غُلام (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غُلام (به ضم غین) و
غِلْمان (به کسر غین و سکون لام) جمع غُلام از
واژگان قرآن کریم به معنای جوانی كه تازه سبيلش رویيده است.
مشتقات
غُلام که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
غُلاماً (به ضم غین) به معنای جوان،
غِلْمانٌ (به کسر غین و سکون لام) به معنای جوانان است.
غُلام جوانی كه تازه سبيلش روئيده است.
در
مفردات،
قاموس و
اقرب گفته:
«الْغُلَامُ: الطَّارِ الشَّارب» يعنى: موى پشت لب بالايش رویيده است.
در
مجمع آن را
جوان فرموده است.
در قاموس و اقرب معنى آن را
پیر نيز گفته‌اند،
كه در اين صورت از اضداد است و نيز با «أَوْ» ترديد گفته‌اند: غلام از حين ولادت است تا جوانى.
ناگفته نماند: نگارنده معنى اول را كه «جوان» باشد بهتر می‌دانم، به قرينه اين‌كه غِلْم و اِغْتِلام چنان‌كه اهل لغت گفته‌اند، به معنى هيجان
شهوت نکاح است.
در
مجمع فرموده: غلمة و اغتلام، شدت طلب نكاح است و جوان را از آن غلام گفته‌اند كه او در حال طلب نكاح است.
غِلْمان جمع غُلام و به معنای جوانان است.
به مواردی از
غُلام که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
در اين صورت در آياتی كه «غلام» بر بچه اطلاق شده به اعتبار ما يؤل اليه است، مثل:
(قالَ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلامٌ وَ قَدْ بَلَغَنِيَ الْكِبَرُ ...) «گفت
پروردگارا از كجا مرا پسرى خواهد بود حال آن كه پير شده‌ام.»
درباره
حضرت زکریّا است كه از خدا فرزندى خواست و
ملائکه به او بشارت
یحیی را دادند و چون يحيى بنا بود بزرگ و جوان بشود، لذا به لفظ «
غلام» تعبير آورده شده و گرنه لازم بود «ولد» گفته شود.
ايضا درباره
مریم (علیهاالسّلام) آمده، كه گفت:
(أَنَّى يَكُونُ لِي غُلامٌ وَ لَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ ...) «از كجا مرا پسرى خواهد بود با آن كه بشرى به من دست نزده است.»
در آيه ديگر لفظ «ولد» آمده
(قالَتْ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي وَلَدٌ وَ لَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ ...) (مريم گفت: «پروردگارا! چگونه ممكن است فرزندى براى من باشد، در حالى كه
انسانی با من تماس نداشته است؟!»)
ولى در آيه:
(فَأَرْسَلُوا وارِدَهُمْ فَأَدْلى دَلْوَهُ قالَ يا بُشْرى هذا غُلامٌ ...) (و مأمور
آب را فرستادند تا آب بياورد؛ او دلو خود را در چاه افكند، ناگهان صدا زد: «مژده باد! اين كودكى است زيبا و دوست داشتنى!.»)
(فَانْطَلَقا حَتَّى إِذا لَقِيا غُلاماً فَقَتَلَهُ ...) (باز به راه خود ادامه دادند، تا اين‌كه جوانى راديدند و او آن جوان را كشت.)
در این آیه على الظاهر مراد جوان است.
(وَ يَطُوفُ عَلَيْهِمْ غِلْمانٌ لَهُمْ كَأَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَكْنُونٌ) «و جوانانى كه چون
مروارید نهفته‌اند، پيرامونشان بگردند.»
مراد از غلمان، خدمتكاران بهشتى است، چنان‌كه در آيه ديگر فرموده:
(وَ يَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ إِذا رَأَيْتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤاً مَنْثُوراً) «پسران (خادمان) مخلّد پيرامونشان بگردند، چون آن‌ها را ببينى گمان كنى از كثرت زيبائى و صفائشان مرواريد پراكنده‌اند.»
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «غلام»، ج۵، ص۱۱۹-۱۲۰.
