تخلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تخلّى به معنی
ادرار یا
غائط کردن انسان یکی از عناوین فقهی است که در باب
طهارت آمده است.
تخلی درلغت به معنای تهی شدن، چشم پوشیدن، فارغ شدن و رهایی یافتن است.
مفهوم عرفانی این واژه خلوت‌گزینی و دوری جستن از هر چیزی است که مانع
انس گرفتن با حق باشد.
در اصطلاح
فقه و متون دینی از
جمله احادیث شیعه و
اهل سنت به معنای قضای حاجت (دفع
ادرار و
مدفوع) به کار رفته است و همین معنا در این مدخل مورد نظر است.
قرآن از
تخلی به مفهوم فقهی آن دو بار با تعبیر کنایی «جاءَ اَحَدٌ مِنکُم مِنَ الغائِطِ»
یاد کرده است که این گونه تعبیر از
ادب خاص قرآن در مورد اموری حکایت می‌کند که ذکر
صریح آنها با
عفت کلام سازگار نیست.
«
غائط» در
لغت عرب در اصل به معنای زمین مطمئن و گسترده
یا
زمین گود و وسیع است
که بعداً بر مدفوع
انسان اطلاق شده است.
برخی با توسعه در معنای غائط آن را
کنایه از هرچیزی می‌دانند که هنگام
تخلی از آدمی خارج و موجب بطلان
وضو می‌گردد.
به نظر واژه‌شناسان این نامگذاری از باب نامیدن چیزی به اسم محل آن است، از آن‌رو که
تخلی معمولا در مکانهای گود یا محفوظ و پوشیده صورت می‌گیرد، بر‌این اساس این اطلاق از باب
مجاز مجاورت است.
برخی مفسران تعبیرِ «کانا یَأکُلانِ الطَّعامَ»در آیه ۷۵ مائده را
که به بشر بودن
حضرت مریم و فرزندش
حضرت عیسی(علیه السلام)اصرار دارد، نیز کنایه از
تخلی دانسته‌اند، زیرا لازمه‌ی
غذا خوردن
تخلی و
دفع آن است.
تخلی موجب از میان رفتن
طهارت یعنی
نقض وضو یا
تیمم پیشین می‌شود
، از این رو قرآن در
سوره نساء به
مؤمنان فرمان داده است که پس از
تخلی برای
اقامه نماز وضو بگیرند و در صورت
عذر تیمم کنند: «یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَقرَبوا الصَّلوةَ... واِن کُنتُم مَرضی... اَو جاءَ اَحَدٌ مِنکُم مِنَ الغائِطِ... فَلَم تَجِدوا ماءً فَتَیَمَّموا صَعیدًا».
همچنین در
سوره مائده نیز به این مطلب اشاره شده است.
در
روایات اسلامی نیز
بول و
غائط و... از
مبطلات طهارت دانسته شده است که پس از خروج هر یک از آنها باید برای نماز وضو گرفت.
تطهیر بول و غائط در اصطلاح
فقه استنجا نامیده می‌شود.
به نظر
مفسران از تعبیر
قرآن‌کریم درباره
تخلی: «جاءَ اَحَدٌ مِنکُم مِنَ الغائِطِ»(
و نیز
) که به معنای بازگشت از زمین پست و مطمئن است می‌توان دریافت که شایسته است
تخلی در مکانی گود و به دور از چشم دیگران صورت گیرد، همچنان که تعبیر «اَحَدٌ مِنکُم»در این دو آیه نوعی اشعار به این نکته دارد که
تخلی باید به صورت انفرادی و نه در معرض دید دیگران انجام شود
؛ همچنین از
آیات «لِفُروجِهِم حـفِظون»
و نیز آیه «وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ»
؛
« وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ»
و «وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ»
که
مؤمنان را به حفظ
فروج خویش فرمان می‌دهد استفاده می‌شود که مؤمنان همواره و از
جمله هنگام
تخلی باید
عورت خود را از
نگاه دیگران بپوشانند
؛ همچنان که این امر در روایات نیز تأکید شده است.
بر پایه این
ادله فقهای اسلامی برآن‌اند که هنگام
تخلی باید عورت شخص به دور از منظر دیگران حتی
کودکان و
دیوانگان باشد
؛ همچنین ممکن است از آیات ۴۳ نساء و ۶ مائده استفاده کرد که شایسته است محل
تخلی نیز پوشیده و دور از چشم دیگران باشد، به گونه‌ای که بدن شخص نیز دیده نشود. در روایات اسلامی نیز بر پوشیده بودن مکان
تخلی و دیده نشدن شخص در این حالت تأکید شده است.
پیامبر(صلی الله علیه وآله)فرمود:
خداوند مخرج بول و غائط را به صورتی آفریده که مخفی باشند، پس شایسته است انسان پوشیده‌ترین مکان را برای
تخلی برگزیند.
در
سیره پیامبر(صلی الله علیه وآله) نیز
نقل شده که آن حضرت دورترین مکان را برای
تخلی بر می‌گزیدند.
و نیز نقل شده که هیچ‌کس پیامبر را در این حالت مشاهده نکرد.
در
احادیث،
اذکار و آداب متعددی برای
تخلی ذکر شده است؛ مانند
استحباب بسم الله و
استعاذه و
ذکر خدا،
کراهت سخن گفتن و
قرائت قرآن به جز خواندن
آیة‌الکرسی یا
تلاوت یک آیه از قرآن و اعمال و اذکاری دیگر که تفصیل آن در
کتب روایی و فقهی
آمده است.
واجبات تخلی پوشاندن
عورت هنگام
تخلّى از ناظر محترم -
انسان بالغ یا غیر بالغ ممیز- و نیز
استنجاء پس از آن براى
نماز،
واجب است.
در صورتى که محل
تخلّى روبه
قبله ساخته شده باشد،
انحراف از قبله واجب است.
در این حکم- بنابر
مشهور- فرقى بین خانه و
صحرا نیست؛ هرچند برخى
قدما نشستن بر محل
تخلّى‌اى را که در خانه، رو یا پشت به قبله ساخته شده
جایز دانسته‌اند.
محرمات تخلی استقبال و
استدبار قبله در حال
تخلى؛ همچنین
تخلى در
ملک دیگرى بدون
اجازه وى
حرام است.
مستحبات تخلی موارد زیر از
آداب و مستحبّات
تخلّى به شمار مى‌رود: پنهان و پوشیده بودن تمام بدن از انظار؛ پوشاندن سر؛ بردن نام خدا؛ پیش نهادن پاى چپ هنگام ورود و پاى راست هنگام خروج از محل
تخلّى؛ خواندن دعاهاى وارد شده؛ تکیه کردن بر پاى چپ؛
تطهیر مخرج غائط پیش از
مخرج بول؛
تنحنح ؛
استبراء پس از ادرار؛
انتخاب مکان مناسب براى ادرار کردن- مانند مکانى که قدرى بلند است- به جهت مصون ماندن از
ترشح بول به بدن و لباس.
مکروهات
تخلی امور ذیل می باشند:
تخلّى در راهها؛ چاههاى آب؛ زیر درختان داراى
میوه؛ توقفگاههاى کاروانها و مسافران؛ جلوى در خانه‌ها و مانند آن- همچون مغازه‌ها- که موجب
لعن و
نفرین مردم مى‌گردد؛ روى قبرها و بین آنها؛
عورت را به سمت قرص
ماه یا خورشید گرفتن؛ خوردن؛ آشامیدن؛
مسواک زدن؛ طولانى نشستن و سخن گفتن. همچنین بول کردن در حالت ایستاده، رو به باد، از بلندى مانند پشت‌بام، بر زمین سخت، در آب- اعم از راکد و جارى- و در لانه‌حیوانات
مکروه است.
بنابر احادیث در
بهشت تخلی نیست و
بهشتیان از آلودگیهای آن پاک‌اند.
در برخی آیات قرآن مؤمنان در بهشت دارای همسران پاک دانسته شده‌اند: «و‌لَهُم فیها اَزوجٌ مُطَهَّرَةٌ».
بر اساس برخی
روایات، مراد از این همسران،
زنانی هستند که از همه آلودگیها و نجاسات دنیوی
از
جمله بول و
مدفوع پاک‌اند. در آیه‌ای دیگر قرآن از نوشانیدن شرابی پاک به بهشتیان یاد کرده است: «و سَقـهُم رَبُّهُم شَرابـًا طَهورا».
برخی در
تفسیر آیه گفته‌اند: مراد
شرابی است که به
ادرار تبدیل نمی‌شود.
در روایتی نیز آمده است که بهشتیان همانند
جنین در
رحم مادر بول و غائط ندارند
و نیز
روایت شده است که در بهشت میوه‌هایی مانند میوه‌های
دنیا وجود دارد که برخلاف آنها مدفوع ندارند، بلکه پس از خوردن آن
عطری تولید می‌شود که از
مشک خوشبوتر است.
سایت دانشنامه موضوعی قرآن. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۲، ص۳۹۴.
