امیر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امیر اصطلاحی در
فقه نظامی است به معنای بالاترین درجه نظامی، امّا پایین‌تر از فرمانروای کل،
سپهسالار،
سردار، فرمانده سپاه و... استعمال شده است. واژه «امیر» و مشتقات آن در بسیاری از
روایات اسلامی به کار برده شده است.
امیر (جمع آن امَرا) در
لغت به معانی زیر آمده است:
آمر،
پادشاه،
فرمانروا،
خلیفه،
رئیس،
بزرگ قوم، کسی که از طرف پادشاه
حکومت ولایتی یا شهری را به عهده دارد و ... به کار رفته است.
امیر در
اصطلاح به معنای بالاترین درجه نظامی، امّا پایین‌تر از فرمانروای کل، سپهسالار، سردار، فرمانده سپاه و... استعمال شده است.
واژه «امیر» و مشتقات آن در بسیاری از روایات اسلامی به کار برده شده است.
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود:
«کانَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) اذا بَعَثَ سَرِیَّةً دَعا بِامیرِها فَاجْلَسَهُ الی جَنْبِهِ وَ جَلَسَ اصْحابُهُ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قالَ سیرُوا بِسْمِ‌اللَّهِ وَ فی سَبیْلِ‌اللَّهِ وَ عَلی مِلَّةِ رَسُولِ‌اللَّهِ (ص) لاتَغْدِرُوا وَ لا تَغْلُوا وَ لاتَمْثَلُّوا وَ لاتَقْطَعُوا الشَّجَرَةَ الّا انْ تَضْطَرُّوا الَیْها وَ لاتَقْتُلُوا شَیْخاً وَ لاصَبیّاً وَ لاامْرَاةً وَ...؛ زمانی که
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گروهی را به
جنگ می‌فرستاد، ابتدا فرمانده گروه را می‌خواست و او را در کنار خود جای می‌داد و بقیه را در پیش رو می‌نشاند. آنگاه می‌فرمود: به سوی
دشمن حرکت کنید، به نام
خدا و در پناه خدا و در راه خدا و به پیروی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
پیمان نشکنید،
خیانت نورزید، کشته‌ها را
مثله نکنید، درختان را تا ناچار نشدید، قطع نکنید، پیرمردان و کودکان و زنان را نکشید و...»
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «صِنْفانِ مِنْ امَّتی اذا صَلُحا صَلُحَتْ امَّتی وَ اذا فَسَدا فَسَدَتْ، الْامَراءُ وَ الْفُقَهاءُ؛ امرا و
فقها دو گروه از
امت من هستند که اگر صالح باشند، امت من صالح، و اگر فاسد باشند، امت فاسد می‌شود.»
در جریان
جنگ صفین چون یاران
حضرت علی (علیه‌السّلام) در مورد
حکمیت به ایشان خیانت کردند، حضرت علی (علیه السلام) فرمود: «لَقَدْ کُنْتُ امْسِ امیراً فَاصْبَحْتُ الْیَوْمَ مَأْمُوراً؛ دیروز امیر و فرمانده بودم و امروز مأمور و فرمانبردار.»
کلمه امیر در کتب فقهی نیز به معنای فرمانده آمده است که به دو مورد آن اشاره می‌شود:
۱- زمانی که فرمانده سپاه تصمیم گرفت که حمله کند، از خداوند طلب خیر و درخواست پیروزی نماید، و یاران خود را در صفوفی منظم سازماندهی کند و هر گروه را زیر پرچم شجاعترین و کارآمدترین افراد قرار دهد.
۲- زمانی امام دو سپاه را (به طور جداگانه) به دو مکان مختلف روانه کند، در حالی که برای هرکدام از آنها «فرمانده و امیری» منصوب کرده است. اگر هر کدام از آنان غنیمتی به دست آورند، مال خود آنان است و کسی در آن شریک نیست.
این
حکم فقهی، شامل
نیروهای مسلّح با تشکیلات سازماندهی فعلی نمی‌شود؛ زیرا اینان حقوق بگیر
دولت هستند.
•
جمعی از نویسندگان، پژوهشکده تحقیقات اسلامی، اصطلاحات نظامی در فقه اسلامی، ص۲۱.
