استدبار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پشت کردن به چیزی را استدبار گویند. از این عنوان در باب‌های
طهارت،
صلات،
حج،
جهاد،
نکاح،
لعان و
قضاء سخن رفته است.
کاربرد رایج آن در
فقه، با اضافه به
قبله یعنی «
استدبار قبله»، مقابل «
استقبال قبله» است.
پشت به قبله نشستن همانند رو کردن به آن هنگام
تخلّی حتی- به قول مشهور- در
منزل نیز همچون
بیابان،
حرام است.
به قولی، پشت کردن به
ماه در حال تخلّی همانند رو کردن به آن،
مکروه است.
جنازۀ
زن حاملۀ غیر مسلمانی که
جنین او از
مسلمان است، پشت به قبله، به طرف
چپ، دفن می‌شود؛ به گونه‌ای که جنین
مرده در رحم او، رو به قبله قرار گیرد.
پشت کردن به قبله در
نماز واجب، موجب
بطلان آن است.
رو به
قبله بودن در نمازهای واجب - چه یومیه و چه غیر یومیه حتی
نماز میّت - در صورت امکان واجب است و همچنین است در
نماز مستحبی که روی زمین با حالت آرامش و سکون خوانده می‌شود، اما در نماز مستحبی که در حال راه رفتن و سوار بودن و در کشتی خوانده می‌شود، رو به قبله بودن معتبر نیست.
در حال نماز، باید علم داشته باشد که رو به قبله است و بنابر اقوی بیّنه‌ای (شهادت دو عادل) که بر اساس مبادی حسی باشد جای علم را می‌گیرد. و اگر علم و بیّنه ممکن نباشد، باید تمام کوشش خود را مبذول دارد و طبق گمانش عمل نماید. و اگر تحصیل گمان (نیز) امکان پیدا نکرد و چهار طرف در نظر او مساوی بود، در صورت وسعت وقت باید به چهار طرف نماز بخواند وگرنه به هر چند طرفی که وقت دارد. و اگر با علم و مانند آن ثابت شود که در بعضی از اطراف چهارگانه قبله نیست باید رو به طرف‌هایی که مورد احتمال می‌باشند، نماز بخواند. و به قبله شهر مسلمین - در نماز و قبرها و محراب‌های ایشان - در صورتی که معلوم نباشد که اشتباه است، اعتماد می‌شود.
شخص متحیری که واجب است نمازش را به بیش از یک طرف بخواند چنانچه دو نماز بر او واجب باشد بنابر احتیاط (واجب) باید نماز دوم را به همان طرفی که نماز اول را خوانده بخواند، چنان که احتیاط (مستحب) آن است که نماز اول را به آن چند طرف بخواند سپس نماز دوم را شروع نماید؛ اگرچه بنابر اقوی، خواندن نماز دوم بعد از خواندن نماز اول در هر طرفی، جایز است.
اگر طبق دلیل معتبری به یک طرف (به عنوان قبله) نماز بخواند سپس روشن شود که آن طرف قبله نبوده است، چنانچه انحراف از قبله مابین طرف راست و چپ نمازگزار باشد نمازش صحیح است و اگر در اثنای نماز متوجه اشتباه و انحراف از قبله شود، آنچه که خوانده گذشته (صحیح) است و در بقیه نماز باید رو به قبله بایستد و فرقی بین باقی بودن وقت و عدم آن نیست. و چنانچه انحراف از قبله بیش از حد مابین راست و چپ او باشد، اگر وقت باقی است باید نماز را اعاده کند و اگر وقت گذشته، چیزی بر او نیست اگرچه معلوم شود پشت به قبله نماز خوانده است، البته احتیاط (مستحب) آن است که در صورتی که پشت به قبله نماز خوانده بلکه اگرچه پشت به آن نبوده، قضا نماید و اگر چنانچه در اثنای نماز متوجه انحراف از قبله به بیش از حد مابین راست و چپ شود در صورتی که وقت ولو برای یک رکعت داشته باشد، باید نمازش را رها کرده و رو به قبله اعاده نماید و اگر این مقدار هم وقت نباشد در بقیه نماز باید رو به قبله بایستد و بنابر اقوی هرچند که پشت به قبله بوده، نمازش صحیح است و احتیاط (مستحب) آن است که آن را قضا (هم) نماید.
پشت کردن به قبله در
نافله، در حال راه رفتن یا
سواره بودن،
جایز است.
قول مشهور در غیر دو حالت یاد شده عدم جواز است.
از آداب
نماز باران آن است که
امام در پایان
نماز، پس از آن که ذکرها و دعاها را رو به قبله می‌خواند، پشت به قبله و رو به
مردم نماید و
دعاها و
ذکرهای وارد شده را بخواند.
پشت کردن به
کعبه در حال
طواف موجب بطلان آن است.
مستحب است
حاجی هنگام سنگ زدن به
جمرۀ عقبه، پشت به قبله و در وقت
رمی دو جمرۀ دیگر، رو به قبله باشد.
پشت به
قبله و رو به
قبر معصوم علیه السّلام بودن، از آداب
زیارت است.
پشت کردن به
خورشید برای تغییر موقعیّت
جبهۀ خودی، از موارد جواز روی تافتن از
دشمن در
میدان جنگ است.
پشت به قبله بودن در حال
آمیزش همانند رو به قبله بودن، مکروه است.
مستحب است
حاکم هنگام اجرای
لعان پشت به قبله باشد، و
زن و
مرد رو به قبله باشند.
مستحب است
قاضی هنگام
قضاوت، پشت به قبله باشد، و دو طرف
دعوا رو به قبله باشند، لیکن از برخی قدما قول به
استحباب استقبال قبله برای قاضی، نقل شده است.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۴۳۵-۴۳۶. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
