بدین گونه است: عبارت‌هایى از عروه که نیاز به شرح داشته‌اند، با شماره مسأله یاد شده، سپس زیر عنوان (التعلیقة) شرح‌هاى لازم داده شده
و گاه نظرى مخالف با نظر صاحب عروه، با دلیل، بیان گردیده است.
جلد اول، کتاب‌هاى طهارت، صلاة، صوم، زکات
و خمس را در بردارد. مناسب بود متن کامل عروه بالاى صفحه آورده مى شد، تا کتاب بیش تر در خور استفاده باشد
و آوردن بخشى کوتاه از یک مسأله گاه سبب مى شود، خواننده از بحث آگاهى کامل نیاید.
سید محمد حسن بنى‌هاشمى خمینى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶.
در عصر حاضر، شمارى از فقیهان، مسؤولیت مهم
استنباط احکام را پذیرفته
و دیدگاه‌هاى فقهى خویش را ابراز داشته‌اند؛ امّا چون
رساله‌ها بسیارند
و استفاده از همه آن‌ها، بویژه براى گویندگان مسائل شرعى، دشواری‌هایى به همراه دارد، آقاى سید محمد حسن بنى‌هاشمى، آن‌ها را در یک
رساله، سامان داده، تا به دست آوردن دیدگاه‌هاى
مجتهدان آسان باشد.
۱. متن اصلى این توضیح المسائل،
رساله حضرت
امام خمینی است
و در هر مسأله‌اى که
فتوای یکى از مراجع با فتواى متن، فرق داشته باشد، با حرف ریز تر در بخش پایانى صفحه درج شده است.
۲.
رساله، آراء فقهى دوازده تن از فقیهان را در بردارد:
امام خمینى،
خویی ، گلپایگانى، اراکى، خامنه اى،
فاضل لنکرانی ،
بهجت ،
تبریزی ،
صافی گلپایگانی ،
شبیری زنجانی ،
سیستانی و مکارم شیرازی .
۳. جلد اول،
احکام تقلید تا پایان
احکام روزه را در بردارد.
۴.
رساله‌هایى که مورد استفاده قرار گرفته، برابر با آخرین دیدگاه‌ها
و رساله دوازه
فقیه یاد شده است
و پیش از چاپ، نماینده ویژه هر یک از مراجع تقلید، فتواها را کنترل کرده
و در مواردى که فرقى بین
رساله، با
رساله هر یک از آیات عظام دیده مى شود، برابر نظر نماینده ویژه آنان بوده است.
۵ . از ویرایش
رساله‌ها خوددارى شده مگر در بعضى موارد.
۶. گاه
حکم در پاورقى با متن اصلى تفاوت ندارد، ولى براى رعایت امانت، یاد شده است.
التقیة
فى فقه اهل البیت ج۱ محمد على صالح معلم، چاپ اول، ۱۴۱۸.
در این اثر، موارد
تقیه در باب‌هاى گوناگون، به بوته بررسى گذاشته شده است.
نویسنده، پیش از ورود به بحث، تقیه را در طول تاریخ، بیان مى کند.
کتاب، در هشت فصل، با عنوان‌هاى زیر سامان یافته است:
۱. تقیه در
اصول دین .
۲. تقیه در آن قسم از
فروع دین که قصد قربت در آن‌ها شرط نیست.
۳. تقیه در فروعى که بستگى به قصد قربت دارد.
۴. تقیه در وقت.
۵. تقیه در
نماز .
۶. تقیه در
روزه .
۷ . تقیه در
حج .
۸ . تقیه در
زکات .
شیخ محمد حسن نجفى (۱۲۶۶ه.ق)، تحقیق: دفتر انتشارات اسلامى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۷.
در قرن سیزدهم، دگرگونى علمى جدیدى پدید آمد
و در این عصر آثار علمى ارزنده اى تدوین یافت از جمله:
کشف الغطاء ،
مفتاح الکرامة ، ریاض، مکاسب، قوانین، فصول، ضوابط، فرائد الاصول
و…
از جمله آثار ارزشمند در این عصر (
جواهر الکلام )، دایرة المعارف بزرگ فقه
شیعه است، که بر تمامى آثار پیشین برترى یافت
و از همان آغاز تدوین، مورد توجه
علما و فقها قرار گرفت. علت رویکرد فقها به این اثر بزرگ را مى توان به اختصار چنین بیان داشت:
۱ . تا آن زمان اثرى فقهى با این گستردگى
و دربردارنده دیدگاه‌هاى فقها
و دلیل‌هاى آنان نگاشته نشده بود.
۲. جواهر کتابى فراگیر است که تمامى باب‌هاى فقه را در بر مى گیرد.
۳. از ابتدا تا انتها یک شیوه
و روش دنبال مى شود.
۴ .
فقیه با در اختیار داشتن چنین کتابى، از بسیارى منابع فقهى دیگر، بى نیاز مى شود
و تنها با رجوع به آن مى تواند به استنباط
احکام شرعى بپردازد
و چنین ویژگى در آثار دیگر (دست کم تا زمان نگارش جواهر) دیده نمى شود.
۵ . صاحب جواهر، به بسیارى از فرعهاى نادر فقهى پرداخته که در آثار دیگر یافت نمى شود. بنابر گفته گروهى از علما: اگر تاریخ نگارى بخواهد پدیده اى شگفت در عصر صاحب جواهر را ثبت کند، پدیده اى شگفت انگیز تر از نگارش (جواهر الکلام) نمى یابد.
جواهر الکلام، تاکنون چندین بار به چاپ رسیده است
و آخرین بار دفتر انتشارات اسلامى وابسته به
جامعه مدرسین ، با استفاده از چندین نسخه چاپى
و دستنوشته، از جمله نسخه اى که توسط صاحب جواهر تصحیح شده
و بار دیگر با کارهاى زیر تصحیح
و به زیور طبع آراسته شده است.
۱. استخراج
آیات بدین صورت که اگر آیه در متن آمده در پاورقى شماره آیه
و سوره یاد شده
و اگر در متن به آیه اشاره شده، متن کامل آیه نیز در پاورقى آمده است.
۲. ذکر مأخذ روایات، تا جایى که ممکن بوده، از مصادر اولیه، به اضافه اشاره به
وسایل الشیعه و در مواردى روایاتى که تنها صاحب جواهر به آن‌ها اشاره کرده، متن کامل آن‌ها در پاورقى یاد شده است.
۳. ارجاع تمام دیدگاه‌ها به مصادر آن‌ها.
۴. به کارگیرى نشانه سجاوندى
و استفاده از رسم الخط جدید عربى.
۵ . توضیح کلمات مشکل در پاورقى.
شمس الدین محمد منهاجى اسیوطى (قرن ۹).
تحقیق: مسعد عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۷، ۲جلد.
در این اثر، باب‌هاى گوناگون فقه که امکان دارد بین مردم، اختلافى در آن‌ها صورت گیرد، براساس مذاهب
اهل سنت آورده شده است:
نویسنده در آغاز هر باب، کلیاتى از موضوع را آورده، سپس تحت عنوان (الخلاف المذکور
فى مسائل الباب) مسائلى که اهل سنت بر آن اتفاق دارند، یادآور شده، آن گاه موارد اختلافى را آورده است.
جلد نخست، از کتاب اقرار آغاز
و به کتاب قسم الصدقات پایان مى پذیرد
و جلد دوم از کتاب نکاح شروع
و به کتاب امهات الاولاد پایان مى یابد.
محمد مهدى شمس الدین، بیروت، المؤسسة الدولیة للدراسات
و النشر، چاپ اول، ۱۹۹۶م.
به تازگى از شیخ محمد مهدى شمس الدین،
سلسله آثارى با عنوان (مسائل حرجة
فى فقه المرأة) به بازار دانش عرضه شده که در آن‌ها
احکام با نوان در پیوند با اجتماع به بوته بررسى فقهى نهاده شده است. این اثر، در واقع دو کتاب در یک مجلد، با عنوان‌هاى: (حقوق الزوجیة)
و (حق العمل للمرأة) است. در این کتاب، عنوان‌هاى زیر به شرح، بحث شده‌اند:
آثار عقد
زوجیت ،
نشوز ،
حقوق زن ، حقوق زن
طلاق داده شده
و شوهر مرده،
حکم کار بانوان در بیرون از خانه.
قبل از این کتاب دو اثر دیگر از همین سرى، با عنوان‌هاى زیر، به چاپ رسیده است:
(اهلیة المرأة لتولّى السلطة)
و (الستر والنظر.)
امام خمینى(ره)، تهران، مؤسسه تنظیم
و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول، ۱۹۹۶م.
پس از مرحوم
نراقی ، امام خمینى، نخستین فقیهى بود که به گونه اى گسترده به بحث از
ولایت فقیه پرداخت
و آن را اثبات کرد
و براى نخستین بار با روشنى، سرپرستى تصدّى
حکومت را براى فقیه جامع شرایط ثابت کرد.
ابتدا حضرت امام، بحث ولایت فقیه را در سیزده جلسه در
نجف اشرف،
تدریس کرد
و پس از آن، این بحث را در جلد دوم از (کتاب البیع) نگاشت.
حضرت امام، در کتاب
حکومت اسلامی چند دلیل بر ضرورت تشکیل
حکومت اسلامى اقامه مى کند:
۱. تشکیل
حکومت توسط
پیامبر اکرم (ص)
۲. بایستگى استمرار اجراى
احکام الهی که ویژه زمان پیامبر اسلام(ص) نیست.
۳. ماهیت قوانین
اسلام و این که بخش مهمى از آن‌ها بدون تشکیل
حکومت اجرا شدنى نیست، مانند:
احکام دفاع
و احکام حقوقى
و جزائى.
پس از بیان بایستگى تشکیل
حکومت اسلامى، به پیشینه تاریخى انحراف از این اصل که به عصر اموى باز مى گردد، اشاره دارد
و این که این وضع در زمان‌هاى بعد ادامه یافت
و حضرت امام، تأکید مى کند که عقل
و شرع به لزوم قیام براى تغییر این وضع
حکم مى کند.
در این اثر عنوان‌هاى زیر به چشم مى خورد:
ادلّة لزوم اقامة
الحکومة، حقیقة قوانین الاسلام
و کیفیتها، ولایة
الفقیه من خلال الروایات.
محمد جواد مغنیه، تهران، رابطة الثقافة والعلاقات الاسلامیة، ۱۴۱۷ق.
این اثر، از (الفقه على المذاهب الخمسة)، نگاشته مرحوم
محمد جواد مغنیه ، گرفته شده
و با ویرایش
و افزوده‌هایى در پاورقى به چاپ رسیده است. این اثر، براساس
مذهب امامیه و فرقه‌هاى چهارگانه اهل سنت، سامان یافته است.
عناوین:
فروع الاستطاعة، الاستنابة، العمرة، انواع الحج، مواقیت الاحرام، الاحرام، محظورات الاحرام، الطواف، السعى
و التقصیر، الوقوف
فى عرفة، الوقوف بالمزدلفة،
فى منى، جمرة العقبة، الهدى، بین مکة
و منى صدرة الحج.
محمد رضا مظفر ، تحقیق: جعفر کوثرانى، ناشر: حبیب، چاپ اوّل.
تاکنون شرح‌هاى بسیارى بر کتاب ارزش مند مکاسب، نگارش عالم فرزانه
شیخ مرتضی انصاری نگاشته شده است. یکى از این شرح‌ها که به تازگى
و براى نخستین بار به زیور طبع آراسته شده، حاشیه علامه محمد رضا مظفر (م: ۱۳۸۳ه.ق.) بر مکاسب است.
همان گونه که محقق در مقدمه مى نویسد: نسخه دستنوشته این حاشیه را فرزندان مرحوم مظفر، براى انتشار در اختیار پدر محقق قرار داده‌اند. جناب شیخ جعفر کوثرانى، با پژوهش‌هایى که روى آن انجام داده، موفق به انتشار آن شده است.
کارى که محقق بر این اثر انجام داده عبارت است از: پاراگراف بندى، به کارگیرى نشانه‌هاى سجاوندى، شرح عبارت‌ها یا تصحیح آن‌ها در کروشه یا پاورقى، یادکرد مأخذ
آیات و روایات در پاورقى.
حاشیه اى که مرحوم مظفر بر مکاسب نگاشته، تنها
بیع و خیارات را در بر مى گیرد
و شیوه آن بدین گونه است که در آغاز یکى از عبارات مشکل مکاسب که نیاز به شرح دارد مى آورد، آن گاه به شرح آن مى پردازد.
قسمت بیع تا بحث (
قدرت بر
تسلیم ) به عنوان یکى از شرایط عوضین
و عبارت‌هاى مشکل خیارات، تا
خیار رؤیت ، شرح داده شده است.
شیخ مرتضى حائرى (م:۱۴۰۶ق)، تحقیق محمد حسین امراللّهى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
شیخ مرتضی حائری ، فرزند مؤسس حوزه، آیت اللّه حاج
شیخ عبدالکریم حائری یزدی ، بین سال‌هاى ۱۳۹۴
و ۱۴۰۰ه.ق. در
حوزه علمیه قم ، بحث
خمس و انفال را تدریس مى کرده
و در ضمن تدریس، مباحث مطرح شده را مى نگاشته که نتیجه آن (کتاب الخمس) است که اکنون در دسترس اهل نظر قرار دارد.
متن این اثر در بالاى صفحه
و شرح آن در پایین صفحه قرار دارد. متن از عروة الوثقى، وسیله، شرایع، لمعه
و غیر آن‌ها گرفته شده
و شرح آن، از نویسنده است.
در آغاز کتاب، خلاصه اى از زندگانى نویسنده، آمده است.
باقر ایروانى، قم، انوار الهدى، چاپ اول، ۱۴۱۸.
نویسنده در مقدمه، مباحث کلى درباره
قواعد فقهی مطرح مى سازد، سپس قواعد زیر، به بوته بررسى گذاشته شده‌اند:
قاعده طهارت ،
غرور ،
تسبیب ،
لاضرر ،
میسور ،
فراغ و تجاوز ،
علی الید ،
التزام ،
ید ،
سلطنه .
در پایانِ شرح هر قاعده، پرسش‌هایى از بحثهاى مطرح شده، براى تمرین، آورده شده است.
ابن ادریس (م:۵۹۸ ه.ق.) قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ چهارم، ۱۴۱۷.
کتاب سرائر، از جمله آثار فقهى ارزش مند است که از دیرباز فقهاى بزرگ به آن توجه داشته‌اند. اهمیت
و ارزش این اثر
و دیدگاه ویژه
ابن ادریس ، سبب شده دفتر انتشارات اسلامى به تصحیح این کتاب بر اساس ۶ نسخه دستنوشته
و چاپ سنگى بپردازد.
جلد اول، کتاب طهارت تا پایان کتاب حج را در بردارد
و جلد دوم، از کتاب
جهاد آغاز
و به کتاب
طلاق پایان مى پذیرد
و جلد سوم، در بردارنده کتاب
عتق تا کتاب
حدود است (کتاب
قصاص و دیات قبل از کتاب حدود آمده).
ابن ادریس، در پایان، تحت عنوان (المستطرفات) بخش‌هایى از کتاب‌هاى فقیهان دیگر را آورده است.
استفتاءات از محضر آیت الله سید محمد کاظم یزدى، به اهتمام سید مصطفى محقق داماد، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶.
این مجموعه، ویژگی‌هایى دارد که در دیگر مجموعه‌هاى همانند به چشم نمى خورد:
الف. از نظر تاریخى به زمانى مربوط مى شود که در
جهان اسلام از نظر صنعت، کشاورزى، بویژه بارزگانى، دگرگونی‌هایى به وجود آمده است. در این برهه تاریخى، ارتباطات آسان تر شده
و امکان نامه نگاری‌ها، تماس‌ها نسبت به دوران قبل، بیش تر بوده است.
ب .
مرجعیت سید یزدى، پس از
میرزای شیرازی است. فتواى
تحریم تنباکو توسط میرزا، مرجعیت
شیعه را فراگیر
و گستره آن را گسترش داده بود؛ از این روى، مرجعیت سید، به اقصى بلاد
شیعه نشین مانند:
ایران ،
هند ،
عربستان ،
امارات و بعضى کشورهاى غربى گسترش یافته بود
و بیش تر این کشورها با دگرگونی‌ها
و تنش‌هاى شگرف سیاسى رو به رو بودند. این‌ها سبب شد که پدیده‌هاى جدیدى براى شیعیان مطرح گردد
و مرحوم سید یزدى، به حل آن‌ها همت بگمارد.
در مثل، گونه‌هاى
بیمه ، براى نخستین بار در این مجموعه مطرح شده است.
ج . سطح علمى بیش تر پرسش کنندگان، بسیار بالاتر از افراد معمولى بوده
و چگونگى
و روش پرسش نشان دهنده آن است. از این روى سید یزدى در پاسخ، به مبانى فقهى
و گاه به طرح دیدگاه‌هاى مختلف
و نقد بررسى آن‌ها پرداخته است.
این مجموعه، در دو بخش:
عبادات و معاملات سامان یافته است.
پاره اى پرسش‌ها به فارسى
و پاره اى از آن‌ها به عربى است.
در پایان، دو فهرست تفصیلى براساس شماره صفحه
و شماره پرسش تهیه شده که کار پژوهش را براى پژوهشگران بسیار آسان مى کند.
کاظم جابرى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶.
بر پا داشتن
نماز جمعه در عصر
غیبت ، از جمله مسائل مورد اختلاف میان فقهاى
شیعه است. از این روى، نویسنده بیش تر در همین محور به بحث پرداخته
و از چگونگى نماز جمعه
و شرط‌ها
و احکام آن، بحثى به میان نیاورده است.
کتاب، از دو فصل سامان یافته است: در فصل نخست سیر تاریخى نماز جمعه مورد بررسى قرار گرفته
و در آن هشت عصر، ارزیابى شده است:
عصر
تشریع ، عصر
ائمه ، عصر غیبت اول، عصر شیخ، عصر
علامه حلّی ، عصر صفوى، عصر
وحید بهبهانی ، عصر
جمهوری اسلمی .
در فصل دوم، به گونه فشرده، دیدگاه‌ها
و دلیل‌ها در
حکم شرعى نماز جمعه در عصر غیبت، بررسى شده‌اند.
خلیل رضا منصورى، قم، انتشارات نبوغ، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
در عصر حاضر، مسائل نوپیداى بسیارى پدید آمده، از جمله آن‌ها (بیمه) است.
کتاب (عقد التأمین) در پنج باب سامان یافته
و در مقدّمه، تقسیمات مختلف آن از زاویه‌هاى گوناگون یاد شده است.
کتاب عقد التأمین
فى الفقه الاسلامى، مى تواند منبع درخور توجهى براى کسانى باشد که مى خواهند بیمه را از زاویه‌هاى گوناگون به بوته بررسى فقهى بنهند.
سید محمد کاظم طباطبایى یزدى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۷.
این نسخه از عروة الوثقى، با حاشیه پانزده تن از فقهاى بزرگ به چاپ رسیده است:
على بن باقر بن محمد حسن جواهرى (م: ۱۳۴۰ه.ق.)، سید محمد بن محمد باقر فیروز آبادى (م: ۱۳۴۵ه.ق.)،
میرزا حسین نائینی (م: ۱۳۵۵ه.ق.)،
عبدالکریم حائری (م:۱۳۵۵ه.ق.)،
آقا ضیاء الدین عراقی (م: ۱۳۶۱ه.ق.)،
سید ابوالحسن اصفهانی (م: ۱۳۶۵ه.ق)،
محمد حسین کاشف الغطاء (م: ۱۳۷۳ه.ق.)،
سید حسین بروجردی (م: ۱۳۸۰ه.ق)،
سید عبدالهادی شیرازی (م:۱۳۸۲ه.ق.)
سید محسن طباطبایی حکیم (م:۱۳۹۰ه.ق.)،
محمد رضا آل یاسین (م:۱۳۷۰ه.ق.)،
سیداحمد خوانساری (م:۱۴۰۵ه.ق.)،
امام خمینی (م:۱۴۰۹ه.ق.)،
سید ابوالقاسم خویی (م:۱۴۱۳ه.ق.)،
سید محمد رضا گلپایگانی (م:۱۴۱۴ه.ق.).
مولی احمد نراقی (۱۱۸۵ ۱۲۴۵ه.ق.)، تحقیق: مرکز تحقیقات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۵.
عوائد الایام ، از مهم ترین
و مشهورترین نوشته‌هاى فاضل نراقى است که قواعد اساسى اصولى
و فقهى
و همچنین پاره اى از موضوع‌هاى رجالى
و ادبى را در بر دارد.
نویسنده، مباحثى را مطرح کرده که آگاهى از آن‌ها در
استنباط احکام ، امرى لازم است.
(عوائد الایام) ۸۸ عائده دارد
و هرکدام ویژه موضوعى است.
پژوهشگران، با کمک گرفتن از دو نسخه دستنوشته
و دو نسخه چاپ سنگى، این اثر را به گونه اى پذیرفته شده
و خوش آیند، با ویژگی‌هاى زیر، عرضه کرده‌اند:
بیرون آوردنِ
آیات ،
روایات ، اقوال
و آراء، تهیه فهرست‌هاى موضوعى، اعلام، آیات، احادیث، کتابها
و مصدرها.
حمزة بن علی حلبی (۵۱۱ ۵۸۵ه.ق.)، تحقیق: ابراهیم بهادرى، قم، مؤسسه
امام صادق (ع)، چاپ اول، ۱۴۱۷.
این اثر، یک دوره کامل
فقه استدلالى را در بر دارد، با ویژگی‌هاى زیر:
۱.
استدلال بسیار به ۲۵۰ آیه از
قرآن کریم در بحثهاى گوناگون.
۲. استدلال بسیار به
احادیث نبوی .
۳ . اعتماد به
اجماع در نزدیک به ۶۵۰ مسأله
و مراد او، اجماع اصطلاحى نیست.
۴. پرداختن به دیدگاه‌هاى فقیهان
اهل سنت .
محقق با استفاده از سه نسخه، این اثر را تصحیح کرده
و کارهاى مفید
و راه گشای دیگرى هم انجام داده است:
الف. تصحیح متن.
ب . شرح لغت‌هاى دشوار.
ج. استخراج منابع روایات.
د. تهیه
و تنظیم فهرست آیات، روایات، اعلام، کتابها، مکان‌ها، جماعت‌ها، قبیله‌ها، فرق
و مذاهب.
ه. شرح حال اشخاصى که در متن نام برده شده‌اند.
میرزا ابوالقاسم قمی (۱۱۵۲ ۱۲۲۱ه.ق.)، تحقیق: عباس تبریزیان، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ج۱، ۱۳۷۵، ج۲
و ۳، ۱۳۷۶.
غنائم الایام، تاکنون به گونه چاپ سنگى نشر مى شد
و به تازگى، با تلاش چندین تن از پژوهشگران زیر نظر جناب عباس تبریزیان، تحقیق
و به گونه اى خوش آیند، به چاپ رسیده است. در تصحیح این اثر، از سه نسخه دستنویس استفاده شده است.
جلد اول ویژه طهارت است
و جلدهاى دوم
و سوم، ویژه نمازند.
سید محمد تقی حسینی جلالی ، تقریرات درس آیت الله العظمى خویى، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۶.
نویسنده از سال ۱۳۸۰ه.ق. در درس
آیت اللّه خویی حضور مى یافته
و تقریرات درسى زیر را نگاشته است:
صلاة (۱۴ جزء)،
صوم (۴ جزء)،
زکات (۵ جزء)،
خمس و حجّ .
کتاب (فقه العترة
فى زکاة الفطرة) جزء اخیر از کتاب زکات است که پس از دیدن آیت اللّه خویى، به چاپ رسیده است.
متنِ عروة الوثقى، بالاى صفحه
و شرح‌ها در ذیل آمده است. نویسنده افزون بر یادآورى منابع، گاه شرح‌هاى سودمندى در پاورقى ارائه داده است.
جناب حسینى جلالى در سال ۱۴۰۲ه.ق. در زندان رژیم بعثى
عراق زیر
شکنجه به
شهادت رسید. روحش شاد
و راهش پر رهرو باد.
فریدون عزیزى،
تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ چهارم، ۱۳۷۵.
نویسنده در این کتاب، تلاش ورزیده ضمن گردآورى کلیه مطالبى که
امام خمینی در زمینه‌هاى پزشکى
و یامسائلى که به گونه اى با پزشکى ارتباط دارند، بیان کرده، نمونه‌هاى پزشکى
احکام را در اختیار خواننده قرار دهد.
بسیارى از
فتواها ، تفسیر
و نمونه‌هاى درخور یادى ندارند که در این موارد، شرحى بر آن‌ها زده نشده است. همچنین سعى نشده دلیل‌هاى پزشکى
احکام ذکر شود.
در این اثر، از مقوله‌هاى زیر بحث شده است:
بلوغ ،
روزه ، روش‌هاى بارورى،
سقط جنین ، جلوگیرى از حاملگى،
تغییر جنسیت ، ضامن بودن طبیب، معاینات پزشکى، سایر فتاوى حضرت امام خمینى(ره) مرتبط با حِرَف پزشکى.
ابوالقاسم گرجی ،
تهران ، سازمان مطالعه
و تدوین کتب علوم انسانى دانشگاه‌ها، چاپ اول، ۱۳۷۵.
نویسنده در مقدمه به طور کلى هفت منبع براى تاریخ
فقه و فقها
و اصول
و اصولیان یاد مى کند، سپس به شرح چند اصطلاح که در مباحث مطرح شده بارها به کار رفته مى پردازد. فهرست اجمالى مطالبى که در این کتاب درباره آن‌ها بحث مى شود، بدین قرار است:
با توجه به فرق‌هایى که در فقه، بین
شیعه و اهل سنت وجود دارد، پس از بیان دوره
تشریع ، در بخشى جداگانه، ادوار فقهى شیعه
و سنى آورده شده است. البته چون درباره ادوار فقه اهل سنت، کتاب‌هاى بسیار
و با شرح، نگاشته شده، در این بخش بحث‌ها، فشرده بیان شده است.
و نیز با توجه به این که علم اصول فقه، از علوم آلى است
و به عنوان ابزار مهمى در دست فقیه قرار دارد
و بررسى دگرگونی‌هاى علم فقه، بدون توجه به تکامل علم اصول، کم وبیش ناممکن است، افزون بر یادکرد ادوار علم فقه، بخشى به بررسى سیر تطوّر علم اصول ویژه شده است. بنابراین، کتاب (تاریخ فقه
و فقها) پس از مقدمه در چهار بخش سامان یافته است:
بخش اول: عصر تشریع: این عصر از بعثت پیامبر اکرم(ص) تا رحلت آن بزرگوار را در بر مى گیرد. در این دوره، بحث خواهد شد که آیا
قرآن در زمان حیات
رسول خدا (ص) جمع
و تدوین شده یا در عصر
خلفای راشدین ؟ آیا پیغمبر هم
اجتهاد مى کرده است؟ آیا
صحابه و دیگر اعلام آن عصر اجتهاد مى کرده‌اند؟
در ادامه، خلاصه اى از زندگى پیامبر(ص) آورده مى شود
و نویسندگان
وحی نیز، معرفى مى شوند.
بخش دوم: ادوار فقه اهل سنت
و فقهاى آنان: دوره‌هاى دگرگونى فقه اهل سنت به ترتیب عبارتند از: عصر صحابه، عصر تابعان، عصر پیشوایان مذاهب، عصرتوقّف اجتهاد
و گزینش مذاهب، عصر
تقلید محض، عصر حاضر.
بخش سوم: ادوار
فقه شیعه و معرفى فقهاى
شیعه : عصر تفسیر
و تبیین (عهد ائمه علیهم السلام)، عصر محدّثان، عصر آغاز اجتهاد (عصر
شیخ مفید و سید مرتضى) عصرکمال اجتهاد (عصر شیخ طوسى) عصر تقلید (حدود یک قرن پس از شیخ طوسى) عصر نهضت، عصر پیدایش مذهب اخباریان، عصرجدید
استنباط ، عصر حاضر.
بخش چهارم: ادوار
علم اصول فقه ،
و دانشمندان این علم: دوره تأسیس، دوره تصنیف، دوره اختلاط، دوره کمال
و استقلال ، دوره رکود استنباط، دوره نهضت مجدد، دوره ضعف، دوره جدید.
سعید منصورى، تهران، تدبیر، چاپ اول، ۱۳۷۵.
قاعده درء، پایه بسیارى از قانون‌هاى موضوعه کیفرى در نظام
جمهوری اسلامی ایران است. از آن جا که بیش تر مسائلى که درباره این قاعده طرح شده، در متون عربى موجود است
و کم تر به فارسى نگاشته شده‌اند، دسترسى گروهى از محققان را، که آشنایى کم ترى به
زبان عربی دارند، با مشکل رو به رو ساخته است؛ از این روى، نویسنده، اثرى در این باره به فارسى نگاشته است.
نویسنده در مقدّمه، مباحث کلّى در موضوع قواعد فقهى مطرح مى سازد، سپس مباحث اصلى را در سه بخش، سامان مى دهد.
۱ . فقه تطبیقى در شبهات ساقط کننده حدّ (قاعده درء)
نویسنده پس از تعریف لغوى
و اصطلاحى قاعده، روایاتى که در آن‌ها جمله: (ادرأوا الحدود بالشبهات) یاد شده، از عامه
و خاصه آورده، سپس به بحث از حجت بودن احادیث، اجماع امامیه، فراگیرى قاعده
و برابرى قاعده با دلیل‌ها پرداخته است.
۲ . بررسى تطبیقى مفاد قاعده.
در این بخش، دیدگاه‌هاى اهل سنت همراه با دیدگاه‌هاى گروهى از فقهاى شیعه بیان شده است.
۳ . مسائلى پیرامون قاعده درء.
در این بخش، عنوان‌هاى زیر مورد بحث قرار گرفته است:
مراتب شبهه، آثار شبهه، ملاک در عروض شبهه، دامنه شمول قاعده، آیا قاعده (درء) شامل تعزیرات نیز مى شود؟ شبهه در شبهه دارئه، کار برد قاعده (درء) در
حقوق جزا.
ابوالفتح محمد بن على کراجکى (م: ۴۴۹ه.ق.)، تحقیق: على موسى کعبى، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۷.
نویسنده در این
رساله کوچک، ثابت کرده است هنگام وضو، باید پا را مسح کرد، برخلاف
اهل سنت که به شستن پا نظر دارند.
این
رساله را پیش از این کتابفروشى مصطفوى به گونه چاپ سنگى
و دارالاضواء همراه با کنزالفوائد، امّا بدون تحقیق، چاپ
و منتشر کرده‌اند، لیکن آقاى على موسى کعبى، بر آن مى شود آن را با تحقیق
و تصحیح، نشر دهد که بر این کار توفیق مى یابد.
در تصحیح جدید، منابع
احادیث و گفته‌ها
و شرح حال اشخاصى که در متن از آن‌ها نام برده شده در پاورقى آمده است.
در ابتدا استدلال نویسنده درباره
وجوب مسح پا به آیه زیر است:
(یا ایها الذین آمنوا اذا قمتم الى الصلاة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الى المرافق وامسحوا برؤسکم وارجلکم الى الکعبین.) (مائده۶/)
پس از بحث دراز دامن در پیرامون این
آیه ، روایاتى را مبنى بر واجب بودن مسح دو پا مى آورد.
بخش مدنى، سید مصطفى محقق داماد، مرکز نشر علوم اسلامى، چاپ پنجم، ۱۳۷۶.
نویسنده پس از بیان کلیاتى در موضوع ارکان علوم، ارکان اساسى علم فقه، قواعد فقهى،
احکام تکلیفى
و وضعى، اماره واصل، به شرح به بررسى چند قاعده فقهى پرداخته است:
قاعده ید ، [[|قاعده ضمان الید]] ،
قاعده اتلاف ،
قاعده تسبیب ،
قاعده لاضرر ،
قاعده غرور ،
قاعده تلف ،
قاعده صحت .
نویسنده، گاه
قواعد فقهی در
قانون مدنی را نیز، مورد بررسى قرار داده است.
هادى حجت، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۵.
این کتاب، فتواهایى از چهار مرجع بزرگ
شیعه : آیات عظام: حضرت
امام خمینی ، گلپایگانى، اراکى
و خویى را در بردارد که به گونه اى با
قرآن مجید در پیوندند.
متن کتاب، براساس فتواهاى حضرت امام خمینى،تدوین شده
و اگر در مسأله اى به اختلاف نظرى برخورد شده، به گونه پاورقى در پایین همان صفحه، آورده شده است.
از ویژگی‌هاى برجسته این اثر، تقسیمات
احکام به صورت نمودار، در پایان هر بخش است.
آیت اللّه محمد فاضل لنکرانى، قم، ۱۴۱۶ ق.
در مقدمه اى که بر آن نگاشته شده، مباحث کلّى مربوط به قواعد فقهى، به شرح آمده است، سپس بیست قاعده فقهى زیر، به گونه علمى
و دقیق، بررسى شده‌اند:
ضامن نبودن
امین ، مگر با زیاده روى
و کوتاهى کردن .
اتلاف
اقرار عقلا علیه خود.
قاعده على الید.
الزام
من ملک شیئاً ملک الاقرار به
رجوع فریب خورده به فریب دهنده
نفى سبیل
جبّ
احسان
اشتراک
مشترک بودن کافران، با مؤمنان در تکلیف
شرط نبودن بلوغ در
احکام وضعى
مشروع بودن
و نبودن عبادت‌هاى بچه.
اماریت ید.
قرعه .
حرام بودن کمک به
گناهحجت بودن
بینه .
حجت بودن بازار
مسلمانانگرفتن دستمزد، براى امر واجب
حسن بن ابى طالب یوسفى آبى، تحقیق: شیخ على پناه اشتهاردى
و حسین یزدى، قم، دفترنشر اسلامى، چاپ سوم، ۱۴۱۷ه.ق، ۲ جلد.
کتاب ارزنده (المختصر النافع) از جمله آثارى است که از دیر باز مورد توجه فقیهان
و اندیشه وران اسلامى بوده
و تاکنون ده‌ها شرح بر آن نگاشته شده است.
نخستین شرحى که بر این اثر نگاشته شده، شرح شاگرد محقق حلّى، شیخ حسن بن ابى طالب، به نام (کشف الرموز) است.
(
کشف الرموز )
و متن (
المختصر النافع ) توسط دو تن از فاضلان برجسته حوزه علمیه با استفاده از چندین نسخه دستنوشته
و چاپى، تحقیق
و تصحیح شده
و با پاورقیهاى سودمند به چاپ رسیده است.
در این نسخه، از (کشف الرموز) متن (المختصر النافع) در بالاى صفحه‌ها
و شرح عبارت‌ها، در پایین صفحه، چاپ شده است.
محمد على توحیدى تبریزى، قم، مؤسسه انصاریان، چاپ چهارم، ۱۴۱۷، ۷ جلد.
آقاى محمد على توحیدى، از شاگردان برجسته
آیت اللّه خویی ، تقریرات درس استاد را، با عنوان (مصباح
الفقاهه) پس از دیدن استاد به زیور چاپ آراسته است.
این اثر، تنها تقریرات درس استاد نیست، بلکه در کنار آن وهمراه آن، مقرر پژوهش ارزنده
و مفید
و کارگشاى خود را نیز عرضه مى دارد
و فایده رسانى اثر را، چند برابر مى کند.
او، در بسیارى موارد، روایات را به گونه کامل، با آدرس در پاورقى مى آورد، واژگان دشوار روایات، یا مکاسب را (که متن درس آیت اللّه خویى بوده) شرح مى دهد
و بسیار پیش مى آید که ضعف روایات
و علت ضعف آن‌ها را در پاورقى مى نمایاند
و….
نگارش این اثر ارزش مند، در سال ۱۳۷۷ ه.ق.به پایان رسیده است.
حسین مؤید، دفتر نویسنده، چاپ اول، ج۱، ۱۴۱۵ه.ق
و ج۲ ۱۴۱۷ه.ق.
نویسنده در دو جلد، چند فرع فقهى پراکنده را که بیش تر مورد نیاز بوده مورد بررسى قرارداده که پاره اى از آن‌ها از مسائل نوپیدایند. درحقیقت، مى توان این دو اثر را مجموعه مقالات فقهى استدلالى دانست.
در جلد نخست، مقوله زیر مطرح
و بررسى شده است:
تلقیح مصنوعی ،
مجسمه سازى، قهر میان دو نفر، مصرف مجهول المالک،
حکم ازدواج با دختر خاله در صورتى که در کودکى با مادر دختر آمیزش کرده است، بلاد کبیره،
حکم طواف پشت مقام،
حکم صروره از جهت حلق
و تقصیر، سایه گرفتن محرم، کسى که توانایى ذبح قربانى در منى را ندارد،
حکم پرتاب
سنگ بر مقدارى از
جمره‌ها که سپس‌ها، بیش از بناى پیشین ساخته شده است.
در جلد دوم مقوله‌هاى زیر بررسى شده است:
تشریح،
حکم تصدّى امور از سوى
حاکمان ظالم، همکارى با ظالم، سنّ
بلوغ دختران،
حکم لهو،
حکم غنا در
اسلام ، گرفتن مزد بر انجام واجبات، تراشیدن
ریش ،
حکم به نزاع انداختن گاوها (براى مسابقه).
سید مرتضى، تحقیق، مرکز البحوث
و الدراسات العلمیة، ناشر: رابطة الثقافة والعلاقات الاسلامیة، ۱۴۱۷.
(مسائل ناصریات)، درواقع شرح (فقه الناصر) نگاشته جدّ سید مرتضى است
و ۲۰۷ مسأله را در بر دارد که از (فقه الناصر) برگزیده شده است.
اکنون پاره اى از ویژگی‌هاى این اثر:
۱ . یادکرد دیدگاه‌هایى از مذاهب فقهى که در غیر این کتاب دیده نمى شود.
۲ . یادآورى دلیل مسائلى که در (فقه الناصر) یاد شده است.
۳ . ردّ نسبت پاره اى از دیدگاه‌ها، به شمارى از فقیهان که این، نشانه آگاهى سید مرتضى از دیدگاه دیگران
و انصاف
و تقواى علمى اوست. درمسأله ۱۳ مى نویسد:
(من حکى عن الشافعى أنّه لیس بنجس فقد وهم علیه.)
۴ . نگهداشت
ادب ، نسبت به دیگران.
به تازگى این اثر ارزش مند با استفاده از چهار نسخه دستنوشته
و یک نسخه چاپ سنگى تصحیح
و به
فقه پژوهان عرضه شده است.
در پاورقى، مأخذ اقوال،
آیات و روایات یاد شده
و در پایان ۵ فهرست زیر آمده است:
آیات، احادیث، تراجم، مصادر تحقیق ومحتویات.
کتاب مسائل الناصریات، در بردارنده باب‌هاى زیر است:
طهارت ،
صلوة ،
زکات ،
صوم ،
حج ،
نکاح ،
طلاق ،
بیوع ،
شفعه ،
رهن ،
غصب ،
دیات ،
ایمان ،
فرائض ،
قضاء و مسائل متفرقه.
محمد على گرامى قمى، قم، چاپ اول، جلد اول
و دوم ۱۴۱۵، جلد سوم، ۱۴۱۷ق.
متن کامل (
عروة الوثقی ) بالاى صفحه یاد شده
و شارح هر جا نیاز به توضیح دیده است، بخشى از متن را در پایین صفحه یادآور شده، سپس به دلیل
حکم و یا ردّ آن پرداخته
و دیدگاه خود را بیان داشته است.
درجلد اول مسائل مربوط به
تقلید و طهارت، بحث شده
و کتاب صلات تا قسمتى از بحث ستر
و ساتر آورده شده است.
درجلد دوم، به خاطراهمیت بحث لباس مصلّى
و ستر
و ساتر، به شرح حاشیه زده (۱۲۰ صفحه) که بیش تر آن‌ها تقریرات درس مرحوم آیت الله داماد است. پس از پایان این بخش، بحث مکان مصلّى، شروع
و تا پایان نماز قضاى ولى،ادامه مى یابد.
در جلد سوّم، بحث
نماز جماعت دنبال مى شود
و در ادامه، کتاب‌هاى صوم،
اعتکاف ،
زکات و خمس مورد بررسى قرار مى گیرند.
علامه حلی (۶۴۸ ۷۲۶ه.ق.)، مرکز مطالعات
و تحقیقات اسلامى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶.
در جلد نهم، مقوله‌هایى چون:
ارث ،
حدود ،
قصاص و دیات، پس از تحقیق
و تصحیح به چاپ رسیده است.
جلدهاى دیگر آن، پیش چاپ
و در دسترس فقیهان
و پژوهشگران قرار گرفته است.
سید هاشم موسوى، رابطه الثقافة والعلاقات الاسلامیة، ۱۴۱۷ق.
این اثر، براى تدریس درمدارس، در دو کتاب، نگاشته شده است:
کتاب نخست،
احکام عبادات، تعریف
فقه ، مصادر
احکام ،
اجتهاد ،
تقلید و مذاهب اسلامى را در بردارد.
کتاب دوم فقه
معاملات را در بر دارد.
این اثر که اکنون در دسترس قرار دارد کتاب اوّل است. هر بخش از کتاب، براى تدریس در یک جلسه تدوین شده
و در پایان هر بخش، زیر عنوان (المناقشة) پرسش‌ها
و تمرین‌هایى به چاپ رسیده است.
حسین نورى همدانى، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ دوم، ۱۴۱۷.
این اثر تقریرات درسى
آیت الله نوری همدانی است که در واقع شرحى است بر بعضى از مسائل باب اجتهاد
و تقلید در عروة الوثقى.
پاره اى از عنوان‌ها:
وجوب الاجتهاد والتقلید، تقلید الاعلم، التبعیض
فى التقلید، وجوب الفحص عن الاعلم، هل الاورعیة من المرجّحات، ولایة
الفقیه، تقلید المیت
و….
سید محمود هاشمى، بیروت، الغدیر، چاپ اول، ۱۴۱۷.
این اثر، چند مقاله از آیت الله سید محمود هاشمى را در بردارد که همه آن‌ها درمجله فقه اهل بیت به چاپ رسیده است:
۱ . الذبح بالمکائن الحدیثة.
در این مقاله، شرایط
حلال بودن
حیوان در صورت کشتار آن با ابزار پیشرفته
و پرشتاب مورد بررسى قرار گرفته است
و اشکال‌ها، به گونه علمى
و دقیق به بوته نقد
و بررسى گذارده شده‌اند.
۲. ضمان انخفاض قیمة النقد.
در میان فقها مشهور است که پول در بدهی‌ها
و جبران خسارت‌ها، همانند دیگر کالاهاى مثلى است.نویسنده این مسأله فقهى را در دو بخش بررسى کرده است: بخش نخست: بررسى قواعد اولیه. بخش دوم: بررسى
روایات . در پایان، برخى فروع فقهى دیگر که با این مسأله در پیوندند، بررسى شده‌اند.
۳ . شمول
حکم المفسد
فى الارض لغیر من شهر السلاح وسلب الامن من سایر انواع الفساد.
این بحث، در چهار بخش سامان یافته است:
الف . مستفاد از
آیه ۳۳ از
سوره مائده .
ب . مستفاد از روایات.
ج . مستفاد از کلمات فقها.
د . مقتضاى قاعده.
۴ . مقدار مایضمنه الجانى من خسائر المجنی علیه.
در این مقاله سه پرسش زیر بررسى شده است:
الف . آیا جانى، هزینه‌هاى پزشکى را افزون بر
دیه ، ضامن است؟
ب . آیا زیان‌هاى دیگر مجنى علیه در شغل
و مانند آن، به عهده جانى است؟
ج . آیاهزینه‌هاى دادخواهى
و رسیدگى قضایى به عهده جانى است؟
۵ . اصناف الدیة الستّة ومایجب ان یدفع منها الیوم.
در این مقاله عنوان‌هاى زیر بررسى شده‌اند:
تشکیک در دیه بودن حلّه، اختیار در پرداخت گونه‌هاى ششگانه دیه، اصل در دیه چیست؟ مراد از
درهم و دینار به عنوان دیه.
۶ . مدى سلطة
الحاکم على العفو
فى العقوبات.
براى پژوهش در موضوع بالا، سه گونه کیفر بررسى شده است:
الف . حدود شرعى که
حق خداوند به شمار مى رود.
ب . کیفرهایى که حقى از حقوق
انسان‌ها است.
ج . کیفرهاى تعزیرى.
موسى بن محمد نجفى خوانسارى (م:۱۳۶۳ه.ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۸.
این اثر، تقریرى از درس
میرزا محمد حسین نایینی (م:۱۳۵۵ه.ق.) است که به همت دفتر انتشارات اسلامى، پس از پژوهش
و سامان دهى به چاپ رسیده است.
در آغاز کتاب، شرح حال شیخ موسى نجفى به قلم فرزند ایشان آمده است.
جلد اول، افزون بر مکاسب محرّمه، کتاب بیع تا شروط متعاقدین (خریدن
عبد ، خود را از مولایش) را در بردارد.
شیخ مرتضی انصاری (۱۲۱۴ ۱۲۸۱ ه.ق.)، ج۱، تحقیق: محمد حسین امراللهى
و محمد رضا فاکر، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول ۱۴۱۸.
آقایان: محمد حسین امراللهى
و محمد رضا فاکر، مکاسب محرّمه را با استفاده از شانزده نسخه دستنوشته
و چاپى تصحیح
و با ویژگی‌هاى زیر، به زیور چاپ آراسته‌اند.
۱ . به کارگیرى رسم الخط جدید عربى
و اعراب گذارى در موارد ضرورى.
۲ . مکاسب محرّمه در دو جلد سامان یافته: جلد اول از ابتدا تا پایان مبحث
غنا و جلد دوم مبحث
غیبت تا پایان را در بردارد.
۳ . محققان عبارت‌هایى که به شرح نیاز داشته، خود
و یا با استفاده از شرح‌هایى که بر مکاسب نگاشته شده، شرح کرده‌اند.
۴ . یادکرد مأخذ آیات، روایات
و گفته‌ها
و دیدگاه‌ها.
۵ . تهیه فهرست‌هاى زیر در پایان کتاب:
آیات ،
احادیث ، اسماء
معصومان ، راویان، کتابها، اعلام، مذاهب
و طوائف، اسماء
حیوانات ، لغات
و اصطلاحاتى که در پاورقى توضیح داده شده، اماکن
و بلدان، مصادر تحقیق
و موضوعات.
عبدالرحمن محمدى هیدجى، چاپ اول، ۱۳۷۵.
در این اثر،
احکام فقهى مربوط به نسب مورد بررسى فقهى قرار مى گیرد. پاره اى از مقوله‌هاى مطرح شده عبارتند از:
چگونگى تحقق نسب،
تلقیح مصنوعی ،
احکام مربوط به بیت الولادة، مسائل مربوط به تبعیت،
نکاح حرام ،
احکام میان پدر
و فرزند، میراث، نظر به
محارم ، تحمّل عاقله دیه خطائى
و….
بخش تازه‌هاى
فقه را گشوده ایم
و بنا داریم به اندازه توان، به شناساندن تمام آثار تازه نشر یافته فقهى
و حقوقى
و آثار پیوسته
و وابسته به فقه، مانند
اصول و رجال بپردازیم.
==!==
لسماحة ولى امر المسلمین آیة اللّه العظمى السید على الحسینى الخامنئى(۱) لبنان، دارالحق، ۱۴۱۶.
در سال‌هاى اخیر، استفتاءات بسیار از محضر رهبر معظم انقلاب شده که معظم له به آن‌ها پاسخ داده
و بخش استفتاءات دفتر مقام معظم رهبرى، پرسش‌ها
و پاسخ‌ها را به عربى ترجمه
و دسته بندى کرده
و پس از دیدن حضرت ایشان، چاپ
و نشر شده است.
در جلد اول، پرسش‌ها
و پاسخ‌هاى مربوط به عبادات گرد آمده است.
مقام معظم رهبرى، سازمان فرهنگ
و ارتباطات اسلامى، ۱۴۱۷ ق.
این اثر، ترجمه (
اجوبة الاستفتاءات ) به زبان اردوست.
هادى حجت، محمد هادى طلعتى، بخش معارف اسلامى انجمن علمى فرهنگى کتابخانه ملى کرمان، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ دوم، ۱۳۷۶.
هدف اصلى این مجموعه، روشن گرى پاره اى از
احکام وابسته
و به مسائل
و امور پزشکى است. از آن جا که این مسائل، به گونه پراکنده در منابع گوناگون یافت مى شود، این نیاز وجود داشت تا همه آن یا دست کم، بخش مهمى از آن، جداگانه در مجموعه اى گرد بیاید
و به شکل خوش آیند در دسترس قرار گیرد.
فتاوای طرح شده در این مجموعه، براساس دیدگاه‌هاى فقهى آیات عظام:
امام خمینی ، گلپایگانى
و اراکی سامان یافته
و متن اصلى براساس فتواهاى حضرت امام خمینى است که در صورت اختلاف نظر با مراجع دیگر، در بیش تر موارد، فتواهاى آنان نیز یاد شده است.
متن کامل نزدیک ۱۸۰ استفتاء از مراجع یاد شده نیز که به گونه اى با مسائل پزشکى در پیوند بوده‌اند، در پایان کتاب گرد آمده است.
مهدى پیشوایى
و حسین گودرزى، حوزه نمایندگى ولى فقیه در امور حج
و زیارت، چاپ دوم، ۱۳۷۵.
این کتاب، گونه اى
فقه تطبیقى به شمار مى رود
و در آن ریشه‌هاى فقهى دیدگاه‌هاى فقهاى
تشیع و تسنّن در زمینه شمارى از مسائل مورد نیاز در سفر
حج ، روشن
و شرح داده شده است.
بخشى از مسائل فقهى مطرح شده، اگر چه در سفر حج، مورد نیازند، لیکن ویژه در حج نیستند، مانند عنوان‌هاى زیر:
آیا
خواب از بین برنده
وضو ست؟
اذان و اقامه ،
سجده بر پشت
نماز گزار، عبور از برابر نمازگزار،
آمین ،
قنوت ، سلام آخر نماز.
محمد حسین ابراهیمى، تهران، انتشارات کویر، سازمان تأمین اجتماعى، چاپ اول، ۱۳۷۵.
مخاطبان این کتاب، بیش تر دو گروه هستند:
نخست، برخى از
علما و فقهاى حوزه‌هاى علمیه که علاقه مندند از صنعت
بیمه و تأمین اجتماعى از نظر تاریخى، اجتماعى
و حقوقى، آگاهى یابند.
دوم، دانشگاهیان
و حقوقدانان که علاقه دارند بیمه را از دیدگاه
حقوق اسلامی و دیدگاه‌هاى فقها مورد مطالعه قرار دهند.
در ابتدا، کلیاتى درباره ظهور
و گسترش بیمه
و تأمین اجتماعى در
جهان و ایران آورده شده
و سپس دیدگاه‌هاى اندیشه وران جهان
اسلام ، در مورد این دو مقوله نقد
و بررسى گردیده است.
کتاب، در دوازده فصل سامان یافته است:
تاریخچه
و انواع بیمه، بیمه در
فقه اسلامی ، آیا عقد بیمه عقدى مستقل است، مبناى تنظیم کتاب‌هاى فقهى، شیوه تنظیم کتاب‌هاى فقهى موجود، استقلال عقد بیمه، دلایل صحت بیمه، آیا روایتى در تأیید بیمه وجود دارد، آیا بیمه موضوع مستحدثه است، ایرادهاى وارده بر بیمه، تأمین اجتماعى، ابعاد شرعى برخى مسائل تأمین اجتماعى.
به کوشش مهدى مهریزى، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶.
در این اثر، هیجده
رساله فقهى در باب
بلوغ دختران
و یا دختران
و پسران، گردآورى شده که عنوان
و نام نویسندگان آن‌ها به این شرح است:
رسالة فى البلوغ وحدّه، عبدالعالى بن على کرکى.
بلوغ، عباسعلى محمودى.
سن بلوغ براى
ازدواج ، عباس منتهایى.
تحقیقى درباره سنّ بلوغ، سید محمد حسن مرعشى.
سن
تکلیف ، قاسم کریمى.
بلوغ دختران، مهدى مهریزى.
متى تصوم الجاریة؟، محمد هادى معرفت.
رساله بلوغ، سید محمد جوادى غروى اصفهانى.
سن بلوغ براى دختران، سید محمد موسوى بجنوردى.
نظریه تحوّل
شریعت با تحوّل زمان سنّ بلوغ دختران، محمد ابراهیم جنّاتى.
بلوغ در نه سالگى قول مشهور، محبوبه عباسقلى زاده (امّى).
بلوغ از دیدگاه فقهى
و کارشناسى، محمد تقى فاضل میبدى.
بلوغ دختران طبیعى یا فقهى؟، سید محسن سعید زاده.
رسالة فى البلوغ، حسین یزدى اصفهانى.
بلوغ الذکر
و الانثى، سید محمّد حسینى کاشانى.
پژوهشى در بلوغ دختران، محمد على گرامى.
سنّ بلوغ شرعى دختران، زهره صفاتى.
سنّ البلوغ
فى المرأة، محمد هادى آل رافى.
در پایان، بخشى تحت عنوان (مأخذ شناسى بلوغ) به معرفى مأخذ
و مصادرى که به گونه اى در پژوهش بحث بلوغ، کار آیى
و راه گشایى دارند، آورده شده است.
ابوطالب تجلیل، انتشارات رها، چاپ اول، ۱۳۷۵.
شیوه نگارش بدین گونه است: عبارت‌هایى از عروه که نیاز به شرح داشته‌اند، با شماره مسأله یاد شده، سپس زیر عنوان (التعلیقة) شرح‌هاى لازم داده شده
و گاه نظرى مخالف با نظر صاحب عروه، با دلیل، بیان گردیده است.
جلد اول، کتاب‌هاى طهارت، صلاة، صوم، زکات
و خمس را در بردارد. مناسب بود متن کامل عروه بالاى صفحه آورده مى شد، تا کتاب بیش تر در خور استفاده باشد
و آوردن بخشى کوتاه از یک مسأله گاه سبب مى شود، خواننده از بحث آگاهى کامل نیاید.
سید محمد حسن بنى‌هاشمى خمینى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶.
در عصر حاضر، شمارى از فقیهان، مسؤولیت مهم
استنباط احکام را پذیرفته
و دیدگاه‌هاى فقهى خویش را ابراز داشته‌اند؛ امّا چون
رساله‌ها بسیارند
و استفاده از همه آن‌ها، بویژه براى گویندگان مسائل شرعى، دشواری‌هایى به همراه دارد، آقاى سید محمد حسن بنى‌هاشمى، آن‌ها را در یک
رساله، سامان داده، تا به دست آوردن دیدگاه‌هاى
مجتهدان آسان باشد.
۱. متن اصلى این توضیح المسائل،
رساله حضرت
امام خمینی است
و در هر مسأله اى که
فتوای یکى از مراجع با فتواى متن، فرق داشته باشد، با حرف ریز تر در بخش پایانى صفحه درج شده است.
۲.
رساله، آراء فقهى دوازده تن از فقیهان را در بردارد:
امام خمینى،
خویی ، گلپایگانى، اراکى، خامنه اى،
فاضل لنکرانی ،
بهجت ،
تبریزی ،
صافی گلپایگانی ،
شبیری زنجانی ،
سیستانی و مکارم شیرازی .
۳. جلد اول،
احکام تقلید تا پایان
احکام روزه را در بردارد.
۴.
رساله‌هایى که مورد استفاده قرار گرفته، برابر با آخرین دیدگاه‌ها
و رساله دوازه
فقیه یاد شده است
و پیش از چاپ، نماینده ویژه هر یک از مراجع تقلید، فتواها را کنترل کرده
و در مواردى که فرقى بین
رساله، با
رساله هر یک از آیات عظام دیده مى شود، برابر نظر نماینده ویژه آنان بوده است.
۵ . از ویرایش
رساله‌ها خوددارى شده مگر در بعضى موارد.
۶. گاه
حکم در پاورقى با متن اصلى تفاوت ندارد، ولى براى رعایت امانت، یاد شده است.
التقیة
فى فقه اهل البیت ج۱ محمد على صالح معلم، چاپ اول، ۱۴۱۸.
در این اثر، موارد
تقیه در باب‌هاى گوناگون، به بوته بررسى گذاشته شده است.
نویسنده، پیش از ورود به بحث، تقیه را در طول تاریخ، بیان مى کند.
کتاب، در هشت فصل، با عنوان‌هاى زیر سامان یافته است:
۱. تقیه در
اصول دین .
۲. تقیه در آن قسم از
فروع دین که قصد قربت در آن‌ها شرط نیست.
۳. تقیه در فروعى که بستگى به قصد قربت دارد.
۴. تقیه در وقت.
۵. تقیه در
نماز .
۶. تقیه در
روزه .
۷ . تقیه در
حج .
۸ . تقیه در
زکات .
شیخ محمد حسن نجفى (۱۲۶۶ه.ق)، تحقیق: دفتر انتشارات اسلامى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۷.
در قرن سیزدهم، دگرگونى علمى جدیدى پدید آمد
و در این عصر آثار علمى ارزنده اى تدوین یافت از جمله:
کشف الغطاء ،
مفتاح الکرامة ، ریاض، مکاسب، قوانین، فصول، ضوابط، فرائد الاصول
و…
از جمله آثار ارزشمند در این عصر (
جواهر الکلام )، دایرة المعارف بزرگ فقه
شیعه است، که بر تمامى آثار پیشین برترى یافت
و از همان آغاز تدوین، مورد توجه
علما و فقها قرار گرفت. علت رویکرد فقها به این اثر بزرگ را مى توان به اختصار چنین بیان داشت:
۱ . تا آن زمان اثرى فقهى با این گستردگى
و دربردارنده دیدگاه‌هاى فقها
و دلیل‌هاى آنان نگاشته نشده بود.
۲. جواهر کتابى فراگیر است که تمامى باب‌هاى فقه را در بر مى گیرد.
۳. از ابتدا تا انتها یک شیوه
و روش دنبال مى شود.
۴ .
فقیه با در اختیار داشتن چنین کتابى، از بسیارى منابع فقهى دیگر، بى نیاز مى شود
و تنها با رجوع به آن مى تواند به استنباط
احکام شرعى بپردازد
و چنین ویژگى در آثار دیگر (دست کم تا زمان نگارش جواهر) دیده نمى شود.
۵ . صاحب جواهر، به بسیارى از فرعهاى نادر فقهى پرداخته که در آثار دیگر یافت نمى شود. بنابر گفته گروهى از علما: اگر تاریخ نگارى بخواهد پدیده اى شگفت در عصر صاحب جواهر را ثبت کند، پدیده اى شگفت انگیز تر از نگارش (جواهر الکلام) نمى یابد.
جواهر الکلام، تاکنون چندین بار به چاپ رسیده است
و آخرین بار دفتر انتشارات اسلامى وابسته به
جامعه مدرسین ، با استفاده از چندین نسخه چاپى
و دستنوشته، از جمله نسخه اى که توسط صاحب جواهر تصحیح شده
و بار دیگر با کارهاى زیر تصحیح
و به زیور طبع آراسته شده است.
۱. استخراج
آیات بدین صورت که اگر آیه در متن آمده در پاورقى شماره آیه
و سوره یاد شده
و اگر در متن به آیه اشاره شده، متن کامل آیه نیز در پاورقى آمده است.
۲. ذکر مأخذ روایات، تا جایى که ممکن بوده، از مصادر اولیه، به اضافه اشاره به
وسایل الشیعه و در مواردى روایاتى که تنها صاحب جواهر به آن‌ها اشاره کرده، متن کامل آن‌ها در پاورقى یاد شده است.
۳. ارجاع تمام دیدگاه‌ها به مصادر آن‌ها.
۴. به کارگیرى نشانه سجاوندى
و استفاده از رسم الخط جدید عربى.
۵ . توضیح کلمات مشکل در پاورقى.
شمس الدین محمد منهاجى اسیوطى (قرن ۹).
تحقیق: مسعد عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۷، ۲جلد.
در این اثر، باب‌هاى گوناگون فقه که امکان دارد بین مردم، اختلافى در آن‌ها صورت گیرد، براساس مذاهب
اهل سنت آورده شده است:
نویسنده در آغاز هر باب، کلیاتى از موضوع را آورده، سپس تحت عنوان (الخلاف المذکور
فى مسائل الباب) مسائلى که اهل سنت بر آن اتفاق دارند، یادآور شده، آن گاه موارد اختلافى را آورده است.
جلد نخست، از کتاب اقرار آغاز
و به کتاب قسم الصدقات پایان مى پذیرد
و جلد دوم از کتاب نکاح شروع
و به کتاب امهات الاولاد پایان مى یابد.
محمد مهدى شمس الدین، بیروت، المؤسسة الدولیة للدراسات
و النشر، چاپ اول، ۱۹۹۶م.
به تازگى از شیخ محمد مهدى شمس الدین،
سلسله آثارى با عنوان (مسائل حرجة
فى فقه المرأة) به بازار دانش عرضه شده که در آن‌ها
احکام با نوان در پیوند با اجتماع به بوته بررسى فقهى نهاده شده است. این اثر، در واقع دو کتاب در یک مجلد، با عنوان‌هاى: (حقوق الزوجیة)
و (حق العمل للمرأة) است. در این کتاب، عنوان‌هاى زیر به شرح، بحث شده‌اند:
آثار عقد
زوجیت ،
نشوز ،
حقوق زن ، حقوق زن
طلاق داده شده
و شوهر مرده،
حکم کار بانوان در بیرون از خانه.
قبل از این کتاب دو اثر دیگر از همین سرى، با عنوان‌هاى زیر، به چاپ رسیده است:
(اهلیة المرأة لتولّى السلطة)
و (الستر والنظر.)
امام خمینى(ره)، تهران، مؤسسه تنظیم
و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول، ۱۹۹۶م.
پس از مرحوم
نراقی ، امام خمینى، نخستین فقیهى بود که به گونه اى گسترده به بحث از
ولایت فقیه پرداخت
و آن را اثبات کرد
و براى نخستین بار با روشنى، سرپرستى تصدّى
حکومت را براى فقیه جامع شرایط ثابت کرد.
ابتدا حضرت امام، بحث ولایت فقیه را در سیزده جلسه در
نجف اشرف،
تدریس کرد
و پس از آن، این بحث را در جلد دوم از (کتاب البیع) نگاشت.
حضرت امام، در کتاب
حکومت اسلامی چند دلیل بر ضرورت تشکیل
حکومت اسلامى اقامه مى کند:
۱. تشکیل
حکومت توسط
پیامبر اکرم (ص)
۲. بایستگى استمرار اجراى
احکام الهی که ویژه زمان پیامبر اسلام(ص) نیست.
۳. ماهیت قوانین
اسلام و این که بخش مهمى از آن‌ها بدون تشکیل
حکومت اجرا شدنى نیست، مانند:
احکام دفاع
و احکام حقوقى
و جزائى.
پس از بیان بایستگى تشکیل
حکومت اسلامى، به پیشینه تاریخى انحراف از این اصل که به عصر اموى باز مى گردد، اشاره دارد
و این که این وضع در زمان‌هاى بعد ادامه یافت
و حضرت امام، تأکید مى کند که عقل
و شرع به لزوم قیام براى تغییر این وضع
حکم مى کند.
در این اثر عنوان‌هاى زیر به چشم مى خورد:
ادلّة لزوم اقامة
الحکومة، حقیقة قوانین الاسلام
و کیفیتها، ولایة
الفقیه من خلال الروایات.
محمد جواد مغنیه، تهران، رابطة الثقافة والعلاقات الاسلامیة، ۱۴۱۷ق.
این اثر، از (الفقه على المذاهب الخمسة)، نگاشته مرحوم
محمد جواد مغنیه ، گرفته شده
و با ویرایش
و افزوده‌هایى در پاورقى به چاپ رسیده است. این اثر، براساس
مذهب امامیه و فرقه‌هاى چهارگانه اهل سنت، سامان یافته است.
عناوین:
فروع الاستطاعة، الاستنابة، العمرة، انواع الحج، مواقیت الاحرام، الاحرام، محظورات الاحرام، الطواف، السعى
و التقصیر، الوقوف
فى عرفة، الوقوف بالمزدلفة،
فى منى، جمرة العقبة، الهدى، بین مکة
و منى صدرة الحج.
محمد رضا مظفر ، تحقیق: جعفر کوثرانى، ناشر: حبیب، چاپ اوّل.
تاکنون شرح‌هاى بسیارى بر کتاب ارزش مند مکاسب، نگارش عالم فرزانه
شیخ مرتضی انصاری نگاشته شده است. یکى از این شرح‌ها که به تازگى
و براى نخستین بار به زیور طبع آراسته شده، حاشیه علامه محمد رضا مظفر (م: ۱۳۸۳ه.ق.) بر مکاسب است.
همان گونه که محقق در مقدمه مى نویسد: نسخه دستنوشته این حاشیه را فرزندان مرحوم مظفر، براى انتشار در اختیار پدر محقق قرار داده‌اند. جناب شیخ جعفر کوثرانى، با پژوهش‌هایى که روى آن انجام داده، موفق به انتشار آن شده است.
کارى که محقق بر این اثر انجام داده عبارت است از: پاراگراف بندى، به کارگیرى نشانه‌هاى سجاوندى، شرح عبارت‌ها یا تصحیح آن‌ها در کروشه یا پاورقى، یادکرد مأخذ
آیات و روایات در پاورقى.
حاشیه اى که مرحوم مظفر بر مکاسب نگاشته، تنها
بیع و خیارات را در بر مى گیرد
و شیوه آن بدین گونه است که در آغاز یکى از عبارات مشکل مکاسب که نیاز به شرح دارد مى آورد، آن گاه به شرح آن مى پردازد.
قسمت بیع تا بحث (
قدرت بر
تسلیم ) به عنوان یکى از شرایط عوضین
و عبارت‌هاى مشکل خیارات، تا
خیار رؤیت ، شرح داده شده است.
شیخ مرتضى حائرى (م:۱۴۰۶ق)، تحقیق محمد حسین امراللّهى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
شیخ مرتضی حائری ، فرزند مؤسس حوزه، آیت اللّه حاج
شیخ عبدالکریم حائری یزدی ، بین سال‌هاى ۱۳۹۴
و ۱۴۰۰ه.ق. در
حوزه علمیه قم ، بحث
خمس و انفال را تدریس مى کرده
و در ضمن تدریس، مباحث مطرح شده را مى نگاشته که نتیجه آن (کتاب الخمس) است که اکنون در دسترس اهل نظر قرار دارد.
متن این اثر در بالاى صفحه
و شرح آن در پایین صفحه قرار دارد. متن از عروة الوثقى، وسیله، شرایع، لمعه
و غیر آن‌ها گرفته شده
و شرح آن، از نویسنده است.
در آغاز کتاب، خلاصه اى از زندگانى نویسنده، آمده است.
باقر ایروانى، قم، انوار الهدى، چاپ اول، ۱۴۱۸.
نویسنده در مقدمه، مباحث کلى درباره
قواعد فقهی مطرح مى سازد، سپس قواعد زیر، به بوته بررسى گذاشته شده‌اند:
قاعده طهارت ،
غرور ،
تسبیب ،
لاضرر ،
میسور ،
فراغ و تجاوز ،
علی الید ،
التزام ،
ید ،
سلطنه .
در پایانِ شرح هر قاعده، پرسش‌هایى از بحثهاى مطرح شده، براى تمرین، آورده شده است.
ابن ادریس (م:۵۹۸ ه.ق.) قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ چهارم، ۱۴۱۷.
کتاب سرائر، از جمله آثار فقهى ارزش مند است که از دیرباز فقهاى بزرگ به آن توجه داشته‌اند. اهمیت
و ارزش این اثر
و دیدگاه ویژه
ابن ادریس ، سبب شده دفتر انتشارات اسلامى به تصحیح این کتاب بر اساس ۶ نسخه دستنوشته
و چاپ سنگى بپردازد.
جلد اول، کتاب طهارت تا پایان کتاب حج را در بردارد
و جلد دوم، از کتاب
جهاد آغاز
و به کتاب
طلاق پایان مى پذیرد
و جلد سوم، در بردارنده کتاب
عتق تا کتاب
حدود است (کتاب
قصاص و دیات قبل از کتاب حدود آمده).
ابن ادریس، در پایان، تحت عنوان (المستطرفات) بخش‌هایى از کتاب‌هاى فقیهان دیگر را آورده است.
استفتاءات از محضر آیت الله سید محمد کاظم یزدى، به اهتمام سید مصطفى محقق داماد، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶.
این مجموعه، ویژگی‌هایى دارد که در دیگر مجموعه‌هاى همانند به چشم نمى خورد:
الف. از نظر تاریخى به زمانى مربوط مى شود که در
جهان اسلام از نظر صنعت، کشاورزى، بویژه بارزگانى، دگرگونی‌هایى به وجود آمده است. در این برهه تاریخى، ارتباطات آسان تر شده
و امکان نامه نگاری‌ها، تماس‌ها نسبت به دوران قبل، بیش تر بوده است.
ب .
مرجعیت سید یزدى، پس از
میرزای شیرازی است. فتواى
تحریم تنباکو توسط میرزا، مرجعیت
شیعه را فراگیر
و گستره آن را گسترش داده بود؛ از این روى، مرجعیت سید، به اقصى بلاد
شیعه نشین مانند:
ایران ،
هند ،
عربستان ،
امارات و بعضى کشورهاى غربى گسترش یافته بود
و بیش تر این کشورها با دگرگونی‌ها
و تنش‌هاى شگرف سیاسى رو به رو بودند. این‌ها سبب شد که پدیده‌هاى جدیدى براى شیعیان مطرح گردد
و مرحوم سید یزدى، به حل آن‌ها همت بگمارد.
در مثل، گونه‌هاى
بیمه ، براى نخستین بار در این مجموعه مطرح شده است.
ج . سطح علمى بیش تر پرسش کنندگان، بسیار بالاتر از افراد معمولى بوده
و چگونگى
و روش پرسش نشان دهنده آن است. از این روى سید یزدى در پاسخ، به مبانى فقهى
و گاه به طرح دیدگاه‌هاى مختلف
و نقد بررسى آن‌ها پرداخته است.
این مجموعه، در دو بخش:
عبادات و معاملات سامان یافته است.
پاره اى پرسش‌ها به فارسى
و پاره اى از آن‌ها به عربى است.
در پایان، دو فهرست تفصیلى براساس شماره صفحه
و شماره پرسش تهیه شده که کار پژوهش را براى پژوهشگران بسیار آسان مى کند.
کاظم جابرى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶.
بر پا داشتن
نماز جمعه در عصر
غیبت ، از جمله مسائل مورد اختلاف میان فقهاى
شیعه است. از این روى، نویسنده بیش تر در همین محور به بحث پرداخته
و از چگونگى نماز جمعه
و شرط‌ها
و احکام آن، بحثى به میان نیاورده است.
کتاب، از دو فصل سامان یافته است: در فصل نخست سیر تاریخى نماز جمعه مورد بررسى قرار گرفته
و در آن هشت عصر، ارزیابى شده است:
عصر
تشریع ، عصر
ائمه ، عصر غیبت اول، عصر شیخ، عصر
علامه حلّی ، عصر صفوى، عصر
وحید بهبهانی ، عصر
جمهوری اسلمی .
در فصل دوم، به گونه فشرده، دیدگاه‌ها
و دلیل‌ها در
حکم شرعى نماز جمعه در عصر غیبت، بررسى شده‌اند.
خلیل رضا منصورى، قم، انتشارات نبوغ، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
در عصر حاضر، مسائل نوپیداى بسیارى پدید آمده، از جمله آن‌ها (بیمه) است.
کتاب (عقد التأمین) در پنج باب سامان یافته
و در مقدّمه، تقسیمات مختلف آن از زاویه‌هاى گوناگون یاد شده است.
کتاب عقد التأمین
فى الفقه الاسلامى، مى تواند منبع درخور توجهى براى کسانى باشد که مى خواهند بیمه را از زاویه‌هاى گوناگون به بوته بررسى فقهى بنهند.
سید محمد کاظم طباطبایى یزدى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۷.
این نسخه از عروة الوثقى، با حاشیه پانزده تن از فقهاى بزرگ به چاپ رسیده است:
على بن باقر بن محمد حسن جواهرى (م: ۱۳۴۰ه.ق.)، سید محمد بن محمد باقر فیروز آبادى (م: ۱۳۴۵ه.ق.)،
میرزا حسین نائینی (م: ۱۳۵۵ه.ق.)،
عبدالکریم حائری (م:۱۳۵۵ه.ق.)،
آقا ضیاء الدین عراقی (م: ۱۳۶۱ه.ق.)،
سید ابوالحسن اصفهانی (م: ۱۳۶۵ه.ق)،
محمد حسین کاشف الغطاء (م: ۱۳۷۳ه.ق.)،
سید حسین بروجردی (م: ۱۳۸۰ه.ق)،
سید عبدالهادی شیرازی (م:۱۳۸۲ه.ق.)
سید محسن طباطبایی حکیم (م:۱۳۹۰ه.ق.)،
محمد رضا آل یاسین (م:۱۳۷۰ه.ق.)،
سیداحمد خوانساری (م:۱۴۰۵ه.ق.)،
امام خمینی (م:۱۴۰۹ه.ق.)،
سید ابوالقاسم خویی (م:۱۴۱۳ه.ق.)،
سید محمد رضا گلپایگانی (م:۱۴۱۴ه.ق.).
مولی احمد نراقی (۱۱۸۵ ۱۲۴۵ه.ق.)، تحقیق: مرکز تحقیقات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۵.
عوائد الایام ، از مهم ترین
و مشهورترین نوشته‌هاى فاضل نراقى است که قواعد اساسى اصولى
و فقهى
و همچنین پاره اى از موضوع‌هاى رجالى
و ادبى را در بر دارد.
نویسنده، مباحثى را مطرح کرده که آگاهى از آن‌ها در
استنباط احکام ، امرى لازم است.
(عوائد الایام) ۸۸ عائده دارد
و هرکدام ویژه موضوعى است.
پژوهشگران، با کمک گرفتن از دو نسخه دستنوشته
و دو نسخه چاپ سنگى، این اثر را به گونه اى پذیرفته شده
و خوش آیند، با ویژگی‌هاى زیر، عرضه کرده‌اند:
بیرون آوردنِ
آیات ،
روایات ، اقوال
و آراء، تهیه فهرست‌هاى موضوعى، اعلام، آیات، احادیث، کتابها
و مصدرها.
حمزة بن علی حلبی (۵۱۱ ۵۸۵ه.ق.)، تحقیق: ابراهیم بهادرى، قم، مؤسسه
امام صادق (ع)، چاپ اول، ۱۴۱۷.
این اثر، یک دوره کامل
فقه استدلالى را در بر دارد، با ویژگی‌هاى زیر:
۱.
استدلال بسیار به ۲۵۰ آیه از
قرآن کریم در بحثهاى گوناگون.
۲. استدلال بسیار به
احادیث نبوی .
۳ . اعتماد به
اجماع در نزدیک به ۶۵۰ مسأله
و مراد او، اجماع اصطلاحى نیست.
۴. پرداختن به دیدگاه‌هاى فقیهان
اهل سنت .
محقق با استفاده از سه نسخه، این اثر را تصحیح کرده
و کارهاى مفید
و راه گشای دیگرى هم انجام داده است:
الف. تصحیح متن.
ب . شرح لغت‌هاى دشوار.
ج. استخراج منابع روایات.
د. تهیه
و تنظیم فهرست آیات، روایات، اعلام، کتابها، مکان‌ها، جماعت‌ها، قبیله‌ها، فرق
و مذاهب.
ه. شرح حال اشخاصى که در متن نام برده شده‌اند.
میرزا ابوالقاسم قمی (۱۱۵۲ ۱۲۲۱ه.ق.)، تحقیق: عباس تبریزیان، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ج۱، ۱۳۷۵، ج۲
و ۳، ۱۳۷۶.
غنائم الایام، تاکنون به گونه چاپ سنگى نشر مى شد
و به تازگى، با تلاش چندین تن از پژوهشگران زیر نظر جناب عباس تبریزیان، تحقیق
و به گونه اى خوش آیند، به چاپ رسیده است. در تصحیح این اثر، از سه نسخه دستنویس استفاده شده است.
جلد اول ویژه طهارت است
و جلدهاى دوم
و سوم، ویژه نمازند.
سید محمد تقی حسینی جلالی ، تقریرات درس آیت الله العظمى خویى، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۶.
نویسنده از سال ۱۳۸۰ه.ق. در درس
آیت اللّه خویی حضور مى یافته
و تقریرات درسى زیر را نگاشته است:
صلاة (۱۴ جزء)،
صوم (۴ جزء)،
زکات (۵ جزء)،
خمس و حجّ .
کتاب (فقه العترة
فى زکاة الفطرة) جزء اخیر از کتاب زکات است که پس از دیدن آیت اللّه خویى، به چاپ رسیده است.
متنِ عروة الوثقى، بالاى صفحه
و شرح‌ها در ذیل آمده است. نویسنده افزون بر یادآورى منابع، گاه شرح‌هاى سودمندى در پاورقى ارائه داده است.
جناب حسینى جلالى در سال ۱۴۰۲ه.ق. در زندان رژیم بعثى
عراق زیر
شکنجه به
شهادت رسید. روحش شاد
و راهش پر رهرو باد.
فریدون عزیزى،
تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ چهارم، ۱۳۷۵.
نویسنده در این کتاب، تلاش ورزیده ضمن گردآورى کلیه مطالبى که
امام خمینی در زمینه‌هاى پزشکى
و یامسائلى که به گونه اى با پزشکى ارتباط دارند، بیان کرده، نمونه‌هاى پزشکى
احکام را در اختیار خواننده قرار دهد.
بسیارى از
فتواها ، تفسیر
و نمونه‌هاى درخور یادى ندارند که در این موارد، شرحى بر آن‌ها زده نشده است. همچنین سعى نشده دلیل‌هاى پزشکى
احکام ذکر شود.
در این اثر، از مقوله‌هاى زیر بحث شده است:
بلوغ ،
روزه ، روش‌هاى بارورى،
سقط جنین ، جلوگیرى از حاملگى،
تغییر جنسیت ، ضامن بودن طبیب، معاینات پزشکى، سایر فتاوى حضرت امام خمینى(ره) مرتبط با حِرَف پزشکى.
ابوالقاسم گرجی ،
تهران ، سازمان مطالعه
و تدوین کتب علوم انسانى دانشگاه‌ها، چاپ اول، ۱۳۷۵.
نویسنده در مقدمه به طور کلى هفت منبع براى تاریخ
فقه و فقها
و اصول
و اصولیان یاد مى کند، سپس به شرح چند اصطلاح که در مباحث مطرح شده بارها به کار رفته مى پردازد. فهرست اجمالى مطالبى که در این کتاب درباره آن‌ها بحث مى شود، بدین قرار است:
با توجه به فرق‌هایى که در فقه، بین
شیعه و اهل سنت وجود دارد، پس از بیان دوره
تشریع ، در بخشى جداگانه، ادوار فقهى شیعه
و سنى آورده شده است. البته چون درباره ادوار فقه اهل سنت، کتاب‌هاى بسیار
و با شرح، نگاشته شده، در این بخش بحث‌ها، فشرده بیان شده است.
و نیز با توجه به این که علم اصول فقه، از علوم آلى است
و به عنوان ابزار مهمى در دست فقیه قرار دارد
و بررسى دگرگونی‌هاى علم فقه، بدون توجه به تکامل علم اصول، کم وبیش ناممکن است، افزون بر یادکرد ادوار علم فقه، بخشى به بررسى سیر تطوّر علم اصول ویژه شده است. بنابراین، کتاب (تاریخ فقه
و فقها) پس از مقدمه در چهار بخش سامان یافته است:
بخش اول: عصر تشریع: این عصر از بعثت پیامبر اکرم(ص) تا رحلت آن بزرگوار را در بر مى گیرد. در این دوره، بحث خواهد شد که آیا
قرآن در زمان حیات
رسول خدا (ص) جمع
و تدوین شده یا در عصر
خلفای راشدین ؟ آیا پیغمبر هم
اجتهاد مى کرده است؟ آیا
صحابه و دیگر اعلام آن عصر اجتهاد مى کرده‌اند؟
در ادامه، خلاصه اى از زندگى پیامبر(ص) آورده مى شود
و نویسندگان
وحی نیز، معرفى مى شوند.
بخش دوم: ادوار فقه اهل سنت
و فقهاى آنان: دوره‌هاى دگرگونى فقه اهل سنت به ترتیب عبارتند از: عصر صحابه، عصر تابعان، عصر پیشوایان مذاهب، عصرتوقّف اجتهاد
و گزینش مذاهب، عصر
تقلید محض، عصر حاضر.
بخش سوم: ادوار
فقه شیعه و معرفى فقهاى
شیعه : عصر تفسیر
و تبیین (عهد ائمه علیهم السلام)، عصر محدّثان، عصر آغاز اجتهاد (عصر
شیخ مفید و سید مرتضى) عصرکمال اجتهاد (عصر شیخ طوسى) عصر تقلید (حدود یک قرن پس از شیخ طوسى) عصر نهضت، عصر پیدایش مذهب اخباریان، عصرجدید
استنباط ، عصر حاضر.
بخش چهارم: ادوار
علم اصول فقه ،
و دانشمندان این علم: دوره تأسیس، دوره تصنیف، دوره اختلاط، دوره کمال
و استقلال ، دوره رکود استنباط، دوره نهضت مجدد، دوره ضعف، دوره جدید.
سعید منصورى، تهران، تدبیر، چاپ اول، ۱۳۷۵.
قاعده درء، پایه بسیارى از قانون‌هاى موضوعه کیفرى در نظام
جمهوری اسلامی ایران است. از آن جا که بیش تر مسائلى که درباره این قاعده طرح شده، در متون عربى موجود است
و کم تر به فارسى نگاشته شده‌اند، دسترسى گروهى از محققان را، که آشنایى کم ترى به
زبان عربی دارند، با مشکل رو به رو ساخته است؛ از این روى، نویسنده، اثرى در این باره به فارسى نگاشته است.
نویسنده در مقدّمه، مباحث کلّى در موضوع قواعد فقهى مطرح مى سازد، سپس مباحث اصلى را در سه بخش، سامان مى دهد.
۱ . فقه تطبیقى در شبهات ساقط کننده حدّ (قاعده درء)
نویسنده پس از تعریف لغوى
و اصطلاحى قاعده، روایاتى که در آن‌ها جمله: (ادرأوا الحدود بالشبهات) یاد شده، از عامه
و خاصه آورده، سپس به بحث از حجت بودن احادیث، اجماع امامیه، فراگیرى قاعده
و برابرى قاعده با دلیل‌ها پرداخته است.
۲ . بررسى تطبیقى مفاد قاعده.
در این بخش، دیدگاه‌هاى اهل سنت همراه با دیدگاه‌هاى گروهى از فقهاى شیعه بیان شده است.
۳ . مسائلى پیرامون قاعده درء.
در این بخش، عنوان‌هاى زیر مورد بحث قرار گرفته است:
مراتب شبهه، آثار شبهه، ملاک در عروض شبهه، دامنه شمول قاعده، آیا قاعده (درء) شامل تعزیرات نیز مى شود؟ شبهه در شبهه دارئه، کار برد قاعده (درء) در
حقوق جزا.
ابوالفتح محمد بن على کراجکى (م: ۴۴۹ه.ق.)، تحقیق: على موسى کعبى، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۷.
نویسنده در این
رساله کوچک، ثابت کرده است هنگام وضو، باید پا را مسح کرد، برخلاف
اهل سنت که به شستن پا نظر دارند.
این
رساله را پیش از این کتابفروشى مصطفوى به گونه چاپ سنگى
و دارالاضواء همراه با کنزالفوائد، امّا بدون تحقیق، چاپ
و منتشر کرده‌اند، لیکن آقاى على موسى کعبى، بر آن مى شود آن را با تحقیق
و تصحیح، نشر دهد که بر این کار توفیق مى یابد.
در تصحیح جدید، منابع
احادیث و گفته‌ها
و شرح حال اشخاصى که در متن از آن‌ها نام برده شده در پاورقى آمده است.
در ابتدا استدلال نویسنده درباره
وجوب مسح پا به آیه زیر است:
(یا ایها الذین آمنوا اذا قمتم الى الصلاة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الى المرافق وامسحوا برؤسکم وارجلکم الى الکعبین.) (مائده۶/)
پس از بحث دراز دامن در پیرامون این
آیه ، روایاتى را مبنى بر واجب بودن مسح دو پا مى آورد.
بخش مدنى، سید مصطفى محقق داماد، مرکز نشر علوم اسلامى، چاپ پنجم، ۱۳۷۶.
نویسنده پس از بیان کلیاتى در موضوع ارکان علوم، ارکان اساسى علم فقه، قواعد فقهى،
احکام تکلیفى
و وضعى، اماره واصل، به شرح به بررسى چند قاعده فقهى پرداخته است:
قاعده ید ، [[|قاعده ضمان الید]] ،
قاعده اتلاف ،
قاعده تسبیب ،
قاعده لاضرر ،
قاعده غرور ،
قاعده تلف ،
قاعده صحت .
نویسنده، گاه
قواعد فقهی در
قانون مدنی را نیز، مورد بررسى قرار داده است.
هادى حجت، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۵.
این کتاب، فتواهایى از چهار مرجع بزرگ
شیعه : آیات عظام: حضرت
امام خمینی ، گلپایگانى، اراکى
و خویى را در بردارد که به گونه اى با
قرآن مجید در پیوندند.
متن کتاب، براساس فتواهاى حضرت امام خمینى،تدوین شده
و اگر در مسأله اى به اختلاف نظرى برخورد شده، به گونه پاورقى در پایین همان صفحه، آورده شده است.
از ویژگی‌هاى برجسته این اثر، تقسیمات
احکام به صورت نمودار، در پایان هر بخش است.
آیت اللّه محمد فاضل لنکرانى، قم، ۱۴۱۶ ق.
در مقدمه اى که بر آن نگاشته شده، مباحث کلّى مربوط به قواعد فقهى، به شرح آمده است، سپس بیست قاعده فقهى زیر، به گونه علمى
و دقیق، بررسى شده‌اند:
ضامن نبودن
امین ، مگر با زیاده روى
و کوتاهى کردن .
اتلاف
اقرار عقلا علیه خود.
قاعده على الید.
الزام
من ملک شیئاً ملک الاقرار به
رجوع فریب خورده به فریب دهنده
نفى سبیل
جبّ
احسان
اشتراک
مشترک بودن کافران، با مؤمنان در تکلیف
شرط نبودن بلوغ در
احکام وضعى
مشروع بودن
و نبودن عبادت‌هاى بچه.
اماریت ید.
قرعه .
حرام بودن کمک به
گناهحجت بودن
بینه .
حجت بودن بازار
مسلمانانگرفتن دستمزد، براى امر واجب
حسن بن ابى طالب یوسفى آبى، تحقیق: شیخ على پناه اشتهاردى
و حسین یزدى، قم، دفترنشر اسلامى، چاپ سوم، ۱۴۱۷ه.ق، ۲ جلد.
کتاب ارزنده (المختصر النافع) از جمله آثارى است که از دیر باز مورد توجه فقیهان
و اندیشه وران اسلامى بوده
و تاکنون ده‌ها شرح بر آن نگاشته شده است.
نخستین شرحى که بر این اثر نگاشته شده، شرح شاگرد محقق حلّى، شیخ حسن بن ابى طالب، به نام (کشف الرموز) است.
(
کشف الرموز )
و متن (
المختصر النافع ) توسط دو تن از فاضلان برجسته حوزه علمیه با استفاده از چندین نسخه دستنوشته
و چاپى، تحقیق
و تصحیح شده
و با پاورقیهاى سودمند به چاپ رسیده است.
در این نسخه، از (کشف الرموز) متن (المختصر النافع) در بالاى صفحه‌ها
و شرح عبارت‌ها، در پایین صفحه، چاپ شده است.
محمد على توحیدى تبریزى، قم، مؤسسه انصاریان، چاپ چهارم، ۱۴۱۷، ۷ جلد.
آقاى محمد على توحیدى، از شاگردان برجسته
آیت اللّه خویی ، تقریرات درس استاد را، با عنوان (مصباح
الفقاهه) پس از دیدن استاد به زیور چاپ آراسته است.
این اثر، تنها تقریرات درس استاد نیست، بلکه در کنار آن وهمراه آن، مقرر پژوهش ارزنده
و مفید
و کارگشاى خود را نیز عرضه مى دارد
و فایده رسانى اثر را، چند برابر مى کند.
او، در بسیارى موارد، روایات را به گونه کامل، با آدرس در پاورقى مى آورد، واژگان دشوار روایات، یا مکاسب را (که متن درس آیت اللّه خویى بوده) شرح مى دهد
و بسیار پیش مى آید که ضعف روایات
و علت ضعف آن‌ها را در پاورقى مى نمایاند
و….
نگارش این اثر ارزش مند، در سال ۱۳۷۷ ه.ق.به پایان رسیده است.
حسین مؤید، دفتر نویسنده، چاپ اول، ج۱، ۱۴۱۵ه.ق
و ج۲ ۱۴۱۷ه.ق.
نویسنده در دو جلد، چند فرع فقهى پراکنده را که بیش تر مورد نیاز بوده مورد بررسى قرارداده که پاره اى از آن‌ها از مسائل نوپیدایند. درحقیقت، مى توان این دو اثر را مجموعه مقالات فقهى استدلالى دانست.
در جلد نخست، مقوله زیر مطرح
و بررسى شده است:
تلقیح مصنوعی ،
مجسمه سازى، قهر میان دو نفر، مصرف مجهول المالک،
حکم ازدواج با دختر خاله در صورتى که در کودکى با مادر دختر آمیزش کرده است، بلاد کبیره،
حکم طواف پشت مقام،
حکم صروره از جهت حلق
و تقصیر، سایه گرفتن محرم، کسى که توانایى ذبح قربانى در منى را ندارد،
حکم پرتاب
سنگ بر مقدارى از
جمره‌ها که سپس‌ها، بیش از بناى پیشین ساخته شده است.
در جلد دوم مقوله‌هاى زیر بررسى شده است:
تشریح،
حکم تصدّى امور از سوى
حاکمان ظالم، همکارى با ظالم، سنّ
بلوغ دختران،
حکم لهو،
حکم غنا در
اسلام ، گرفتن مزد بر انجام واجبات، تراشیدن
ریش ،
حکم به نزاع انداختن گاوها (براى مسابقه).
سید مرتضى، تحقیق، مرکز البحوث
و الدراسات العلمیة، ناشر: رابطة الثقافة والعلاقات الاسلامیة، ۱۴۱۷.
(مسائل ناصریات)، درواقع شرح (فقه الناصر) نگاشته جدّ سید مرتضى است
و ۲۰۷ مسأله را در بر دارد که از (فقه الناصر) برگزیده شده است.
اکنون پاره اى از ویژگی‌هاى این اثر:
۱ . یادکرد دیدگاه‌هایى از مذاهب فقهى که در غیر این کتاب دیده نمى شود.
۲ . یادآورى دلیل مسائلى که در (فقه الناصر) یاد شده است.
۳ . ردّ نسبت پاره اى از دیدگاه‌ها، به شمارى از فقیهان که این، نشانه آگاهى سید مرتضى از دیدگاه دیگران
و انصاف
و تقواى علمى اوست. درمسأله ۱۳ مى نویسد:
(من حکى عن الشافعى أنّه لیس بنجس فقد وهم علیه.)
۴ . نگهداشت
ادب ، نسبت به دیگران.
به تازگى این اثر ارزش مند با استفاده از چهار نسخه دستنوشته
و یک نسخه چاپ سنگى تصحیح
و به
فقه پژوهان عرضه شده است.
در پاورقى، مأخذ اقوال،
آیات و روایات یاد شده
و در پایان ۵ فهرست زیر آمده است:
آیات، احادیث، تراجم، مصادر تحقیق ومحتویات.
کتاب مسائل الناصریات، در بردارنده باب‌هاى زیر است:
طهارت ،
صلوة ،
زکات ،
صوم ،
حج ،
نکاح ،
طلاق ،
بیوع ،
شفعه ،
رهن ،
غصب ،
دیات ،
ایمان ،
فرائض ،
قضاء و مسائل متفرقه.
محمد على گرامى قمى، قم، چاپ اول، جلد اول
و دوم ۱۴۱۵، جلد سوم، ۱۴۱۷ق.
متن کامل (
عروة الوثقی ) بالاى صفحه یاد شده
و شارح هر جا نیاز به توضیح دیده است، بخشى از متن را در پایین صفحه یادآور شده، سپس به دلیل
حکم و یا ردّ آن پرداخته
و دیدگاه خود را بیان داشته است.
درجلد اول مسائل مربوط به
تقلید و طهارت، بحث شده
و کتاب صلات تا قسمتى از بحث ستر
و ساتر آورده شده است.
درجلد دوم، به خاطراهمیت بحث لباس مصلّى
و ستر
و ساتر، به شرح حاشیه زده (۱۲۰ صفحه) که بیش تر آن‌ها تقریرات درس مرحوم آیت الله داماد است. پس از پایان این بخش، بحث مکان مصلّى، شروع
و تا پایان نماز قضاى ولى،ادامه مى یابد.
در جلد سوّم، بحث
نماز جماعت دنبال مى شود
و در ادامه، کتاب‌هاى صوم،
اعتکاف ،
زکات و خمس مورد بررسى قرار مى گیرند.
علامه حلی (۶۴۸ ۷۲۶ه.ق.)، مرکز مطالعات
و تحقیقات اسلامى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶.
در جلد نهم، مقوله‌هایى چون:
ارث ،
حدود ،
قصاص و دیات، پس از تحقیق
و تصحیح به چاپ رسیده است.
جلدهاى دیگر آن، پیش چاپ
و در دسترس فقیهان
و پژوهشگران قرار گرفته است.
سید هاشم موسوى، رابطه الثقافة والعلاقات الاسلامیة، ۱۴۱۷ق.
این اثر، براى تدریس درمدارس، در دو کتاب، نگاشته شده است:
کتاب نخست،
احکام عبادات، تعریف
فقه ، مصادر
احکام ،
اجتهاد ،
تقلید و مذاهب اسلامى را در بردارد.
کتاب دوم فقه
معاملات را در بر دارد.
این اثر که اکنون در دسترس قرار دارد کتاب اوّل است. هر بخش از کتاب، براى تدریس در یک جلسه تدوین شده
و در پایان هر بخش، زیر عنوان (المناقشة) پرسش‌ها
و تمرین‌هایى به چاپ رسیده است.
حسین نورى همدانى، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ دوم، ۱۴۱۷.
این اثر تقریرات درسى
آیت الله نوری همدانی است که در واقع شرحى است بر بعضى از مسائل باب اجتهاد
و تقلید در عروة الوثقى.
پاره اى از عنوان‌ها:
وجوب الاجتهاد والتقلید، تقلید الاعلم، التبعیض
فى التقلید، وجوب الفحص عن الاعلم، هل الاورعیة من المرجّحات، ولایة
الفقیه، تقلید المیت
و….
سید محمود هاشمى، بیروت، الغدیر، چاپ اول، ۱۴۱۷.
این اثر، چند مقاله از آیت الله سید محمود هاشمى را در بردارد که همه آن‌ها درمجله فقه اهل بیت به چاپ رسیده است:
۱ . الذبح بالمکائن الحدیثة.
در این مقاله، شرایط
حلال بودن
حیوان در صورت کشتار آن با ابزار پیشرفته
و پرشتاب مورد بررسى قرار گرفته است
و اشکال‌ها، به گونه علمى
و دقیق به بوته نقد
و بررسى گذارده شده‌اند.
۲. ضمان انخفاض قیمة النقد.
در میان فقها مشهور است که پول در بدهی‌ها
و جبران خسارت‌ها، همانند دیگر کالاهاى مثلى است.نویسنده این مسأله فقهى را در دو بخش بررسى کرده است: بخش نخست: بررسى قواعد اولیه. بخش دوم: بررسى
روایات . در پایان، برخى فروع فقهى دیگر که با این مسأله در پیوندند، بررسى شده‌اند.
۳ . شمول
حکم المفسد
فى الارض لغیر من شهر السلاح وسلب الامن من سایر انواع الفساد.
این بحث، در چهار بخش سامان یافته است:
الف . مستفاد از
آیه ۳۳ از
سوره مائده .
ب . مستفاد از روایات.
ج . مستفاد از کلمات فقها.
د . مقتضاى قاعده.
۴ . مقدار مایضمنه الجانى من خسائر المجنی علیه.
در این مقاله سه پرسش زیر بررسى شده است:
الف . آیا جانى، هزینه‌هاى پزشکى را افزون بر
دیه ، ضامن است؟
ب . آیا زیان‌هاى دیگر مجنى علیه در شغل
و مانند آن، به عهده جانى است؟
ج . آیاهزینه‌هاى دادخواهى
و رسیدگى قضایى به عهده جانى است؟
۵ . اصناف الدیة الستّة ومایجب ان یدفع منها الیوم.
در این مقاله عنوان‌هاى زیر بررسى شده‌اند:
تشکیک در دیه بودن حلّه، اختیار در پرداخت گونه‌هاى ششگانه دیه، اصل در دیه چیست؟ مراد از
درهم و دینار به عنوان دیه.
۶ . مدى سلطة
الحاکم على العفو
فى العقوبات.
براى پژوهش در موضوع بالا، سه گونه کیفر بررسى شده است:
الف . حدود شرعى که
حق خداوند به شمار مى رود.
ب . کیفرهایى که حقى از حقوق
انسان‌ها است.
ج . کیفرهاى تعزیرى.
موسى بن محمد نجفى خوانسارى (م:۱۳۶۳ه.ق.)، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، ۱۴۱۸.
این اثر، تقریرى از درس
میرزا محمد حسین نایینی (م:۱۳۵۵ه.ق.) است که به همت دفتر انتشارات اسلامى، پس از پژوهش
و سامان دهى به چاپ رسیده است.
در آغاز کتاب، شرح حال شیخ موسى نجفى به قلم فرزند ایشان آمده است.
جلد اول، افزون بر مکاسب محرّمه، کتاب بیع تا شروط متعاقدین (خریدن
عبد ، خود را از مولایش) را در بردارد.
شیخ مرتضی انصاری (۱۲۱۴ ۱۲۸۱ ه.ق.)، ج۱، تحقیق: محمد حسین امراللهى
و محمد رضا فاکر، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول ۱۴۱۸.
آقایان: محمد حسین امراللهى
و محمد رضا فاکر، مکاسب محرّمه را با استفاده از شانزده نسخه دستنوشته
و چاپى تصحیح
و با ویژگی‌هاى زیر، به زیور چاپ آراسته‌اند.
۱ . به کارگیرى رسم الخط جدید عربى
و اعراب گذارى در موارد ضرورى.
۲ . مکاسب محرّمه در دو جلد سامان یافته: جلد اول از ابتدا تا پایان مبحث
غنا و جلد دوم مبحث
غیبت تا پایان را در بردارد.
۳ . محققان عبارت‌هایى که به شرح نیاز داشته، خود
و یا با استفاده از شرح‌هایى که بر مکاسب نگاشته شده، شرح کرده‌اند.
۴ . یادکرد مأخذ آیات، روایات
و گفته‌ها
و دیدگاه‌ها.
۵ . تهیه فهرست‌هاى زیر در پایان کتاب:
آیات ،
احادیث ، اسماء
معصومان ، راویان، کتابها، اعلام، مذاهب
و طوائف، اسماء
حیوانات ، لغات
و اصطلاحاتى که در پاورقى توضیح داده شده، اماکن
و بلدان، مصادر تحقیق
و موضوعات.
عبدالرحمن محمدى هیدجى، چاپ اول، ۱۳۷۵.
در این اثر،
احکام فقهى مربوط به نسب مورد بررسى فقهى قرار مى گیرد. پاره اى از مقوله‌هاى مطرح شده عبارتند از:
چگونگى تحقق نسب،
تلقیح مصنوعی ،
احکام مربوط به بیت الولادة، مسائل مربوط به تبعیت،
نکاح حرام ،
احکام میان پدر
و فرزند، میراث، نظر به
محارم ، تحمّل عاقله دیه خطائى
و….
نورى حاتم، چاپ اول، بى تا.
کتاب در دو بخش، سامان یافته است:
۱.
امر به معروف و نهی از منکر از زوایاى گوناگون در فقه اهل بیت مورد بررسى قرار گرفته است.
۲. در بخش دوم، امور پیوسته به امر به معروف
و نهى از منکر، مانند هدف از انجام آن، به بحث گذاشته شده است.
زهره صفاتى،
تهران ، نشر مطهّر، چاپ اول، زمستان ۱۳۷۶
از دیدگاه نویسنده،
بلوغ در امور مختلف، مانند
ازدواج ، امور اقتصادى، اجراى
حدود و… یکسان نیست، در مثل در حدود
و تعزیرات ، به نظر نویسنده حدّ تابع سن نیست، بلکه ارتکاب
جرم و احراز آن، شرط اجراى حدود است.
على محمّدى،
قم ، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۳۷۶، ۲جلد.
(تبصرة المتعلّمین
فى احکام الدین)، از جمله آثار ارزشمند فقهى است که همیشه در حوزه‌هاى علمیه
و محافل علمى
و در نزد ارباب اندیشه، کتاب مطرح بوده، هم به جهت خلاصه بودن
و هم به جهت قوت
و هم به جهت جایگاه والا
و پرشوکت نویسنده آن،
علامه حلّی رحمة اللّه علیه.
ترجمه چنین اثر پر بها
و ارزشمندى، مى تواند گام بلندى باشد در راه گسترش
احکام دین و طرح دوباره آثار مفید
و راهگشاى فقهى.
مترجم، متن تبصره را در بالاى صفحه
و شرح کوتاهى از عبارات، همراه تعریف عنوان‌ها
و گاه یادآورى دیدگاه‌ها، در پایین صفحه، آورده است.
جلد اول از
طهارت آغاز
و به مبحث شفعه پایان مى پذیرد. شروع جلد دوم از بحث اجاره تا پایان دیات است.
محمد آصف محسنى، چاپ اول.
در این اثر به فرعهاى فقهى فراوانى که امروزه در حرفه پزشکى، به آن‌ها نیاز است
و از آن‌ها سخن به میان مى آید
و بسیارى از بن بست‌هاى پزشکى در جامعه‌هاى اسلامى، با حلّ آن‌ها، گشوده مى شود، پرداخته شده
و با توجه به دیدگاه‌هاى فقهاى
شیعه بررسى شده است. نویسنده، گاه آراى علماى
اهل سنت را نیز مطرح مى سازد، از جمله فرع‌هایى که در این اثر دیده مى شود، عبارت است از:
مداوا،
ضمان پزشک، لمس
و نگاه، جلوگیرى از باردارى، عقیم سازى، نقل
جنین از رحمى به رحم دیگر، قراردادن منى در رحم
زن نامحرم، بانک
شیر ، تشخیص جنس جنین،
تغییر جنسیت ، مرگ مغزى، قطع اعضاى بدن مرده، فروش اعضاى بدن، قطع اعضاى زاید، بیمارى
ایدز و….
شهاب الدین احمد بن على بن حجر
عسقلانی (م. ۸۵۲ه.ق.)، شرح حسن سلیمان نورى
و علوى عباس مالکى، چاپ اول، ۱۴۱۸،
بیروت ، دارالفکر، ۴۷۲ « ۴۴۰ صفحه.
این اثر، شرح بلوغ المرام من ادلّة
الاحکام، نوشته
ابن حجر است. شیوه طرح مباحث بدین گونه است: ابتدا روایتى فقهى با سند نقل مى شود، سپس زیر عنوان‌ها: المعنى الاجمالى، التحلیل اللفظى، فقه الحدیث، راوى الحدیث، اسئلة الباب وفائده.
درجلدهاى سوم
و چهارم این عنوان‌ها به چشم مى خورد:
بیوع ،
نکاح ،
طلاق ،
جنایات ،
حدود ،
جهاد ،
اطعمه ، اَیمان
و نذور،
قضا ،
عتق و جامع.
محمد نعیم یاسین ،
اردن ، دار النفائس، چاپ اول، ۲۷۰ صفحه.
این اثر، تشکیل یافته از چند مقاله فقهى بر مبناى
فقه اهل سنت است که در نشریه‌هاى گوناگون به چاپ رسیده‌اند، با عنوان‌هاى زیر:
۱. تحدید بدایة الحیاة الانسانیة
و نهایتها
فى ضوء النصوص الشرعیة واجتهادات علماء المسلمین.
۲. حقیقة الجنین
و حکم الانتفاع به
فى زراعة الاعضاء والتجارب العلمیة.
۳ .
حکم التبرع بالاعضاء
فى ضوء القواعد الشرعیة والمعطیات الطبّیة.
۴.
حکم الاجهاض
فى الفقه الاسلامى.
۵.عملیة الرتق العذرى
فى میزان المقاصد الشرعیة.
محمد حسن قدیرى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۵۶۸ صفحه.
این اثر فقه استدلالى در موضوع اجاره است که مباحث به ترتیب کتاب
عروة الوثقی نگارش یافته، بدین شرح:
شرایط متعاقدین، شرایط عوضین،
اجاره از عقود لازم، اعتبار
تسلیم و تسلیم نکردن در معاوضات،
امانت بودن عین مورد اجاره در دست مستأجر، اجاره دادن مستأجر، اجاره دادن
زمین در برابر محصول آن.
لینة حمصى،
بیروت ، دارالرشید
و مؤسسة الایمان، چاپ اول، ۱۴۱۷، ۳۰۰ صفحه.
مطالب این اثر در سه باب سامان یافته است: در باب اول تحت عنوان: (الفتوى
فى الاسلام واحکامها الشرعیة) مباحثى چون تعریف
فتوا ، اهمیت فتوا، تاریخ فتوا از زمان
رسول خدا (ص) تا زمان عباسى،
احکام و آداب فتوا مطرح شده است.
در باب دوم سخن از تاریخ فتوا از عصر عباسى تا عصر حاضر است.
باب سوم، مفتیان اهل سنت از عصرعباسى تا زمان حاضر، شناسانده مى شوند.
در این کتاب، تنها باب اول، آن هم بر اساس مذهب اهل سنّت، مطرح شده است.
محیی الدین فاضل هرندی ،
قم ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۳۷۲ صفحه.
در این اثر متن مکاسب بالاى صفحه‌ها
و ترجمه آن در ذیل صفحه‌ها
و سپس شرح مختصرى درباره هر بخش آمده است.
کتاب، متن درس جناب فاضل هرندى است که از نوار پیاده شده
و پس از ویرایش
و اصلاحات لازم، به چاپ رسیده
و مطالب تدوین شده در هر جلسه درس، جداگانه مشخص شده است.
جلد نخست، به مکاسب محرّمه ویژه شده
و در بردارنده چهل درس است.
محمد علی صابونی ،
سوریه ، دارالعلم العربى، ۴۵۶ « ۴۷۲ صفحه.
در این کتاب، آیات
الاحکام، براساس مذهب اهل سنت، از ده زاویه بررسى شده‌اند:
۱. التحلیل اللفظى: بررسى واژه‌هاى به کار رفته در
آیات ، براساس دیدگاه مفسران
و اهل لغت.
۲. بیان معناى اجمالى آیات.
۳. یادآورى سبب نزول آیات، اگر سبب نزول داشته باشند.
۴. چگونگى پیوند میان آیات پیشین
و پسین.
۵. وجوه قراءت‌هاى متواتر.
۶. بیان وجوه
اِعراب .
۷. بیان نکته‌هایى بلاغى
و دقایق علمى.
۸. ذکر
احکام شرعی و دلیل‌هاى فقها
و نقد
و بررسى آن‌ها.
۹. بیان دلالت آیات
احکام.
۱۰.
حکمت تشریع آیات.
زین العابدین قربانى لاهیجى، تهران، نشر سایه، چاپ اول، ۱۳۷۶، ۳۴۴ صفحه.
نویسنده، در این اثر به تفسیر آیات مربوط به
خمس و حج پرداخته که در مجموع توفیق یافته ۲۷آیه شریفه: پنج آیه در باب خمس
و باقى در باب حج، تفسیر کند
و به دوستداران دانش تفسیر عرضه بدارد.
کامل محمد محمد عویضة، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۷، ۵۰۴ صفحه.
در این کتاب،
احکام بانوان از باب‌هاى گوناگون فقه اهل سنت گردآورى شده است:
طهارت ،
نماز ،
روزه ،
زکات ،
حج ،
نکاح ،
طلاق ،
رضاع ،
اضحیه ،
وصیت ،
فرائض ، اَیمان،
نذر ، حدود، اشربه، شهادات،
قرض ،
ربا ،
رهن ،
هدایا ،
قدر ،
زینت ، آداب، بِر ،صله
و….
مهدى مهریزى، پژوهشگاه فرهنگ
و اندیشه اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶، ۷۰ صفحه.
در این کتاب پانزده شبهه مورد ارزیابى
و نقد قرار گرفته است:
حجاب ،
واجب دینى نیست؟ حجاب، ویژه
زنان پیامبر (ص) است؟ حجاب، عادتى غیر اسلامى است، حجاب، شعار سیاسى است،
خداوند بزرگ تر از آن است که زنى را به خاطر آشکار شدن چند تار مو یا… به
جهنّم بفرستد، حجاب برخاسته از عقده‌هاى جنسى زمامداران مذهبى است، حجاب دلیل منطقى ندارد، حجاب یا هویت جنسى
زن ،حجاب
و نظریه تزریق ایدئولوژى، حجاب مانع پیشرفت
و عامل رکود، حجاب عامل دل مردگى زنان، حجاب سلب آزادى زن، بى حجابى بى حیایى نیست، تفاوت حجاب مرد
و زن چرا؟ حجاب
و افزایش التهاب.
نواف هایل تکرورى، دمشق، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۱۸، ۱۹۲ صفحه.
آن جا که شاید گروهى عملیات استشهادى را همان خودکشى بپندارند، نویسنده در این اثر کوشیده ثابت کند: عملیات استشهادى، نه تنها
حکم خودکشی را ندارد، بلکه گاه تحت شرایطى واجب مى شود.
این کتاب، براساس
مذهب اهل سنّت نگاشته شده
و در آن از آراى علماى اهل سنت در این موضوع، استفاده شده است.
نویسنده، در مقدمه مراد از عملیات استشهادى را در گذشته
و حال، روشن ساخته
و آثار آن را بیان کرده، سپس مباحث را در دو فصل اساسى مطرح ساخته است:در فصل اول شبهه همانندى این گونه عملیات به خودکشى پاسخ داده شده
و در فصل دوم، بحث شده که در این گونه عملیات، به طور معمول مردم عادى هم کشته مى شوند.
عبدالفتّاح کبّارة، بیروت، دار النفائس، چاپ اول، ۱۴۱۸، ۲۸۷ صفحه.
نویسنده در این کتاب، به مذاهب چهارگانه اهل سنت
و ظاهریه و زیدیه و امامیه نظر داشته
و مقوله‌هاى زیر را به بوته بحث
و بررسى نهاده است:
معالم الفقه الاسلامى، معالم القانون الوضعى، الفقه المقارن، القانون المقارن، بین الفقه والقانون المقارن، اهمیة الدراسة المقارنة بصفة عامة، مسائل فقهیة مقارنة، تمدید ایجار الدور السکنیة بین الفقه والقانون، الدراسة النصیه
و….
تقریرات درس شیخ
ضیاء الدین عراقی ، نوشته سید مرتضى موسوى خلخالى، تحقیق: سید قاسم حسینى جلالى،
قم ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶، ۲۶۴ صفحه.
در این اثر، قاعده (لاضرر ولاضرار) از پنج زاویه بررسى مى شود:
الف. معنى
ضرر و ضرار.
ب. مفاد هیأت ترکیبیه
و معانى ذکر شده درباره آن.
ج. تصحیح تطبیقات معصوم(ع) با قاعده.
د. بحثى درباره تطبیق اصحاب با قاعده در مواردى که به آن استدلال کرده‌اند.
ه. تنبیهات قاعده:
۱. فروع اقدام.
۲. مراد از ضرر، ضرر شخصى است یا نوعى؟
۳. آیا ضرر باید محرز باشد یا احتمال آن کافى است؟
محقق، مقدمه اى بر کتاب نگاشته
و در آن، از مقوله‌هاى زیر بحث کرده است:
موضع
فقها در برابر قاعده لاضرر ولاضرار، اهمیت این قاعده در
دین اسلام ، محدوده ضررى که در اسلام نفى شده، سبب
حکم شارع به نفى ضرر در صدر اسلام، مدرک قاعده از
کتاب و سنّت ، شرح حال ضیاء الدین عراقى
و سید مرتضى موسوى خلخالى.
محمد على هشرى، سید ابوالفتاح، على اسماعیل، ریاض، مکتبة العبیکان، چاپ اول، ۱۴۱۸.
القاموس الاسلامى، در پانزده جلد سامان یافته که هر جلد به موضوعى اختصاص دارد
و در هر جلد، لغات
و اصطلاحاتى که در آن موضوع به کار مى رود، با زبانى ساده
و با چاپى زیبا شرح داده شده است. از پانزده جلد، از جلد دوم تا نهم، ویژه فقه است:
طهارت، نماز، زکات، روزه، حج
و عمره، جهاد، خانواده، معاملات اسلامى. کتاب براساس مذهب اهل سنّت نگاشته شده است.
سید عادل علوى، قم، کتابخانه آیة الله العظمى مرعشى، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۵۴۲ صفحه.
این کتاب، تقریرات درس خارج آیت الله مرعشى نجفى، براساس شرایع الاسلام است.
آنچه ارزش این اثر را دو چندان کرده، پاورقیهاى محققانه فاضل محترم جناب عادل علوى است. نویسنده در پاورقى، افزون بر نقل مأخذ
آیات ،
روایات و اقوال، سیر تاریخى هر فرع فقهى را، از عصر
شیخ طوسی تا عصر حاضر، نگاشته است.
از ویژگی‌هاى دیگر پانوشت، مقارنه میان دیدگاه‌هاى فقهاى
شیعه و سنى
و مباحث رجالى
و علم الحدیث است.
القصاص على ضوء القرآن والسنّة، در سه مجلد انتشار خواهد یافت. همان گونه که در مقدمه آمده، نویسنده، بیش تر تقریرات را براى حضرت آیت الله نجفى مرعشى، قراءت کرده است.
محمد حسن، جدّة، دار الاندلس الخضراء، چاپ اول، ۱۴۱۸، ۵۴۰ صفحه.
این اثر، پایان نامه مقطع فوق لیسانس نویسنده در دانشکده شریعت ریاض است. وى (مخاطبات القضاة) را این گونه تعریف مى کند:
(تخاطب القضاة فیما بینهم ومایلتحق به من خطابهم لغیرهم وخطاب غیرهم لهم فیما له علاقة بالقضاء.)
نویسنده در تحقیق خود به مقوله‌هاى زیر پرداخته است:
اقسام المخاطبات، مشروعیة مخاطبات القضاة، مخاطبات القضاة بالکتاب، مخاطبات القضاة بغیر الکتاب، تخاطب القضاة المتفاوتى الدرجات، کتاب القاضى الى غیر القاضى
و عکسه، مخاطبات قضاة الدجن ونحوهم، مخاطبات قضاة اهل البغى واهل الاهواء، مخاطبات قضاة الکفّار.
ابو محمدعبدالوّهاب على (۳۶۲ ۴۲۲ه.ق.)، تحقیق محمد حسن محمد حسن اسماعیل، بیروت دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۸، ۶۵۶ « ۶۱۶ صفحه.
کتاب المعونة، یک دوره فقه استدلالى، براساس مذهب مالکى است که اکنون با تحقیق گسترده
و پاورقیهاى سودمند
و راهگشاى محمد حسن محمد حسن، چاپ
و در اختیار اهل دانش قرار گرفته است.
احمد فرّاج حسین، بیروت، المؤسّسة الجامعیة، چاپ اول، ۱۴۱۸، ۳۵۲ صفحه.
در سال ۱۹۴۳م. در
مصر قانون ارث وضع شده است
و نویسنده مى کوشد در باب‌هاى هفتگانه اى که براى کتاب سامان داده مبناى فقهى این قانون را براساس مذهب
اهل سنت بیان کند:
الترکة والحقوق المتعلقة بها، اسباب المیراث
و شروطه
و موانعه، اصحاب الفروض، الارث بالتعصیب، الحجب واصول المسائل وتصحیحها وفى العول والرد،
فى ذوى الارحام وفى الرد على احد الزوجین وفى وفی العصوبة السببیة، الارث بالتقدیر والاحتیاط وفى استحقاق الترکة بغیر الارث.
سید مصطفی خمینی ، مؤسسه تنظیم
و نشر آثار
امام خمینی ، چاپ اول، ۱۴۱۸، ۲۵۱ صفحه.
نویسنده، در مقدّمه، واجبات نماز را یازده مورد مى شمرد; اما در این اثر، تنها توفیق بررسى فقهى دو واجب رکنى را مى یابد: نیت
و تکبیرة الاحرام.
در بحث نیت به گزاره‌هاى زیر مى پردازد:
مراد از
نیت ، نیت وجوب
و تمام
و مقابل آن‌ها، نیت
ادا و قضا، عنوان امتثال
و طاعت، اگر
نماز به عنوان عبادت
خداوند به جا آورده نشود،
اخلاص ، عدول از پیشین به پسین
و برعکس، اختلاف اعمال قربى
و….
در بحث
تکبیرةالاحرام ، گزاره‌هاى زیر به چشم مى خورد:
چگونگى آن، جزئى بودن آن در نماز،
رکن بودن آن، واجبات تکبیرة الاحرام
و فرعهاى وابسته به آن.
مهدى هادوى تهرانى، کانون اندیشه جوان، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۱۴۸ صفحه.
این کتاب، گزارشى فشرده از مبانى فکرى
حکومت اسلامی و پایه هاى کلامى
و فقهى آن است. در بخش نخست، با عنوان: (مقدمات) تلاش شده اساسى ترین پرسش‌هاى کلامى در زمینه
حکومت دینى به طور عام
و حکومت اسلامى به طور خاص، پاسخ داده شود.
در بخش دوّم، با عنوان; (
ولایت فقیه )، پیشینه‌هاى تاریخى
و دلیل‌هاى عقلى
و نقلى
و حدود
و شرایط ولایت فقیه بیان
و به مشهورترین
و شاید جدیدترین شبهه‌ها پاسخ داده شده است.
محمد هادى معرفت،
قم ، مؤسسه فرهنگى، انتشاراتى التمهید، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۲۳۰ صفحه.
کتاب در نه فصل، به شرح زیر سامان یافته است:
۱.
حکومت اسلامى.
۲. مسأله امامت در مکتب تشیع.
۳. تبیین مفهومى (ولایت مطلقه فقیه.)
۴. نقش بیعت در عصر حضور
و غیبت.
۵. پشتوانه نظام در
حکومت اسلامى.
۶. مبانى مشروعیت ولایت فقیه.
۷. مناصب
ولی فقیه .
۸. ولایت
تشریع (حق قانون گذارى)
۹. ولایت تکوینى.
در پایان، فهرست‌هاى زیر آمده است:
آیات ،
روایات ، جملات کوتاه مورد استشهاد، اعلام، اماکن، اصطلاحات، منابع.
انوار
الفقاهة کتاب الحدود
و التعزیرات
کتاب
انوار الفقاهه تقریرات آیت اللّه مکارم در حوزه علمیه قم است.
جلد اول به حدّ
زنا ویژه شده
و در آن عنوان‌هاى زیر به چشم مى خورد:
اقسام حدود، آنچه به واسطه آن زنا تحقق مى یابد، آنچه به سبب آن زنا اثبات مى گردد، اقسام حد زنا، بعضى از آداب حدود، حجیت
علم قاضی و….
سید ابوالقاسم خویى
و میرزا جواد تبریزی ، ج۱، ۱۴۱۶، ج۲، ۱۴۱۷، ج۳، ۱۴۱۸، چاپ اول، دفتر آیت اللّه تبریزى، قم.
شیخ
موسی مفید الدین عاملی استفتاءاتى که از
آیت اللّه خویی شده
و ایشان پاسخ گفته، در مجموعه اى گردآورده
و آن گاه در اختیار آیت اللّه تبریزى قرار داده
و معظم له مواردى که نیاز به شرح داشته، یا نظرى مخالف با دیدگاه آیت اللّه خویى داشته، جداگانه
و در ذیل هر سؤال نگاشته است.
هر سه کتاب در سه بخش:
عبادات ،
معاملات و ملحق تنظیم شده است. در بخش (محلق) استفتاءاتى گردآمده که تنها آیت اللّه تبریزى به آن‌ها پاسخ گفته است. جلد اول، در بردارنده ۱۵۵۹ پرسش، جلد دوم در بردارنده ۱۷۶۵ پرسش
و جلد سوم در بردارنده ۱۲۸۶ پرسش است.
ویژگى برجسته این اثر، پرسش‌هاى مورد نیاز
و مسائل نوپیداى فراوان در آن است.
محمود عبداللهى، چاپ دوم، ۱۳۷۵، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
۱. باب‌هاى گوناگون فقهى مربوط مانند: احیاى موات،
بیع ، مکاسب محرّمه، قرار داد
اجاره ، جعاله ،
مضاربه ،
مزارعه و… با توجه به مبانى فقهى آن‌ها مورد بحث قرار داده شده است.
۲. اگر چه بیش تر مسائل مطرح شده در این اثر، مى تواند منبع کشف خطوط کلى نظام اقتصادى اسلام باشد، ولى پاره اى از آن‌ها نیز این ویژگى را ندارند. بلکه آن‌ها مباحث فقهى هستند که تنها جنبه حقوقى
و مدنى دارند
و براى کامل کردن بحث‌ها، به آن‌ها پرداخته شده است.
۳. سعى شده به گونه فشرده، به شیوه اى ساده تر از آنچه در کتاب‌هاى مبسوط فقهى آمده، مبانى
و منابع این آیین‌ها مورد بحث قرار گیرد.
۴. در عین حال که هدف نویسنده، نگارش مبانى حقوقى
و فقهى بوده است; اما در پاره اى از مسائل به تحلیل اقتصادى نیز پرداخته است.
سید
سعید محمد طباطبایی حکیم ، ۳ جلد، چاپ اول، مؤسسه المنار.
(
مصباح المنهاج ) شرح استدلالى بر (منهاج الصالحین) نوشته آیت اللّه خویى است هر سه جلد این اثر اختصاص به کتاب طهارت دارد.
متن (منهاج الصالحین) در بالاى صفحه
و شرح آن در ذیل آمده است شارح، به تفضیل به روشن گرى آراى فقهى مطرح شده پرداخته است.
جلد اول به اقسام
و احکام آب‌ها، جلد دوم به
احکام تخلّى
و وضو (اجزاى وضو، وضوى
جبیره ، شرایط
وضو ) است، جلد سوم به ادامه
احکام وضو (
احکام خلل، نواقض وضو،
مسلوس ،
مبطون ، غایات وضو)
و غسل (سبب
جنابت ، آنچه درستى یا روایى آن، بر غسل جنابت بستگى دارد، اعمال مکروه
جنب ، واجبات غسل، آداب غسل) ویژگى یافته است.
چاپ اول ۱۴۱۷، ج۳، چاپ اول ۱۴۱۸، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامى، انتشارات الغدیر، بیروت.
از جمله کارهایى که نیاز شدید بدان بود
و بسیار ضرورى مى نمود، تهیه معجم فقهى جواهر الکلام بود که به همت مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامى جامه عمل پوشید
و تاکنون سه مجلد از آن به چاپ رسیده است.
در این اثر، واژگان
و اصطلاحاتى که در جواهر به کار رفته به ترتیب الفبا گردآمده
و در ذیل، گاه به مباحثى که در جواهر درباره آن عنوان مطرح شده، اشاره
و جاى آن نمایانده شده
و گاه شرح کافى از جواهر ارائه گردیده است. در مثل:
در ذیل واژه (
بلوغ )، ابتدا تعریف آن از جواهر آمده، سپس مباحثى که در جواهر درباره بلوغ ذکر شده در دو بخش گردآورى
و بدان‌ها اشاره شده است: بخش اول تحت عنوان (مایتحقق به البلوغ): علامات بلوغ طبیعى (روییدن موى خشن، خروج
منی ، اشتراک
دختر و پسر در دو علامت روییدن
مو و خروج منى، آیا
حمل و حیض علامت بلوغند؟)، بلوغ به سنّ، بلوغ
خنثای مشکل مورد بررسى قرار گرفته است.
بخش دوم تحت عنوان: (من یعتبر فیهم البلوغ) به چهل
و یک مورد اشاره شده که بلوغ در آن‌ها شرط است
و براى آگاهى بیش تر
و شرح کافى، به جاى آن‌ها در جواهر اشاره شده است.
جلد اول، حرف (الف) تا پایان (باء)، جلد دوم از حرف (ت) تا پایان (د) جلد سوم از حرف (ذ) تا پایان (صلات) را در بر دارد.
مناسب بود در شرح مدخلها، هماهنگى بیش تر به کار بسته مى شد. در ذیل بعضى مدخلها، تنها به گزاره‌هاى مطرح شده در جواهر اشاره شده
و خواننده را بدان‌ها ارجاع داده است، ولى در بعضى دیگر توضیح کافى
و وافى آمده، به گونه اى که خواننده را بى نیاز از جواهر مى گرداند، به عنوان مثال: توضیح واژه (صلات) بیش از دویست صفحه از کتاب را به خود اختصاص داده، در حالى که توضیح مدخل (خنثى) به یک صفحه هم نمى رسد
و تنها عنوان‌ها بدون توضیح آمده
و خواننده به جواهر ارجاع داده شده است.
على مبارک، ۲جلد، چاپ اول، ۱۴۱۷.
از جمله مباحث دشوار در
فقه ، بحث
ارث است. نویسنده در این اثر، تلاش ورزیده با استفاده از مثال‌ها
و جدول‌هاى بسیار، از دشوارى مباحث مربوط به ارث بکاهد
و در این کار، موفق بوده است. در این اثر، افزون بر بیان تقسیمات ارث، قواعد
و اصطلاحات این باب روشن شده است.
کتاب، شش فصل دارد: فصل اول، به شرح پاره اى از اصطلاحات مربوط به ارث، فصل دوم، به ارث مرتبه اول، فصل سوم، به ارث مرتبه دوم
و فصل چهارم، به ارث مرتبه سوم، فصل پنجم به تعریف
ولاء و احکام مربوط به آن اختصاص دارد. در فصل ششم، تحت عنوان: (لواحق المیراث) به مباحث مختلف پرداخته مى شود
و در آن عنوان‌هایى چون: (میراث ابن الملاعنة)، (میراث ابن الزنا)، (المفقود)
و (الغرقى والمهدوم علیهم) به چشم مى خورد.
ملامحسن فیض کاشانى، تحقیق، مهدى انصارى قمى، چاپ دوم، ۱۴۱۸ سازمان تبلیغات اسلامى.
محدث کاشانی در (النخبة
فى الحکمة العملیة
والاحکام الشرعیة)، خلاصه اى از باب‌هاى
فقه و اصول اخلاق را گردآورده است. این اثر، دوازده کتاب زیر را در بردارد:
طهارت ،
نماز ،
زکات ،
روزه ،
حج ،
حسبه ،
برّ ،
کسب ،
نکاح ،
معیشت ، جنائز
و فرائض.
از آن جا که تعالیم الهى، از جمله فقه، براى
تربیت انسان نازل شده، نویسنده در ضمن مباحث فقهى، مباحث مربوط به
اخلاق را نیز یادآور شده است. در مثل: در کتاب طهارت، طهارت باطنى را نیز در کنار طهارت ظاهرى مطرح ساخته، یا در کتاب روزه، فایده‌هاى گرسنگى را نیز یادآور شده است.
تاکنون، شرح‌هاى بسیارى بر این اثر نگاشته شده است، از جمله:
۱. شرح طهارة النخبة، سید نورالدین بن محدث جزایرى (م: ۱۱۵۸ه.ق.)
۲. التحفة السنیة
فى شرح النخبة المحسنیة، سید عبداللّه بن نورالدین جزایرى (م: ۱۱۷۳ه.ق.)
۳. شرح النخبة، عبدالله بن محمد کاظم تبریزى.
۴. مفتاح الصحبة
فى شرح النخبة، سید نورالدین بن محدث جزایرى.
۵. الحاشیة على النخبة، محمد فرزند فیض کاشانى.
این اثر در سال‌هاى ۱۳۰۳، ۱۳۱۶، ۱۳۲۴، ۱۳۳۰
و ۱۳۳۳ه.ق. به گونه سنگى به چاپ رسیده است
و آقاى مهدى انصارى، با ملاحظه چند نسخه خطى
و چاپى، این اثر را تصحیح کرده
و حاشیه‌هاى سودمندى بر آن زده
و سازمان تبلیغات اسلامى آن را چاپ
و در دسترس اهل فکر
و اندیشه قرار داده است.
محمد مبارک، رابطة الثقافة والعلاقات الاسلامیة، تهران، ۱۴۱۷.
عنوان‌هاى زیر در این کتاب به چشم مى خورد:
المؤلّفات
فى هذا الموضوع، العمل، الحسبة، قیود الملکیة الفردیة، واجبات الملکیة، المعاملات والعقود المالیة، انواع الملکیة، دور الدولة
فى المجال الاقتصادى، التنظیم التشریعى للتکافل الاجتماعى، التکافل
فى نطاق الاسرة والقرابة، المصارف
و النفقات، التنظیم التطوعى، خصائص النظام الاسلامى
و….
عاشور عبدالجواد عبدالحمید، المعهد العاملى للفکر الاسلامى، قاهره، چاپ اول، ۱۴۱۷.
کتاب در چهارباب، با عنوان‌هاى زیر، سامان یافته است.
۱. تأسیس البنک الاسلامى (الشرکاء
فى البنک الاسلامى، الاداة القانونیة المنشئة للبنک الاسلامى، الشکل القانونى للبنک الاسلامى، الشخصیة المعنویة للبنک اللاسلامى، جنسیة البنک الاسلامى، وظایف البنک الاسلامى).
۲. الموارد المالیة للبنک الاسلامى (رأس المال، الموارد المالیة الاخرى، توزیع العائد)
۳. ادارة البنک الاسلامى والرقابة علیه
و تسویة منازعاته.
۴. انقضاء البنک الاسلامى (الانحلال، التصفیة، قسمة الاموال).
سید عباس نورالدین، دار المداد، بیروت، چاپ اول، ۱۹۹۶م.
کتاب در دو بخش سامان یافته است:
بخش اول، وحدت مرجعیت
و رهبرى.
بخش دوم، ولایة
الفقیه، نوشته شیخ جعفر کریمى، ترجمه سید عباس نورالدین. این بخش، ۱۶ درس را در بردارد که عنوان پاره اى از درس‌ها چنین است:
ضرورة
الحکومة، ضرورة اقامة
الحکومة فى عصر الغیبة، کیفیة تعیین
الحاکم الاسلامى
فى عصر الغیبة، ادلّة اثبات ولایة
الفقیه، شروط
و خصائص
الحاکم الاسلامى، وظائف
الحاکم الاسلامى، ولایة
الفقیه و الدستور الاسلامى للجمهوریة، اسئلة حول ولایة
الفقیه و اجوبتها
و….
آیت اللّه خویی ،در ماه مبارک
رمضان سال ۱۳۷۴ ه ق.
و ماه مبارک رمضان سال ۱۳۷۵ ه ق. بحث«رضاع»را تدریس کرده
و تقریرات درسى ایشان را دو تن از شاگردان درس معظّم له را نگاشته
و اکنون چاپ
و عرضه شده است.
در این اثر،عنوان‌هاى زیر به چشم مى‌خورد:
اسباب حرمة النکاح
فى الاسلام،سببیة الرضاع لنشر الحرمة،
حکم المرتضع بالاضافة الى غیره،
حکم المرضعة باالضافة الى غیرها،
حکم الفحل بالاضافة الى غیره،
حکم ابى المرضع باالضافة الى غیره،
حکم اصول المرتضع،شروط الرضاع المحرم
و... .
سید حسن وحدتى شبیرى،قم،انتشارات دفتر تبلیغات اسالمى،چاپ اول،۱۳۷۶.
بحثهاى طرح شده در این اثر،در سه بخش ارائه شده‌اند:
۱.ماهیت الکل
و گونه‌هاى آن،ویژگی‌هاى الکل
و روش‌هاى تهیه آن.
۲.
نجس بودن
خمر و دیگر نوشیدنی‌هاى الکلى.دلیل‌هاى نجس بودن
و یا پاک بودن خمر
و دلیل‌هاى پاکى
و نجسى دیگر نوشیدنی‌هاى سُکرآور.
۳.الکل
و کاربردهاى آن از نظر شرع. در این بخش ابتدا موضوع نجس بودن
الکل صنعتى
و سپس الکل تخمیرى از نظر دلیل‌هاى فقهى
و فتواى فقیهان،به بوته بررسى گذارده شده
و آن گاه گزاره‌هایى مانند:تولید الکل،استفاده از آن در جریان تولید کالاها،خرید
و فروش
و مصرف کالاهایى چون
نوشابه ،
دارو ،
ادکلن و....از نظر شرعى به بحث گذاشته شده است.
نویسنده در این اثر مى‌کوشد، حساب الکل را از خمر جدا کند.
فیاض عبد المنعم حسنین،قاهره،المعهد العالمى للفکر الاسلامى،چاپ اول،۱۴۱۷.
از جمله بحثهاى پیچیده فقهى، مسائل مربوط به امور بانکى است.نویسنده در این کتاب،در سه فصل مسأله را به بوته بررسى نهاده است:
در فصل نخست،بحثهاى نظرى بانکدارى را با عنوان‌هاى زیر به بحث مى‌گذارد:
تعریف
و ارکان
و شروز المرابحة
فى الفقه،مفهوم الصیغة
فى المصارف الاسلامیة، مزایاا التعامل بها،الاهمید النسبیة للمرابحة
فى توظیفات المصارف الاسلامیة، التکیف الشرعى
و القانونى لبیع المرابحة
فى المصارف الاسلامیة.
در فصل ذوم،مباحث تطبیقى تبیین مى‌شود:
مراحل
و اجرائ تنفیذ المرابحة
فى المصارف الاسلامیة،معاییر قبول التعامل بالصیغة، اسس تحدید نسبة الربحّیة، ضمانات الوفائ الاعتراضات الشرعیة
فى التطبیق، المشکلات
و العقبات التى تواجه التعامل المصرفى بالمربحة، مقترحات المعالجة.
در فصل سوم،پیشنادها
و نمونه‌هایى از مسائل نو پیدا درباره امور بانک عرضه مى‌شود.
پژوهشگاه فرهنگ
و اندیشه اسلامى،مؤسسه فرهنگى اندیشه،چاپ اول، ۱۳۷۵.
این کتاب،در بردارنده بحثهاى علمى است که در تاریخ ۲۳ / ۱ / ۷۴ د رمرکز تربیت مدرس دارالشّفاى قم،از سوى صاحب نظران در جمع فرهیختگان حوزوى ارائه گردیده است.
در این گردآیى،تاریخچه
و ماهیت پول از نظر فقه مطرح
و از سوى صاحب نظران به پرسش‌هاى شرکت کنندگان پاسخ داده شده است.
در بخش پایانى این اثر،مقاله‌اى تحت عنوان:«نقش اسکناس در نظام حقوقى اسلام»به قلم سید محمد موسوى بجنوردى پیوست آمده است.
لیسنة الحمصى، بیروت،دار الرشید
و مؤسسة الایمان،چاپ اول،۱۴۱۷.
کتاب در سه بخش سامان یافته است:
۱.اهمیت
فتوا و تفاوت آن با پاره‌اى اصطلاحات فقهى دیگر.
۲.تاریخ فتوا،از عصر
پیامبر اسلام (ص)تا عصر عثمانى.
۳.
احکام فتواى،مفتى
و مستفتى.
مسلم قلى پور، چاپ اول،۱۳۷۶.
این اثر،چکیده‌هاى از مباحث محرّمة شیخ اعظم
مرتضی انصاری است که نویسنده با سبکى پسندیده
و خوش آیند مطالب را به فارسى خلاصه
و با دسته بندى مناسب ارائه کرده است،به گونه‌اى که خواننده به آسانى با مباحث مطرح شده در مکاسب محرّمه آشنایى مى‌یابد،بدون این که در درک مباحث سرگردان شود.
حمدى عبدالعظیم، قاهره،المعهد العالمى للفکر الاسلامى،چاپ اول،۱۴۱۷.
این اثر،در بر دارنده شش مقوله زیر است:
مفاهیم عامه،تعامل المصارف مع علمائ خطابات الضمان،خطاب الضمان من وجهة النظر القانونیة، خطاب الضمان من وجهة النظر الشرعیة، الآثار المترتبة على عقد خطاب الضمان،نموذج لخطاب الضمان یتفق مع
احکام الشریعة الاسلامیة.
باقر ایرانى،درالاعلم،چاپ اول،۱۴۱۸.
کتاب،با پیشگفتارى درباره ویژگی‌هاى مدرسه فقهى
اهل بیت (ع)
و ادوار
فقه شیعی ، آغاز مى‌شود.
این پیش درآمد،نوآموز فقه را با دوره‌هاى گذشته تاریخ فقاهت شیعه آشنا مى‌کند.
نویسنده،پیش از کتاب«طهارت»که به عنوان نخستین کتاب فقهى شناخته مى‌شود،دو بحث طرح کرده است:شرایط تکلیف
و مباحث اجتهاد
و تقلید.
این کتاب درسى،بناسب جایگزین شرح
لمعه باشد،از این روى، نویسنده از طرح آراى گوناگون فقهى پرهیز مى‌جوید
و واژگان
و جمله‌هاى روان
و سلیس بر مى‌گزیند.
از ویژگی‌هاى این اثر،ارجاع به منابع اصلى،بویژه
قرآن و وسائل الشیعه و مستدل کردن
احکام فقهى
و پرهیز از آوردن فرعهاى جزئى
و غیر مورد نیاز است.
شهید اول (۷۳۴ - ۷۸۶ ه ق.)تحقیق:بخش فقه در مجمع بحثهاى اسلامى،بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى،چاپ اول،۱۴۱۷.
کتاب دروس،در واقع کتاب فتوایى است،لیکن گاه به دیدگاه‌هاى دیگر فقیهان
و دلیل
احکام اشاره مى‌کند.
جلد اول در ۱۲۶ درس سامان یافته که در آن‌ها به کتاب‌هاى:
طهارت ،
صلات ،
زکات ،
خمس ،
صوم و حج پرداخته شده است.
مصححان، در پاورقى مآخذ
آیات ،
روایات و اقوال را یادآور شده‌اند
و در پایان فهرست‌هاى زیر را به آن افزوده‌اند:
آیات،
ادعیه ،احادیث،اماکن
و بلدان،قبایل
و طوائف
و فرق، کتابها،اعلام
و موضوعات.
على اکبر سیفى مازندرانى، مؤسسه تنظیم
و نشر آثار امام خمینى،چاپ اول،۱۴۱۷.
در این اثر،به گونه فشرده
و مختصر تحریر الوسیله حضرت
امام خمینی (ره)،شرح استدلالى شده است.متن«تحریر الوسیله»در بالاى صفحه‌ها
و مواردى که نیاز به شرح
و توضیح داشته در پایین صفحه‌ها آمده است.
مأخذ همه روایت‌هایى که در این اثر نقل شده،کتاب وسایل الشیعه است.
ملاحبیب اللّه شریف کاشانی (۱۲۶۲ - ۱۳۴۰ ه ق.)،قم، مرکز احیائ آثار الملاحبیب اللّه الشریف الکاشانى،چاپ اول،۱۳۷۵.
آن گونه که در مقدمه کتاب آمده، نویسنده ۱۶۳ اثر ارزشمند در گزاره‌هاى گوناگون از خود بر جاى گذارده است
و مرکز احیاى آثار ملاحبیب اللّه کاشانى،بنا دارد به اندازه توان،همه آثار وى را به زیور چاپ بیاراید.
«ذریعة الاستغناء
فى تحقیق مسألة الغناء»از جمله آثار ارزشمند ملا حبیب اللّه کاشانى است.این اثر، در ده مقدمه
و سه مقصد
و خاتمه سامان یافته است.
وى در مقدمه‌هاى دهگانه، به بحثهاى کلى اصولى، فقهى
و گاه مسائل مربوط به غنا مى‌پردازد.
و در مقصد اول،ماهیت غنائ در لغت
و عرف و در مقصد دوم،
حکم شرعى غنائ در مقصد سوم،در استثناءات
حکم غناء بحث مى‌کند.در خاتمه، از
حکم نوحه بحث مى‌شود.
در پایان، فهرست‌هاى زیر آمده است،
آیات،احادیث،ابیات منظومه،امکنه،اعلام،مصادر تحقیق
و محتوى.
میر عبد الفتاح حسینى مراغى(م ۱۲۵۰ ه ق.)،ج ۱، قم، دفتر انتشارات اسالمى،چاپ اول،۱۴۱۷.
کتاب «العناوین»در بردارنده مقاله‌هاى گوناگون فقهى
و اصولى است،با عنوان‌هاى خاص،کل آن داراى ۹۴ عنوان
و جلد نخست آن داراى ۲۶ عنوان است،بدین شرح:
۱.اصالة الاشتراک
فى التکلیف.
۲.
حکم المکلّف المشتبه بکله او ببعضه.
۳.بیان وجد عدم العمل بقاعدد مجهولة التاریخ
فى موارده.
۴.معى الشرط المتأخر.
۵.قاعدة الشک بعد الفراغ.
۶.تبعیة
الاحکام للاسماء.
۷.اصالة عدم تداخل الاسباب.
۸.المعرفّ
و العلة الحقیقیة.
۹.قاعدة العسر
و الحرج.
۱۰.قاعدة نفى الضرر
و الضرار.
۱۱.قاعدد القرعة.
۱۲.تأسیس اصالة التعبّدیة
فى المأمور به.
۱۳.شرط النّیة.
۱۴.الاصل
فى نافل کلّ عبادة ان یکون
فى حکم فریضتها.
۱۵.قاعدة التسامح.
۱۶.الاصل
فى کو ن کلّ زیادة
و نقیصة
فى العبادة مبطلاً لها.
۱۷.مقتضى القاعدة
فى الموسّعات.
۱۸.تعرض اجزائ العبادة.
۱۹.قاعدة المیسور.
۲۰.اصالة الطهارة.
۲۱.اصالة النجاسة
فى الدم.
۲۲.قاعدة الامکان
فى الحیض.
۲۳.
حکم من اتى بالعبادة.
۲۴.قاعدة تحریم ابطال العمل مطلقا.
۲۵.تحقیق حرمة الاهانة بالشعائر.
۲۶.الاعانة البّر
و التقوى.
مصطفى خِن،مصطفى بُغا،على شربجى،
دمشق ،دار العلوم الانسانید،چاپ اول،۱۴۱۷،سه جلد.
این اثر یک دوره فقه استدلالى بر اساس
مذهب شافعی است.جلد اول،عبادات
و آنچه را که در پیوند با آنهاست در بر دارد:شامل طهارت، نماز، زکات، روزه، حج،
قسم ،
نذر ،
ذبایح ،
عقیقه ،
اطعمه و اشربه ، لباس
و زینت
و کفارات مى‌شود.
جلد دوم،در بردارنده
احکام خانواده
و بحثهاى پیرامون خانوادگى است:احوال شخیصه، نکاح
و متعلقات آن، طلاق
و متعلقات آن،
رضاع ،
نسب ،
لقیط ،
وقف ، ایصائ
و فرائض.
جلد سوم،در موضوع معاوضات، معاملات
و جنایات است،با عنوان‌هاى زیر:
بیع ،
سلم ،
ربا ،
صرف ،
قرض ،
هبه ،
اجاره ،
جعاله ،
صلح ،
حواله ،
شفعه ،
مساقات ،
مزارعه و مخابره ،
عاریه ،
شرکت ،
اقراض ،
ودیعه ،
لقطه ،
رهن ،
کفالت ،
وکالت ،
اکراه ،
غصب ،
قصاص ،
دیات ،
حدود ،
جهاد ،
مسابقه ، اقسام
لهو ،
قضاء ،
قسمت ،
اقرار ،
حجر و امامة العظمى.
گفت
و گو با سید محمد حسین فضل اللّه،گفت
و گو کننده:احمد احمد
و عادل قاضى،
بیروت ،مؤسسة العارف للمطبوعات،چاپ اول،۱۴۱۷.
سید محمد حسین فضل اللّه، در این اثر دیدگاه‌هاى فقهى خود را در مسائل نوپیدا،در قالب گفت
و گو، به گونه زیبا
و جذاب
و خواندنى ارائه داده است،با این عنوان‌ها:
تقلید ،
طهارت و نجاست،
احکام خانواده، روزنامه، بازار، ارتباطات، انتخابات، طبّ، هنر، امور جنسى،
ورزش ، هلال، اذن فحوایى
و..... .
فاضل مقداد (م:۸۲۶ ه ق.)،ترجمه سید عبداللّه اصغرى،قم ۱۳۷۵.
این اثر،ترجمه کتاب ارزشمند «کنز العرفان
فى فقه القرآن»، نوشته فاضل مقداد است که جلد نخست آن،طهارت،
نماز و حج را در بر دارد.
عبدالنبى نمازى،مؤسسه تنظیم
و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول،۱۳۷۵.
نویسنده در این اثر، سه شرح مستدل اجتهاد
و تقلید تحریر الوسیله حضرت
امام خمینی مى‌پردازد از ویژگی‌هاى این اثر،افزون بر ارائه دلیل‌هاى فقهى فرعهاى مطرح شده،پرداختن به شرح حال راویان است
و اشاره به پندهاى اخلاقى زندگى آنان،تا خواننده افزون با راویان حدیث،از مکتب اخلاقى آنان نیز کسب فیض کند.
-------------------------------
حسین غیب غلامى،
قم ، الهادى، چاپ اول، ۱۳۷۶، ۲۰۸ص.
از دیرباز بویژه از بروز ظهور
وهابیان به این سو، از جمله حرکت‌ها
و خرده گیری‌هایى که علیه
شیعه ، انجام گرفته ناروایى ساخت آرامگاه براى مردگان،
و زیارت اهل قبور و... بوده که نویسنده بر آن شده این مقوله را از نگاه منابع معتبر
اهل سنت بکاود.
این نوشته، بر مدار
و اساس استوارترین دلیل‌هاى معتبر نزد اهل سنت، در پنج بخش به ترتیب زیر سامان یافته است:
بناء بر قبور، تاریخ
قبرستان بقیع و قبور بنی هاشم ،
زیارت قبور از دیدگاه اهل سنت، اعتقاد به
حیات بعد از
موت و توسل از نظر اهل سنت.
محمد حسن قدیرى، تقریرات درس حضرت
امام خمینی ، موسسه تنظیم
و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول، ۱۳۷۶، ۶۴۱ صفحه.
موسسه تنظیم
و نشر آثار امام، پس از اشتباه گیرى
و بیرون آوردن
آیات و روایات و دیدگاه‌ها دوباره این اثر را که تقریرى است از درس‌هاى امام در
نجف اشرف ، به زیور چاپ آراسته
و به اهل نظر تقدیم داشته است. در این اثر، عنوان‌هاى زیر به چشم مى خورد:
تعریف البیع، دلائل صحه المعاطاه، ادله لزوم المعاطاه، ادله عدم صحه ولزوم المعاطاه، تنبیهات
فى مبحث المعاطاه، الفاظ البیع،
احکام المقبوض بالعقد الفاسد، شروط المتعاقدین، البیع الفضولى
و....
احمد جهان بزرگى، کانون اندیشه جوان، چاپ اول، ۱۳۷۷، در ۴۸ صفحه.
از جمله شبهه‌هایى که این روزها شمارى از ناآشنایان به مقوله‌هاى فقهى
و خام اندیشان مطرح مى کنند
و از آن، این جا
و آن جا سخن مى گویند، نوپیدا بودن بحث
ولایت فقیه است. اینان بر این پندارند که ولایت فقیه مساله نوپیداست
و ریشه در گذشته ندارد؛ اما نوسینده با پژوهشى که کرده به این نظر رسیده که خیر، ولایت فقیه سابقه دیرین در فقه
و مباحث فقهى دارد
و مقوله نوپیدا نیست. نویسنده در مقوله بسیارى به بحث پرداخته، از جمله:
۱. فقیهان پیشین، گاه بحث‌هایى از ولایت فقیه در نوشته‌ها
و آثار کلامى خود طرح مى کرده‌اند، نه در آثار فقهى خود.
۲. فقیهان نامدار
شیعه ، به ولایت فقیه، باور داشته‌اند.
۳. فقیهان بزرگ شیعه، فقیه والى را گمارده شده از سوى
امام معصوم (ع) مى دانسته‌اند، نه مردم.
۴. ولایت سیاسى غیر فقیه، در نزد همه فقیهان شیعه، به گونه اى
غصب حاکمیت به شمار مى رفته است.
۵.
حکومت‌هایى مانند مشروطه مشروعه را، که فقیه
حاکمیت بالاصاله ندارد، به دید فقیهان یک جایگزین اضطرارى
حکومت انتصابى
فقیه است.
و...
عبدالمحسن على ابوعبدالله، بیروت، دار الصفوه، چاپ اول، ۱۴۱۸ه.ق، ۱۷۲ صفحه.
این مقوله که از مقوله پر گفت وگوست
و شمارى بر
اسلام خرده گرفته‌اند که روا شمرده است مردى چند همسر براى خود برگزیند، نویسنده بر آن شده که به این شبهه پاسخ در خور بدهد
و زوایاى قضیه را بکاود. این اثر با عنوان‌هاى زیر اکنون فرا دید اهل تحقیق قرار دارد:
الاختیار بین الحق والباطل، الاعتقادان الخاطئان، الحقیقه المره
و وسأل طمسها، ضرورات تعدد الزوجات، ولیس الذکر کالانثى، کوارث محاربه التعدد، اهدافنا واهدافهم
و....
سید مصطفی خمینی ، موسسه تنظیم
و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول، ۱۴۱۸.
یادنام سید مصطفى خمینى، یار سال‌هاى غربت
و تنهایى امام
و همدم
و مونس آن عزیز سفر کرده،
و احیاى آثار آن همراه صبور
و پرشکیب
و نمایاندن چهره عمیق علمى
و فکرى وى، از جمله در ساحت فقه، وظیفه
و رسالتى است بر دوش جامعه علمى ما اکنون که این حرکت پسندیده را احیاى آثار امام، شروع کرده، بر اهل فکر
و اندیشه است که در گسترش آن
و ژرفا بخشیدن به آن تلاش ورزند.
خلل موضوعى فقهى از بخش‌هاى کتاب
صلات است، لکن بر اثر بسیارى بحثهاى درباره آن، در دو قرن اخیر، در بین اهل مدرسه
و فقیهان، عنوان مستقل پیدا کرده
و رساله‌هاى بسیارى در این باب، بیش تر به عربى، نگاشته شده که کتاب الخلل
فى الصلاه شهید آقا مصطفى خمینى یکى از آنهاست، با عنوان‌هاى زیر:
۱. خلل عمدى با زیادى
و نقصان.
۲. خلل از روى
جهل قصورى یا تقصیرى.
۳. مقتضاى ادله عامه.
۴. خلل در
نیت .
۵. خلل
قبله .
۶. خلل
وقت .
۷. خلل از جهت طهارت حدثى.
۸. خلل از جهات طهارت خبثى.
۹. اخلال به شرایط
ساتر .
۱۰. اخلال به شرایط مکان مصلى.
و....
محمد حسن زمانى، انتشارات
دفتر تبلیغات اسلامی ،
قم ، چاپ اول ۱۳۷۸، ۳۵۶ صفحه.
از دیرباز در بین فقیهان
و در نوشتارهاى فقهى، پاکى
و ناپاکى اهل کتاب مورد بحث بوده که گروهى بر ناپاکى
و گروهى بر پاکى آنان نظر داده‌اند. گروه اول براى نظر خود به کتاب،
آیه شریفه: (یا ایها الذین آمنوا انما المشرکون نجس)،
اجماع و سنت استدلال جسته‌اند
و گروه دوم، به دلیل اصل، بدین معنى که اصل اولى در همه چیزها
و پیش از آگاهى از
حکم آن
و پاکى است
و کتاب، آیه شریفه: (الیوم احل لکم الطیبات وطعام الذین اوتوا الکتاب حل لکم)
و سنت، به پاکى اهل کتاب نظر داده‌اند.
نویسنده کتاب مورد بحث، به گونه فقهى
و استدلالى بحث را دنبال مى کند
و دیدگاه دوم را مى پذیرد
و افزون بر آن، بر پاکى مشرکان نیز نظر مى دهد.
در این اثر، به بحثهاى تفسیرى اهمیت ویژه اى داده شده
و سعى شده به منابع اصلى ارجاع داده شود
و ویژگى دیگر این که آراى بیش از چهل تن از فقیهان
و مفسران اهل سنت، در این اثر گنجانده شده
و مورد بحث قرار گرفته است.
ابوالفضل شکورى، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، چاپ دوم، ۱۳۷۷، ۵۰۴ صفحه.
کتاب داراى دو بخش است: اصول سیاست داخلى
و اصول سیاست خارجى اسلام.
در تدوین این اثر، افزون بر
قرآن و منابع روایى، از کتاب‌هاى فقهى اصیل
و مورد اعتماد شیعه بهره برده شده است، از جمله: آثار
شهیدین ،
علامه حلی ،
محقق حلی ،
آقا ضیاء عراقی ،
فاضل مقداد ،
شیخ طوسی ،
امام خمینی و....
نویسنده از آراء مذاهب غیرشیعى نیز استفاده کرده است. به عبارت دیگر: روش تطبیقى را به کار بسته است.
سید عبدالکریم موسوی اردبیلی ، انتشارات نجات، چاپ اول، ۱۴۱۸ق، ۵۱۵ صفحه.
در این اثر، به گونه استدلالى
و به شرح، فرعهاى فقهى کتاب قصاص بحث شده
و مجموعه مطالب کتاب در دو بخش:
قصاص نفس
و قصاص عضو، سامان دهى شده است.
در بخش نخست، پس از بیان امورى در رابطه با قصاص نفس، به شرایط معتبر در قصاص
و ادعاى
قتل و چگونگى استیفا پرداخته شده است.
على مشکینى، نشر الهادى، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق، ۵۴۸ صفحه.
در واقع این اثر
رساله عملیه است که ماخذ
احکام در پانوشت از آیات
و روایات نقل شده این اثر، که در واقع
رساله عملیه است، با ذوق
و سلیقه خوبى سامان داده شده که هم براى
فقه پژوهان راهگشایى دارد
و هم براى مقلدان.
نویسنده که از فقیهان نامور است
و از مدرسان دیرین سابقه فقه
و اصول، دلیل خود را از
کتاب و سنت بر هر یک از
احکام ، در پاورقى نگاشته
و سعى کرده که متن اثر را با استفاده از جمله‌ها
و واژه‌هاى روایات بنگارد که این کار حرکتى است در خور
و شایسته براى مطرح کردن هر چه بیش تر روایات
و فرهنگ معصومان.
در مقدمه این اثر پر ارزش، از چرایى نگارش این اثر، تعریف فقه
و دسته بندى
و مدارک آن، مسائل
تقلید و مقلد، پیروى از ولى امر
و مقدمه عبادات سخن به میان آمده است.
تمام بخش‌هاى فقه در شش قسمت زیر سامان یافته است:
عبادات ، شوون فردى، شوون عألى،
تحصیل و تصرف در اموال فردى، ولایت‌ها،
قضاوت و مجازات .
علامه حلی (م۷۲۶:ه.ق.) انتشارات جامعه مدرسین،
قم ، ج۲، چاپ اول، ۱۴۱۸، ۵۸۴صفحه.
علامه حلى در چهارچوب فقه شیخ طوسى،
و ترتیب استادش محقق حلى، کوشش پیگیرى براى گسترش
و تنقیح فقه مبذول داشت
و نوشته‌هاى فراوانى در فقه تطبیقى
و تفریعى
و تتبعى
و تحقیقى به جاى گذارد که همه، پس از او، مرجع فقهاء
و مآخذ اصیل
و معتبر
فقه شیعی بوده
و هست
و از آن جمله:
مختلف الشیعه ،
تبصره المتعلمین ،
تذکره الفقهاء ،
منتهی المطالب ،
قواعد الاحکام ،
تحریر الاحکام الشرعیه ،
ارشاد الاذهان ،
نهایه الاحکام و تلخیص المرام ،
قواعد الاحکام ، تمامى باب‌هاى
فقه را، از
طهارت تا
دیات ، در بر دارد
و از آن جا که این اثر، همیشه یکى از محورهاى اساسى پژوهش‌هاى فقهى بوده است،
شیخ آقا بزرگ تهرانی در
الذریعه ، نزدیک به سى شرح
و حاشیه بر آن را نام مى برد.
جلد دوم، باب‌هاى
تجارت ،
دین ،
امانات ،
غصب ،
اجاره ،
وقوف و عطایا و وصایا را در بردارد.
سید محمد حسین فضل الله،
بیروت ، دار الملاک، چاپ دوم، ۱۴۱۸، ۴۲۳ص.
این اثر، تقریرى است از درس‌هاى
علامه سید محمد حسین فضل الله ، به قلم
سید علی فضل الله . محور درس، کتاب
جهاد آیت الله سید ابوالقاسم خویی بوده است که نویسنده فقیه
و محقق، با دیدى جامع
و گسترده، این کتاب را به بحث گذارده
و دیدگاه‌هاى خود را به گونه اى فنى
و استدلالى عرضه داشته است. در این اثر، مقوله‌ها
و موضوع‌هاى زیر به بوته بررسى نهاده شده است:
واجب بودن جهاد
و هنگام آن در
اسلام ،
احکام جهاد نسبت به
مسلمانان ، فرار از جهاد، چگونگى آغاز به
جنگ ،
احکام مربوط به اسیران، مجروحان
و کشته‌ها
و عقد امان، صلح
و اقسام آن، اثر جنگ بر زمین‌ها
و اموال ، گونه‌هاى جهاد
و....
سید محمد حسن مرتضوى لنگرودى، قم، انصاریان، چاپ اول، ۱۳۷۶.
از جمله مسائل مورد اختلاف میان فقهاى اسلام، پاکى
و ناپاکى
اهل کتاب است. نویسنده در این اثر از زوایاى گوناگون به موضوع نگریسته
و دلیل‌هاى فقهى دال بر پاکى
و ناپاکى کفار را مورد بررسى قرار داده
و به این نتیجه رسیده است که اهل کتاب پاک هستند.
پاره اى از مقوله‌هاى مورد بحث از این قرار است:
اقسام
کفر ، مراد از اهل کتاب،
فتوای فقها به پاکى اهل کتاب، ذاتى بودن پاکى اهل کتاب در عصر
ائمه (ع)، دلیل‌هاى قائلین به ناپاکى اهل کتاب،
استدلال به
آیات مبنى بر مشرک نبودن اهل کتاب، آیات
و روایات دلالت کننده بر پاکى اهل کتاب، اصل در مساله، جواز
ازدواج با
زن اهل کتاب.
به کوشش صادق طهورى،
قم ، انوار الهدى، ج۱، چاپ اول، ۱۴۱۹، ۷۲۰ صفحه.
نظر به اهمیت
و جایگاه کتاب ارزنده مکاسب، شمارى از بزرگان، شرح‌ها
و تعلیقه‌هایى بر این اثر ارزشمند نگاشته‌اند که نویسنده با ذوق، شرح
و تعلیقه چندتن از
علما را بر مکاسب گرد آورده که بسیار مى تواند براى اهل تحقیق راهگشا باشد:
۱.
آیه الله محمد کاظم خراسانی .
۲.
آیه الله سید محمد کاظم طباطبایی .
۳.
آیه الله میرزا علی ایروانی غروی .
۴.
آیه الله محمد حسین نایینی (با استفاده از تقریرات درس ایشان).
۵.
آیه الله محمد حسین اصفهانی .
در این اثر، متن مکاسب در بالاى صفحه‌ها آمده
و مواردى که نیازمند به توضیحى بوده با استفاده از آثار علماى فوق، در زیر صفحه‌ها آمده است.
جلد نخست، از کتاب
بیع آغاز
و تا مبحث
احکام مقبوض به عقد فاسد ادامه یافته است.
سید کاظم حائری ، دفتر
آیه الله سید کاظم حائری ، چاپ اول ۱۴۱۸، ۲۶۴صفحه.
موضوع مورد بحث کتاب، شرایط
و اساس رهبرى فقیه جامع شرایط در
عصر غیبت است. پیش از این کتاب دیگرى از نویسنده با نام الامامه وقیاده المجتمع به چاپ رسیده که این دو اثر کامل کننده یکدیگرند. کتاب در سه فصل زیر سامان یافته است:
نیاز به
حکومت اسلامی ، مرجعیت دینى
و ولایت فقیه ، اشکال‌ها بر عمل مرجعى.
در پایان به عنوان ملحق، به این مباحث پرداخته شده است: اعلمیت در
رهبر ، شرط اعلمیت فقهى در
تقلید ،
ولایت و قانون و....
شهید
سید مصطفی خمینی ، موسسه تنظیم
و نشر آثار امام خمینى، چاپ اول، ۱۴۱۸.
به مناسبت بیستمین سال گرد شهادت آیت الله سید مصطفى خمینى، موسسه تنظیم
و نشر آثار
امام خمینی (ره) اقدام به چاپ
و انتشار پاره اى از آثار ارزنده ایشان کرده است، از جمله این آثار، کتاب (مستند
تحریر الوسیله ) است که همراه با تحقیق آن موسسه به گونه اى شایسته
و با پاورقیهاى سودمند، در دسترس اهل
دانش و پژوهش
و فقه پژوهان گذاشته شده است.
متن (تحریر الوسیله) بالاى صفحه
و جاهایى که نیاز به توضیح بوده، در پایین صفحه آمده است. جلد نخست در بردارنده مباحث
طهارت ،
نماز ،
روزه ،
مکاسب و متاجر است
و جلد دوم به مباحث بیع،
خیارات و نکاح اختصاص دارد.
محمد على توحیدى، تقریرات درس
آیه الله العظمی خویی ، موسسه نشر
الفقاهه، ج۲، چاپ اول، ۱۴۱۹، ۷۹۶ صفحه.
متن درس آیت الله خویى، مکاسب شیخ انصارى بوده
و آقاى محمد على توحیدى، درس‌هاى استاد را تقریر کرده
و با نام مصباح
الفقاهه عرضه داشته که اکنون زینت بخش کتابخانه‌ها
و در دسترس اهل تحقیق است.
محمد على توحیدى، افزون بر تقریر درس‌ها، تحقیق گسترده اى را در کنار آن انجام داده
و در پاورقى آورده است: توضیح واژه‌هاى دشوار
روایات با متن مکاسب، ذکر ضعف روایات
و علت آن، نقل متن کامل روایات، ذکر ماخذ آیات، روایات
و اقوال
و....
پیش از این، کتاب یاد شده، به همت ناشر دیگر، چاپ مى شد
و اینک با تحقیق موسسه نشر
الفقاهه دوباره به چاپ رسیده است.
ترجمه: محمد مقدس، مجمع فقه اسلامى، جده، چاپ اول، ۱۴۱۸.
این مجموعه شامل مصوبه‌ها
و توصیه‌هاى شوراى مجمع فقه اسلامى در جده است که در نشست‌هاى دوم تا نهم مقرر گردیده است. این نشست‌ها در کشورهاى:
عربستان ،
اردن ،
برونئی ،
دار السلام ،
امارات عربی متحده
و کویت برگزار شده است.
این مصوبه‌ها
و توصیه‌ها، نمایانگر نتایج
و حاصل پژوهش
و مطالعه در شمارى از مسائل نوپیداى عصر حاضر،
و نیز بیانگر پاسخ‌هاى شوراى مجمع به تمامى پرسش‌ها
و استفتإاتى است که از کشورهاى مختلف بدان رسیده است.
کتاب، در بردارنده ۹۸ مصوبه است.
محمد تقى رفیعى، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، چاپ اول، ۷۸، ۲۸۰ صفحه.
مطالب کتاب در سه بخش تنظیم شده است:
در بخش اول (کلیات) مفهوم
غرر ، غرر در
عرف و قانون ، منابع
و مستندات غرر
و مبانى تاسیس حقوقى آن بررسى شده است.
بررسى غرر، در معاملات داخلى، بر اساس فقه
و حقوق مدنى ایران
و مطالعه تطبیقى آن، موضوع بحث در بخش دوم است. در بخش سوم نیز براساس کنوانسیون بیع بین المللى کالا (۱۹۸۰) آنسیترال، غرر در معاملات بین المللى بررسى شده است.
دو مورد زیر در پایان، به کتاب ضمیمه شده است:
۱.
حکم شماره ۲۵۳۱۱۷/۱۲/۴۳ هیات عمومى دیوان عالى کشور (راى اصرارى).
۲. متن کامل (کنوانسیون سازمان ملل متحد راجع به قراردادهاى بیع بین المللى) که به (کنوانسیون بیع بین المللى کالا (۱۹۸۰) آنسیترال) نیز مشهور است.
ضمیمه دوم انگلیسى است.
حسن بن زین الدین عاملى (م۱۰۱۱ق)، تحقیق: سید منذر
حکیم، موسسه الفقه للطباعه
و النشر، ج۱
و ۲، قم، چاپ اول ۱۴۱۸ق، ۹۳۸صفحه.
از آن جا که بخش اصول معالم الدین متن درسى
حوزه‌های علمیه بوده است این قسمت شهرت بیش ترى یافته، حال آن که بخش فقه آن نیز از جهت علمى درخور توجه است.
صاحب معالم در این اثر، بیش تر به موارد اختلافى میان فقهاى امامیه پرداخته
و از مسائل روشن
و مورد اتفاق، گذرا رد شده است
و به آیاتى
استدلال کرده که از
محکمات باشند.
در این اثر فقهى تنها به مباحث زیر پرداخته شده است:
نماز، آب‌ها، طهارت از
نجاست ،
احکام خلوت .
گروه تحقیق موسسه
امام صادق (ع)، موسسه امام صادق(ع)، ۸۰ جلد، قم، چاپ اول، ۱۴۱۸
و ۱۴۱۹ه.ق.
این موسوعه، شرح حال صحابه فقیه را، تا فقهاى قرن هشتم در بر دارد.
این مجموعه (همان گونه در مقدمه آمده) با ویژگی‌هاى زیر تدوین شده است:
۱. یادآورى دلیل‌ها
و نشانه‌هاى فقاهت هر شخص
و بیان جایگاه علمى او.
۲. به تناسب، یادآورى اخبار
و وقایع تاریخى.
۳. یادآورى تاریخ تقریبى یا تحقیق وفات
فقها و در صورت ممکن نبودن، یادکرد سالى که شخص در آن سال زنده بوده است.
۴. در صورتى که دو
فقیه ، هم نام باشند، اختلاف
علما در یکى بودن
و نبودن آنان بررسى شده
و با دلیل‌ها
و تاییدها، نتیجه تحقیق بیان شده است.
۵. از نقل نکوهش‌هایى که در مورد اشخاص، در شرح حال‌ها نگاشته شده، خوددارى شده، مگر این که کسى به اتفاق علما یا بیش تر علما، ناستوده باشد.
۶. شرح حال برخى از فقها به گونه اى مختصر در کتاب‌هاى تراجم آمده است؛ اما در این کتاب با
کمک گرفتن از منابع گوناگون، به شرح، زندگانى آن‌ها نگاشته شده است.
شمارى از فقها در اسناد روایات ذکر شده‌اند، بدون این که شرح حالى از آنان در کتاب‌هاى تراجم، به گونه مستقل آمده باشد؛ اما در موسوعه طبقات
الفقهإ به گونه مستقل شرح حال آن‌ها ذکر شده است.
۷. معرفى اشخاص، اماکن، انساب
و... که به مناسبت، نامى از آن‌ها به میان آمده است.
آقاى
جعفر سبحانی مقدمه اى در دو جلد، با عنوان (الفقه الاسلامى منابعه
و ادواره) بر این موسوعه نگاشته است.
سید محمد حسین فضل الله، به کوشش عادل قاضى، دارالملاک،
بیروت ، ج۳، چاپ اول، ۱۴۱۸، ۶۸۶ صفحه.
این اثر، تقریرى است از درس‌هاى فقهى
و غیر فقهى سید محمد حسین فضل الله، به کوشش عادل قاضى. آقا سید محمد حسین فضل الله، در سال‌ها ۱۴۱۷
و ۱۴۱۸ق. در نشست‌ها
و جلسه هاى علمى خود، بحث‌هایى را در مقوله‌هاى گوناگون، البته بیش تر فقهى، مطرح کرده
و آقاى عادل قاضى آن‌ها را تقریر
و با نام: الندوه در دسترس اهل پژوهش
و فقه پژوهى قرار داده است، با مقوله‌ها
و موضوع‌هاى زیر:
مرجعیت و تقلید ، طهارت، نماز، روزه، خمس، اموال
و مسائل مربوط به
بانک ،
حج ، ازدواج ،
طلاق ،
معاملات ،
حدود ،
نذر و....
بخش اقتصاد بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى، زیر نظر محمد واعظ زاده خراسانى، آستان قدس رضوى،
مشهد ، چاپ اول، ج۱، ۱۴۱۳، ج۲، ۱۴۱۴، ج۳، ۱۴۱۵، ج۴۷، ۱۴۱۷.
در این اثر،
آیات و تفاسیر آن‌ها، روایات
و نصوص فقهى که به مسائل مالى
و اقتصادى ارتباط دارد، گرد آمده است. این کتاب با تلاش گسترده در ۱۵ مجلد تهیه
و تنظیم شده
و تاکنون بخشى از آن به چاپ رسیده است.
در این اثر، تنها به
مذهب امامیه پرداخته نشده، بلکه در تفسیر آیات
و گردآورى روایات از منابع
اهل سنت نیز، استفاده گردیده است. در ارائه آراى
فقهای امامیه ، به آراى فقها، از آغاز عصر غیبت تا عصر حاضر، اشاره شده است. در میان آراى فقهاى غیر امامیه، نظرات
علمای حنفی ،
مالکی ،
شافعی ،
حنبلی ،
ظاهری و زیدی به چشم مى خورد.
موضوع‌ها
و مقوله‌هایى که در این ۱۵ جلد مورد بحث قرار گرفته، از این قرارند:
جلد اول:
زکات .
جلد دوم:
خمس و انفال .
جلد سوم:
وقوف ،
صدقات و هبات .
جلد چهارم: احیاء موات
و اراضى.
جلد پنجم:
مزارعه و مساقات .
جلد ششم:
اموال و مکاسب.
جلد هفتم:
بیع .
جلد هشتم:
اجاره و جعاله .
جلد نهم:
مضاربه ،
شرکت و شفعهجلد دهم:
رهن و دینجلد یازدهم:
صلح ،
ضمان ،
حواله ،
کفاله ،
وکالت ،
ودیعه ،
عاریه و....
جلد دوازدهم:
حجر ،
مفلس و وصایا.
جلد سیزدهم:
مواریث .
جلد چهاردهم:
غصب ،
سرقت و لقطه .
جلد پانزدهم:
احکام قضاء در نزاع‌هاى اقتصادى.
وهبه زحیلى،
دمشق ، دارالفکر، چاپ چهاردهم، ۱۴۱۸، ۳۲۰ص.
وهبه زحیلى از نویسندگان پرکار
و بسیار اثر عرب است
و اهل تحقیق
و فقه پژوهان، کم وبیش، با سبک او، دیدگاه‌هاى او
و کارهاى فقهى او، آشنایى دارند. در این اثر، بر اثر نیازى که احساس کرده، مقوله
ضرورت شرعیه را به بحث گذاشته است، با عنوان‌هاى زیر:
مبادئ لابد من معرفتها، مقاصد الشریعه الاسلامیه، ادله مشروعیه مبدا الضروره، مفهوم الضروره
و ضوابطها، حالات الضروره، قواعد الضروره
و تطبیقاتها،
حکم الضروره، الضروره
فى القانون الوضعى.
سید محمد جعفر جزائری مروج ، موسسه دارالکتاب، قم، چاپ اول، ج۱، ۱۴۱۶ ج۲، ۱۴۱۸صفحه.
شیخ انصارى از برجسته ترین نوابغ فقهى
شیعه و مبتکر
علم اصول جدید به شمار مى آید. وى،
فقه و اصول را وارد مرحله جدیدى کرد.
شیخ انصاری مردى تیزهوش، دقیق
و پر
حافظه بوده
و به
زبان عربی تسلطى استادانه داشته
و آثار خود را ساده
و روان مى نوشته است. همین سادگى
زبان ، سبب گردیده که نوشته‌هاى وى در حوزه‌هاى علمیه در شمار کتاب‌هاى درسى درآیند. شیخ انصارى بیش از سى کتاب
و رساله نگاشته که مهم ترین آن‌ها عبارت است از: مکاسب، یا متاجر
و معاملات در فقه. بر این کتاب شرح‌ها
و حاشیه‌هاى فراوانى نوشته شده که از آن جمله است کتاب مورد بحث.
زمانى که شارح محترم، مرحوم سید جعفر جزائرى مروج، در
حوزه نجف تدریس مى کرده، این شرح را در کنار
تدریس مى نگاشته که در این اواخر موفق شده با تجدید نظر آن را به زیور چاپ بیاراید. در این شرح ارزش مند، متن مکاسب در بالاى صفحه‌ها آمده
و هر جا که نیاز به توضیح داشته، در پایین صفحه‌ها آمده است. در جاهایى که نویسنده نظر شیخ را قبول نداشته
و یا عبارت نیاز به شرح بیش ترى داشته، در پاورقى یادآورى شده است.
جلد اول از کتاب
بیع آغاز شده
و تا پایان بحث (اصاله اللزوم
فى الملک) ادامه مى یابد.
و جلد دوم، شامل بحث از (تنبیهات المعاطاه)، تا اختلاف
متعاقدین در شروط
صیغه مى شود.
محمد رضا بارگاهى،
تهران ، دانشگاه آزاد اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۲۹۷ صفحه.
نویسنده، نخست بحث
حجر را به بوته بررسى نهاده
و تعریف محجور را از دیدگاه علما
و صاحب نظران فرقه‌هاى اسلامى بیان کرده
و سرانجام با استفاده از
آیات و روایات، دیدگاه
معصومین (ع) را مطرح ساخته است.
براى بررسى هر آیه که به بحث مربوط است، ابتدا آیه را نقل
و ترجمه مى کند، سپس به شرح به تجزیه
و ترکیب آیه
و در ادامه، به تفسیر آن مى پردازد.
سید على شفیعى،
اهواز ، انتشارات
خوزستان ، ۱۳۷۷، ۱۲۸ صفحه
این اثر فقه استدلالى در موضوع
احتکار است که به بررسى فروع آن پرداخته شده، از جمله:
حکم شرعى احتکار، مورد احتکار، اختصاص
حکم به مسلمین یا عموم مردم، مدت احتکار حرام، اتصاف احتکار به
احکام پنج گانه، شرط ابقاء براى افزایش، اجبار محتکر به فروش، نرخ گذارى
و…
مرکز الابحاث والدراسات الاسلامیة قسم احیاء التراث الاسلامى،
قم ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۸، ۲۴۸صفحه.
از آن جا که
جواهر الکلام یکى از منابع تحقیق همه فقیهان است، شناخت مصادر آن جایگاه خاصى دارد
و سبب مى شود بسیارى از امور پنهان، آشکار شود.
محققان اثر یاد شده، پس از شناسایى منابع تحقیق صاحب جواهر، موارد زیر را از هر منبع، شناسانده‌اند:
نام کتاب، نویسنده آن، سال ولادت
و وفات نویسنده، موضوع کتاب، نام ناشر کتاب (اگر چاپى است) نام کتابخانه (در صورتى که خطى باشد.)
عنوان کتابها به ترتیب حروف الفبا، سامان داده شده که شمار آن‌ها به ۵۵۱ مى رسد.
سیف اللّه صرّامى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۱۷۴ صفحه
محور بحث در این تحقیق، پاسخ به این پرسش است:
آیا مى توان براساس مبانى فقهى
شیعه ، در
حکومت اسلامی ، نهادى را به عنوان حسبه
و باوظایف، شرایط
و اختیارات معین
امر به معروف و نهی از منکر ، پى ریزى کرد؟
کتاب، داراى پنج بخش با عنوان‌هاى زیر است:
مفهوم
حسبه ، سیرى در تاریخ حسبه، شرایط محتسب، وظایف
و صلاحیت‌هاى محتسب، نمایى از جایگاه حسبه در نظام
جمهوری اسلامی ایران .
باقر ایروانى، قم، مرکز جهانى علوم اسلامى، ج۲، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۶۴۷ صفحه
ضرورت تغییر متون آموزشى حوزه، برخى از فرهیختگان را بر آن داشته است تا به نگارش
و سامان دادن متون آموزشى بپردازند از جمله متون آموزشى دروس تمهیدیة
فى الفقه الاستدلالى است که به تازگى جلد دوم آن در موضوع
معاملات نشر یافته است.
باب‌هاى مربوط به معاملات، در سه بخش، سامان یافته است:
عقود ،
ایقاعات ، احکام .
شهید اول ، تحقیق: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث،
قم ، ج۱و۲و۳، چاپ اول، ۱۴۱۹، ۴۷۱«۴۵۳«۴۸۳ صفحه.
ذکرى از جمله آثار ارزنده فقهى استدلالى است که تنها به باب‌هاى طهارت
و نماز پرداخته است. البته شهید قصد به پایان رساندن آن را داشته است; چرا که وى در پایان مى نگارد:
(ولیکن هذا آخر المجلّد الاوّل من کتاب ذکرى الشیعة
و یتلوه ان شاء الله تعالى
فى المجلّد الثانى کتاب الزکاة.)
از جمله ویژگی‌هاى ذکرى، ذکر مباحث اصولى ارزش مند در مقدمه است. کتاب ذکرى به همت مؤسسه آل البیت تحقیق
و به گونه اى شایسته در سه مجلّد به چاپ رسیده است.
محمد باقر وحید بهبهانی ، قم، تحقیق
و نشر: مؤسسه علامه مجدّد وحید بهبهانى، چاپ اول، ۱۴۱۹ صفحه.
در این کتاب یازده
رساله فقهى از مرحوم آیت الله وحید بهبهانى (۱۱۱۷ ـ۱۲۰۵هـ.ق) گرد آمده است:
۱. عدم
جواز تقلید المیت.
۲.
حکم عبادة الجاهل.
۳. اصالة
طهارة الاشیاء.
۴.
حکم العصیر التمرى والزبیبى.
۵.
رؤیة الهلال .
۶. الافادة الاجمالیة (در موضوع
کراهت و عدم کراهت برخى
عبادات ).
۷. صحة الجمع بین الفاطمیتین.
۸.
حکم متعة الصغیرة.
۹. القرض بشرط المعاملة المحاباتیة.
۱۰. اصالة عدم الصحّة
فى المعاملات.
۱۱. اصالة الصحّة والفساد
فى المعاملات.
سید ضیاء مرتضوى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۱۲۳ صفحه.
به واقعه
عاشورا از زاویه فقهى کم تر نگریسته شده است. تلاش نویسنده بر این است که به این واقعه بزرگ از این زاویه بنگرد. وى، بخش‌هایى از نوشته‌هاى
فقها را که در ضمن مباحث فقهى، به واقعه عاشورا اشاره مى کنند، مى نگرد
و به تحلیل آن واقعه مى پردازد.
ابوالفضل شکورى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ دوم، ۱۳۷۷، ۵۰۴صفحه.
در تدوین این کتاب، افزون بر قرآن
و کتاب‌هاى روایى از منابع فقهى اصیل
و مورد اعتماد
شیعه ، مانند آثار شهیدین،
علاّمه حلی ،
محقّق حلّی و امام خمینی استفاده شده است. در برخى موارد از دیدگاه‌هاى مذاهب فقهى غیرشیعى نیز مطالبى نقل شده است. در واقع روش مقایسه اى
و تطبیقى بر آن
حاکم است.
مطالب کتاب در دو بخش، سامان یافته است: اصول سیاست داخلى
اسلام و اصول سیاست خارجى اسلام
و در مجموع، کتاب در بردارنده ۱۷ درس است.
ابراهیم محقق رودسرى (ق۱۴)، تحقیق: سید احمد حسینى اشکورى، قم، مجمع الذخائر الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۱۹، ۱۵۶ صفحه.
کتاب در بردارنده نُه فایده در موضوعات زیر است:
۱. تفاوت تعریف به حد
و به رسم.
۲. تعریف
فقه .
۳. تعریف
اصول فقه .
۴.
حکم جاهل قاصر
و مقصّر در
احکام۵. اقتضاى
امر براى اجزاء.
۶. ورود اسباب متعدد بر یک مسبب.
۷. شرط قدرت تحویل دو عوض در صحت بیع.
۸.
حکم قرائت مأموم در
نماز جماعت .
۹. میراث
زن از
ترکه شوهر.
شهید ثانی ، تحقیق: مرکز مطالعات
و تحقیقات اسلامى وابسته به دفتر تبلیغات اسلامى، به کوشش سید ابوالحسن مطلّبى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۸، ۷۰۴ صفحه.
مرکز مطالعات
و تحقیقات اسلامى در نظر دارد، آثار شهید ثانى را به گونه اى شایسته
و دقیق مورد تحقیق قرار دهد
و تحت عنوان: (
سلسلة مؤلفات الشهید الثانى) منتشر سازد. که به بیش از ده جلد خواهد رسید. کتاب
فوائد القواعد چهارمین کتاب از این
سلسله آثار است.
فوائد القواعد شرحى است بر قواعد
الاحکام، نوشته علامه حلّى، متن قواعد
الاحکام بالاى صفحه‌ها به چاپ رسیده
و هر قسمتى را که شهید ثانى شرح داده است، با نشانه اى روشن شده
و در ذیل آن، شرح شهید آمده است. گذشته از متن فوائد القواعد، کتاب قواعد
الاحکام نیز، با ا ستفاده از نسخه‌هاى چاپى
و خطى تحقیق
و تصحیح شده است.
متن فوائد القواعد براى نخستین بار است که به چاپ مى رسد
و در گذشته به صورت سنگى یا حروفى چاپ نشده است
و نسخه‌هاى خطى آن نیز نادر است. مصحح، افزون بر تخریج اقوال
و احادیث، واژه‌هاى غیر مأنوس را شرح داده است
و در پایان، فهرست‌هاى زیر را تهیه کرده است، تا است فاده از کتاب آسان تر گردد:
آیات ،
روایات ، اعلام وارد در متن، اعلام در تعالیق، کتب، فرق
و مذاهب، اماکن،
حیوانات ، مصادر تحقیق، موضوعات.
بهرام اخوان کاظمى، شرکت چاپ
و نشر سازمان تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۳۵۳ صفحه.
مطالب کتاب در هفت بخش زیر سامان یافته است:
۱. گفتارى در باب
ولایت مطلقه فقیه .
۲. برخى برداشت‌ها در مورد گسست نظریه ولایت مطلقه فقیه.
۳. ولایت مطلقه فقیه در سیره نظرى
و عملى
امام خمینی (ره).
۴.
اجتهاد و نظریه ولایت مطلقه فقیه.
۵. جایگاه مردم در نظریه ولایت مطلقه فقیه.
۶. روحانیت
و نظریه ولایت مطلقه فقیه.
۷. جایگاه برخى سیاست‌ها
و اصول در ارائه تدریجى نظریه ولایت مطلقه فقیه
و پاسخ به پاره اى شبهه‌ها.
محمد رحمتى،
قم ، ج۱، ۱۳۷۷، ۵۰۰ صفحه.
این کتاب فقه استدلالى در موضوع قصاص است که شرحى است بر یکى از آثار فقهى. متن اصلى بالاى صفحه‌ها قرار گرفته
و ذیل هر فرع، مبناى فقهى آن مورد تجزیه
و تحلیل قرار گرفته است.
مصطفى ملکیان، محمد مجتهد شبسترى، ناصر کاتوزیان، على عابدى شاهرودى، صادق لاریجانى، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۷
پرسش‌هاى طرح شده در این گفت وگو، که به پاره اى از آن‌ها پاسخ داده شده، به شرح زیر است:
۱. آیا علمى به نام (فلسفه فقه) وجود دارد، یا مى تواند وجود داشته باشد؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، چه تعریفى از آن دارید؟
۲. چند
و چون ارتباط (فلسفه فقه) با (
کلام اسلامی )، (
اخلاق اسلامی )، (علم
اصول فقه )، (
تفسیر قرآن )
و (
علم الحدیث ) چیست؟
۳. نحوه
و میزان ارتباط (فلسفه فقه) با (فلسفه فعل)، (فلسفه
اخلاق )، (فلسفه
حقوق )، (فلسفه سیاسى)
و (فلسفه
اقتصاد ) را چگونه مى بینید؟
۴. آیا مطالعه
و تحقیق در (فلسفه فقه) نیازمند آگاهى تفصیلى
و دقیق از روحیات اعراب جاهلى
و اوضاع
و احوال اقلیمى، فرهنگى، اجتماعى، سیاسى واقتصادی آنان هست یا نه؟ چرا ؟
۵. آیا (فلسفه فقه) علمى است صرفاً توصیفى یا صرفاً توصیه اى یا هم توصیف مى کند
و هم توصیه؟
۶. آثار
و فوایدى که بر (فلسفه فقه) مترتب است کدامند؟
و غایت این
علم چیست؟
۷. اهمّ مسائل (فلسفه فقه) چیست؟
۸. آیا پرداختن به (فلسفه فقه) را براى همه کسانى که در حوزه علم فقه مطالعه
و تحقیق مى کنند، ضرورى مى دانید؟
۹. آیا مى توانید آراى فقهى اى را ذکر کنید که ناشى از درنگ
و دقت نکردن کافى درپاره اى از مسائل فلسفه فقه باشد؟ اگر
جواب مثبت است، چه آرایى؟
۱۰. آیا شکوفایى
و بالندگى فلسفه فقه در گرو آگاهى هر چه بیش تر از بعضى علوم دیگر است؟ اگر بلى، آن علوم کدامند؟
و آیا سه علم: تاریخ نگارى، معناشناسى
و فلسفه
زبان را در زمره این علوم مى دانید؟
حسین مؤید، قم، چاپ اول، ۱۴۱۹هـ.ق، ۶۳۷صفحه.
این کتاب ، شرحى استدلالى است بر دو باب
قضاء و شهادات از کتاب
تحریر الوسیله . متن تحریر الوسیله در بالاى صفحه‌ها آمده
و هر جا نیازمند به شرح بوده، در پاورقى، شرح لازم آمده است.
سید عبد الصاحب
حکیم،
تهران ، دارالجلى، ج۱
و ۲، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۴۶۱«۴۹۳صفحه.
این اثر، تقریرات درس سید محمد حسینى روحانى در
نجف اشرف در موضوع
حج است.
در جلد نخست، به مقوله‌هاى زیر پرداخته شده است:
معناى حج، شرایط
وجوب حج، حج
نیابى، اقسام حج
و….
در جلد دوم، از مواقیت
و افعال حج بحث شده است.
على مشکینى، قم، دفتر نشر الهادى، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۵۷۹صفحه.
در این کتاب، اصطلاحات
و عنوان‌هاى موضوعات فقه گردآورى شده
و ذیل هر کدام موردهاى زیر روشن شده است:
معناى لغوى، معناى اصطلاحى (اگر در
شرع یا در
فقه یا نزد متشرعه معناى خاصى داشته باشد.) محل آن عنوان
و موارد کاربرد آن در باب‌هاى مختلف فقه،
حکم یا
احکام مترتب بر آن، مورد اختلاف یا مورد اتفاق بودن آن نزد علماى
شیعه ، در مواردى اشاره به معناى آن نزد عامّه، فروع مهمى که بر آن مترتب است، در مواردى ذکر دلیل مسأله.
در واقع این کتاب، یک دوره فقه است؛ اما به ترتیب
لغت .
محسن فقیهى، قم، مرکز جهانى علوم اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۷، ۲۲۳صفحه.
تدریس فقه براى طلاب غیر ایرانى که زیر نظر مرکز جهانى
علوم اسلامی درس مى خوانند، در سه مرحله برنامه ریزى شده است:
الف. آشنایى طلاب با
احکام ضرورى.
ب. آشنایى با ابواب فقه به گونه کلّى.
ج. فقه استدلالى گسترده.
معرفة ابواب الفقه براى مرحله دوم تدوین شده که خلاصه تحریرالوسیله، نوشته حضرت
امام خمینی است. ویژگى این اثر، طرح پرسش‌هاى مربوط به مباحث، در پایان هر بخش است.
زهره صفاتى، قم، دارالتفسیر، چاپ اول، ۱۳۷۸، ۵۰ صفحه.
احکام خون هاى سه گانه به خاطر گوناگونى
و گستردگى، جزء مسائل دشوار فقه به شمار مى آیند
و گاه به جهت مصرف بعضى داروها
و ابزار مخصوص، مسائل جدیدى را به وجود آورده که بررسى فقهى آن‌ها ضرورى است.
نظر به اهمیت یائسگى، نویسنده تحقیق گسترده اى انجام داده
و جهت تشخیص موضوع، از دیدگاه‌هاى پزشکان متخصص نیز استفاده کرده است.
نویسنده پس از نقل
و بررسى روایات مربوطه، به این نتیجه مى رسد که: قید سنّ در روایات، ارشاد به غالب است
و حیض امرى طبیعى است
و تا زمانى که دیدن خون ادامه دارد
و با صفات حیض همراه است، اگر چه بالاتر از ۵۰ سال باشد، نشان از یک امر طبیعى است.
تکیه روایات بر ۵۰ سالگى، طریقیت دارد به این که شروع
یائسگی از این سن به بعد اتفاق مى افتد. از این روى، در
قرشی و غیرقرشى، موضوعیت ندارد؛ بلکه ملاک، حیض یا ناامیدى از آن است
و بیان سنّ از این روست که بیش تر در این سن، یائسگى رخ مى دهد. مرحوم
علامه شعرانی نیز روایات حدّ یائس را حمل بر ارشاد کرده است.
در ادامه، دیدگاه‌هاى فقیهان
و مذاهب چهارگانه نقل شده
و نیز یائسگى تعریف شده
و از نظر علمى، ارتباط یائسگى
و عدّه نمایانده شده است.
برگرفته از مقاله تازه‌های اصول - مجله فقه - دفتر تبلیغات اسلامی - شماره۱۱ برگرفته از مقاله تازه‌های اصول - مجله فقه - دفتر تبلیغات اسلامی - شماره۱۳ برگرفته از مقاله تازه‌های اصول - مجله فقه - دفتر تبلیغات اسلامی - شماره۱۵ برگرفته از مقاله تازه‌های اصول - مجله فقه - دفتر تبلیغات اسلامی - شماره۱۷ برگرفته از مقاله تازه‌های اصول - مجله فقه - دفتر تبلیغات اسلامی - شماره۱۹ برگرفته از مقاله تازه‌های اصول - مجله فقه - دفتر تبلیغات اسلامی - شماره۲۱ برگرفته از مقاله تازه‌های اصول - مجله فقه - دفتر تبلیغات اسلامی - شماره۲۳
