عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

عبداللّه ‌بن جعفر بن ابی ‌طالب، ‌بن عبد المطلب قرشی هاشمی، کنیه‌اش ابو جعفر، از اصحاب رسول اکرم صلوات الله علیه و امام علی و امام حسن علیهم‌السلام است.از او به مناسبت در باب حج نام برده‌اند.

---

زیارت عبد اللّه‌ بن جعفر، همسر حضرت زینب سلام اللّه‌ علیها در مدینه ، قبرستان بقیع مستحب است.

---

نام پدر عبدالله، جعفر بن ابی طالب، برادر علی علیه‌السلام بود و مادرش اَسماء بنت عُمَیْس بود. جعفر بن ابی طالب یکی از نخستین مسلمانان در شهر مکه بود. ایشان در جریان هجرت مسلمانان به حبشه، از طرف پیامبر صلوات الله علیه به سرپرستی مهاجران برگزیده شد.

---

وی در سال هفتم هجرت به مدینه بازگشت و در غزوه موته به عنوان فرمانده اول مسلمانان شرکت کرد و در همان جنگ به شهادت رسید.

---

بعد از شهادت جعفر، رسول خدا صلوات الله علیه، فرزند او عبدالله را در آغوش گرفت و درباره جعفر فرمود: خداوند عوض دستان او ـ که قطع شد ـ دو بال به وی خواهد داد که در بهشت همراه فرشتگان پرواز کند.
به همین دلیل آن حضرت را جعفر طیّار نامیدند.

---

در حال حاضر، قبر وی، از مزارهای مهم در موته ـ واقع در کشور اردن ـ به شمار می‌آید که در سال‌های اخیر بازسازی شده و ضریح تازه‌ای بر مزار وی نصب گردیده است.

---

عبدالله در سال هفتم هجرت، پس از غزوه خیبر، به همراه خانواده‌اش به مدینه بازگشت و در کودکی با رسول اکرم صلوات الله علیه، بیعت نمود.

---

در هجرت دوم به حبشه، جعفر، زنش اسماء را با خود همراه برد و عبداللّه، به منزله نخستین مولود مسلمانان، در آنجا متولد شد.
از سویی، گفته شده که عبدالله، هنگام بیعت با پیامبر صلوات الله علیه، هفت ساله و هنگام وفات پیامبر صلوات الله علیه، ده ساله بوده است. بنابراین روایات، وی در سال اول هجرت به‌ دنیا آمده است.

---

بنابر پاره‌ای روایات، هنگامی که جعفر در غزوه (سریه) موته به شهادت رسید (سال ۹) و پیامبر اکرم صلوات الله علیه، فرزندان او را مورد نوازش قرار داد، عبداللّه خردسال بود. پس از این غزوه، عبداللّه را، با توجه به حدیثی از پیامبر صلوات الله علیه درباره جعفر، ابن ‌ذی ‌الجَناحَین خواندند.

---

فرزند وی عبدالله آن زمان کودکی خردسال بود که پیامبر صلوات الله علیه در حق وی بسیار محبّت کرد.

---

عبداللّه بعدا به تجارت پرداخت و گاه زمینی می‌خرید و آن را آباد می‌ساخت.

---

اغلب منابع تاریخی از حضور او در فتوحات صدر اسلام یادی نکرده‌اند، اما بنابر کتاب فتوح ‌الشام، منسوب به واقدی ، عبداللّه در فتوحات شام در زمان خلافت عمر، مشارکت نمود و ابو عبیده با نصب رایتی برای او، وی را امیر پانصد سواره‌نظام کرد.

---

در دوره خلافت عثمان، هنگام تبعید ابوذر به ربذه، عبداللّه به تبعیت از علی علیه‌السلام، ابوذر را تا بیرون مدینه بدرقه کرد.

---

به گفته ابن ‌ابی‌ الحدید در جریان شراب‌ خواری ولید بن عُقبه، والی عثمان در کوفه، عبداللّه به دستور علی علیه‌السلام بر ولید، حد جاری نمود.

---

در سال ۳۵ هنگامی که عثمان در محاصره مخالفان بود، عبداللّه ظاهرا جزو کسانی بود که از طرف علی علیه‌السلام برای حفظ جان عثمان، از تعرض مخالفان کوشید.

---

در دوران خلافت علی علیه‌السلام، عبداللّه در بیشتر حوادث، حضور داشت. وی با علی علیه‌السلام بیعت نمود.

---

با وقوع جنگ‌های داخلی، عبداللّه به طرفداری از علی علیه‌السلام شرکت کرد و در جنگ جمل با امام همراهی کرد. شاید پس از این جنگ بود که همراه حضرت علی در کوفه اقامت گزید.

---

در جنگ صفّین نیز وی در کنار امام بود و بر قبایل قریش و قبیله اَسَد و قبیله کِنانه ریاست داشت و پیادگانِ سَمت راست سپاه امام را فرماندهی کرد. او به همراه عده‌ای از قریش و انصار به عمرو بن عاص حمله کرد.

---

۱)در جریان حکمیت نیز علی علیه‌السلام، علت پذیرش آن را زنده ماندن افرادی از جمله عبداللّه ‌بن جعفر دانست.
۲)عبداللّه از جمله کسانی بود که به پای‌بندی عراقیان بر عهد نامه حکمیت، گواهی داد.

---

علی علیه‌السلام به پیشنهاد عبدالله، محمد بن ابی ‌بکر را، که برادر مادری عبداللّه ‌بن جعفر بود، به جای قیس ‌بن سعد، به ولایت مصر منصوب کرد.

---

به گفته ابن ‌ابی ‌الحدید چون علی علیه‌السلام خواست عبداللّه را، به ‌سبب اسراف و تبذیر، از تصرف اموالش منع کند، او با زبیر شریک شد و امام، دیگر او را محجور نکرد.

---

بعد از شهادت امام علی علیه السلام به دست ابن‌ ملجم، عبداللّه، ابن ‌ملجم را قصاص کرد.

---

وی تا صلح امام حسن علیه‌السلام با معاویه (در سال ۴۱)، با امام حسن علیه السلام همراه بود.

---

با به خلافت رسیدن معاویه، عبداللّه با دربار معاویه در دمشق ارتباط یافت و با جمعی از قریش نزد معاویه رفت. معاویه نیز هزار هزار درهم مقرری سالیانه برای وی تعیین کرد.

۲۳.۱ - گرفتن لقب سید بنی هاشم

معاویه وی را سید بنی هاشم لقب داد، اما عبداللّه چنین لقبی را مختص به امام حسن و حسین علیهماالسلام دانست.

۲۳.۲ - منشأ احترام معاویه

احترام معاویه به عبداللّه ‌بن جعفر برخاسته از تلاش معاویه برای جذب بزرگان و سران قبایل و شاید برای کاستن از مقام فرزندان علی علیه‌السلام، بوده است.

۲۳.۳ - مفاخرات عبدالله با عمرو عاص و یزید

۱)در مجالس معاویه، بارها بین عمرو بن عاص و یزید با عبداللّه ‌بن جعفر، مفاخراتی صورت گرفت.
۲)در یکی از این مجالس، که امام حسن و امام حسین نیز حضور داشتند، بین معاویه و عبداللّه مشاجره‌ای رخ داد و عبداللّه به بیان فضیلت علی و خاندانش پرداخت.

---

چون امام حسن علیه السلام به شهادت رسید، مروان از دفن وی در کنار مرقد پیامبر صلوات الله علیه، جلوگیری کرد و عبداللّه، امام حسین را سوگند داد که از مشاجره با مروان بپرهیزد.

---

در دوره خلافت یزید، عبداللّه همچنان ارتباط خود را با دربار شام حفظ کرد و یزید سالیانه چهار هزار هزار درهم به وی عطا نمود. عبداللّه نیز این عطایا را در بین اهالی مدینه توزیع می‌کرد.

---

در جریان حرکت امام حسین از مکه به سوی کوفه، عبداللّه از جمله کسانی بود که توسط پسرانش، عُون و محمد، برای امام علیه السلام نامه نوشت و آن حضرت را پرچم هدایت و امید مؤمنان خواند و او را از حرکت به سوی کوفیان بر حذر داشت و گفت که پس از این نامه، به امام خواهد پیوست. وی حتی از عامل مکه، عمرو بن سعید، نیز برای امام حسین علیه السلام امان‌ نامه گرفت.

---

هرچند که عبداللّه، امام را همراهی نکرد، اما در واقعه کربلا دو فرزندش، عون و محمد، و به قولی عبیداللّه ‌بن عبداللّه، به شهادت رسیدند.

---

در سال ۶۳ در واقعه حَرّه، عبداللّه ‌بن جعفر درباره مردم مدینه با یزید مذاکره کرد و کوشید یزید را از خشونت با مردم مدینه بازدارد. یزید خواست وی را، در صورت اطاعت اهالی مدینه، پذیرفت. عبداللّه برای عده‌ای از سران مدینه نامه نوشت و از آنان خواست که متعرض سپاه یزید نشوند.

---

در واقعه حرّه، سپاه یزید، دو پسر عبداللّه، ابوبکر و عون اصغر، را کشتند.

---

به گفته بلاذری بعد از مرگ یزید، عبداللّه ‌بن جعفر با عبداللّه ‌بن زبیر، بیعت کرد.

---

وی به دربار عبد الملک ‌بن مروان در دمشق نیز آمد‌و‌شد، داشت ، اما سپس مورد بی‌مهری او قرار گرفت و به ‌سبب جفایی که عبد الملک در حقش نمود، در اواخر عمر به تنگدستی گرفتار شد.

---

عبداللّه ‌بن جعفر یک چند از عمر خود را در بصره و کوفه و شام به ‌سر برد و سرانجام در مدینه اقامت گزید.

---

درباره تاریخ و محل وفات عبداللّه، اختلاف ‌نظر وجود دارد. به روایت مشهورتر، وی در سال ۸۰ هجری و به روایات دیگر در سال ۸۲ یا ۸۴ یا ۸۵ یا ۸۶ در مدینه درگذشت.

---

الف) اَبان بن عثمان، که در آن زمان، امیر مدینه بود، بر پیکر عبدالله، نماز خواند و او را در کنار عمویش عقیل دفن کردند. خانه عقیل که خود نیز در آن دفن شده بود، به تدریج جزو بقیع شد و اکنون قبر این دو بزرگوار کنار یک‌دیگر، مشخص است.
ب) به روایتی، عبداللّه ‌بن جعفر در اَبواء (دره‌ای میان مدینه و مکه) درگذشت و سلیمان ‌بن عبد الملک، خلیفه اموی، بر او نماز خواند و او را در آن‌جا به خاک سپردند. اما به نظر می‌رسد که در این روایت، وی با عبداللّه دیگری که در سال ۹۹ درگذشته، خلط شده است

---

او را هنگام وفات ۹۰ ساله و بنا به روایات دیگر ۹۱ یا ۹۲ یا ۸۰ و به قولی ضعیف ۷۰ ساله نوشته‌اند.

---

۳۶.۱ - علاقه به موسیقی

عبداللّه دوستدار موسیقی بود و سماع آن را ناروا نمی‌دانست. وی از مغنیانی چون بُدَیح، سائب خاثر و نشیط، حمایت کرد.

۳۶.۲ - جواد و خوش اخلاق

عبدالله پس از کربلا، به عنوان یکی از شخصیت‌های برجسته مطرح بود. وی بزرگوار، زیرک و نکته‌سنج، خوش‌ خلق، پاک ‌دامن، بسیار بخشنده و ملقب به بحرالجود بود. او را در زمره چهار بخشنده هاشمی ذکر کرده‌اند به گفته یعقوبی وی حتی یک بار جامه‌های تن خود را به فردی مستحق داد.
عبیداللّه ‌بن قیس درباره جود و بخشش وی اشعاری سروده و حکایاتی نیز درباره جود و سخای او نقل شده است.

---

۱)عبداللّه از راویان حدیث نیز بود و از پیامبر اکرم صلوات الله علیه و امام علی علیه السلام و مادر خود اسماء، روایت کرده است.
۲)وی احادیثی نقل کرده است، از جمله حدیثی درباره نزول آیه تطهیر و درخواست حضرت زینب برای ورود به اهل بیت و رد آن توسط پیامبر صلوات الله علیه.

---

عده‌ای نیز از او روایت کرده‌اند.

---

پس از پیامبر صلوات الله علیه، عبدالله همچنان شخص محترمی بود و حضرت زینب صلوات الله علیها، دختر علی بن ابی طالب و نور دیده فاطمه زهرا صلوات الله علیها، از زوجات عبداللّه ‌بن جعفر شد.

---

برای فرزندان عبداللّه از زینب و دیگر اولاد عبداللّه رجوع کنید به کتاب ‌الطبقات ‌الکبیر.

---

• ابن ابی‌ الحدید، شرح نهج‌البلاغه، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۹۶۵/۱۳۸۵.
• ابن‌ اثیر، اسد الغایة فی معرفة الصحابة، چاپ محمدابراهیم بنا، محمد احمدعاشور و محمود عبدالوهاب فاید، بیروت ۱۹۸۹/۱۴۰۹.
• ابن ‌اعثم کوفی، کتاب‌ الفتوح، چاپ علی‌شیری، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
• ابن ‌حبیب، المنمق فی اخبار قریش، چاپ خورشید احمد فارق، بیروت ۱۹۸۵.
• ابن‌ سعد، کتاب ‌الطبقات ‌الکبیر، چاپ علی‌محمد عمر، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
• ابن‌ عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
• ابن‌ عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی‌شیری، بیروت ۱۴۱۵.
• ابن ‌عنبه، عمدةالطالب فی انساب آل ابی‌طالب، چاپ محمدحسن آل طالقانی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱.
• ابن ‌قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
• ابن‌ هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، قاهره ۱۹۳۶.
• ابو الفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، قاهره ۱۳۸۳.
• ابو الفرج اصفهانی،مقاتل الطالبیین، چاپ سیداحمد صقر، قاهره ۱۳۶۸.
• بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۷ـ۲۰۰۰.
• محمد تقی تستری، قاموس‌ الرجال، قم ۱۴۱۵.
• خلیفة بن خیاط، کتاب‌ الطبقات، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
• دینوری، الاخبار الطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰.
• محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۲ـ۱۹۶۷.
• محمد بن حسن طوسی، الغیبة، چاپ عباداللّه طهرانی و علی احمد ناصح، قم ۱۴۱۱.
• محمد بن سلیمان کوفی، مناقب الامام امیرالمؤمنین، چاپ محمدباقر محمودی، قم ۱۴۱۲.
• علی بن حسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجواهر، چاپ شارل پلاّ، بیروت ۱۹۶۵ـ۱۹۷۹.
• محمد بن محمدبن نعمان مفید، الجمل، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۳۷۴.
• محبوب مهدویان، «عبداللّه‌بن جعفربن ابی‌طالب»، تاریخ اسلام، سال ۲، ش ۲، تابستان ۱۳۸۰، قم.
• نصر بن مزاحم مفتری، وقعة صفین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲.
• محمد بن ابراهیم نعمانی، کتاب الغیبة، چاپ فارس حسون کریم، قم ۱۴۲۲.
• محمد بن عمر واقدی، فتوح‌ الشام (منسوب)، بیروت، دارالجیل.
• محمد بن عمر واقدی، کتاب‌ المغازی للواقدی، چاپ مارسدن جونس، قاهره ۱۹۶۶.
• احمد بن اسحاق یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت.

---