تجمل گرایی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تجمل گرایی، یکی از
رذائل اخلاقی است که در
دین اسلام مورد
نکوهش واقع شده است.
دین اسلام، دین
اعتدلال است و استفاده از
زینت و زیباییهای
طبیعت و اسباب و لوازم مناسب و... را نه تنها
اجازه داده بلکه به آن توصیه و سفارش نموده، است؛ لذا
قرآن می‌فرماید: «وَابْتَغِ فِیمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَأَحْسِنْ کَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ وَلا تَبْغِ الْفَسَادَ فِی الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ؛
و در آنچه
خدا به تو داده، سرای
آخرت را بطلب و بهرهات را از
دنیا فراموش مکن و همانگونه که خدا به تو
نیکی کرده، نیکی کن و هرگز در
زمین در جستجوی
فساد مباش که خدا مفسدان را
دوست ندارد.»
در
تاریخ زندگی امام حسن مجتبی (ع) میخوانیم که هنگام
نماز، بهترین لباسها را می‌پوشید، وقتی از او در این باره
سؤال شد، فرمود: «
خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد و به همین جهت من لباس زیبا را برای راز و نیاز با
پروردگارم می‌پوشم؛ چرا که خود او دستور داده است که: «خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ؛
زینت خود را به هنگام رفتن به
مسجد برگیرید.»
امام صادق (ع) نیز هنگامی‌که از سوی برخی
انسانهای به ظاهر
زاهد، مورد سؤال قرار می گیرد، در جواب می‌فرماید: «مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ.
چه کسی
حرام کرده است زینتهایی را که خداوند برای
بندگانش آفریده است.»
در
سورة مائده نیز میخوانیم: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَیِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ وَلا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ؛
ای کسانیکه
ایمان آوردهاید! چیزهای پاکیزه را که خداوند برای شما
حلال کرده است، حرام نکنید و از حد
تجاوز ننمایید؛ زیرا خداوند، متجاوزان را
دوست ندارد.»
بنابراین استفاده از
زینت و زیبایی اگر در حد
اعتدال باشد هیچ
اشکالی ندارد، ولی بسیاری از مردم در جریان
زندگی، راه
افراط را در پیش می‌گیرند، و به
بهانه‌های گوناگون رو به تجمل گرایی می‌آورند، به همین خاطر
قرآن کریم بلافاصله
مسلمانان را از زیاده روی و
اسراف و تجاوز از حد، برحذر داشته و نهی می‌کند و می گوید: «یَابَنِیآدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ؛
ای
فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به
مسجد با خود بردارید و بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که
خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد.»
در قرآن کریم کلمه‌ای که از نظر ظاهری به تجمل گرایی نزدیک است، واژ‌ة «
ترف» است که در چندین مورد آمده است، از جمله در سورة هود میخوانیم: «وَ اتَّبَعَ الَّذِینَ ظَلَمُوا مَا أُتْرِفُوا فِیهِ وَکَانُوا مُجْرِمِینَ؛
و آنانکه
ستم می‌کردند، از
تنعم و
کامجویی پیروی کردند
وگناهکار بودند.»
در
آیه دیگری درباره
اصحاب شمال و
گناه‌کاران آمده است: «إِنَّهُمْ کَانُوا قَبْلَ ذَلِکَ مُتْرَفِینَ؛
آنها، پیش از این (در عالم
دنیا)
مست و
مغرور بودند.»
بنابراین از نظر
مکتب جاوید
اسلام،
دلباختگی نسبت به امور
دنیا و زرق و برق آن که در قالب تجمل گرایی ظاهر می شود محکوم است نه بهره‌گیری
معتدل و
حساب شده از
نعمتهای این
جهان.
تجمل گرایی آثار ویرانگر و منفی فراوانی را به دنبال دارد که به چند نمونة آن، اشاره می شود:
رفاه، تجمل گرایی و
غرق شدن در
دریای لذایذ و نعمتهای دنیوی، و دورشدن از
معنویات، باعث
طغیان و
سرکشی انسان می شود؛ لذا در آیات
قرآن میخوانیم: «وَ مَا أَرْسَلْنَا فِی قَرْیَةٍ مِنْ نَذِیرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ کَافِرُونَ؛
و در هیچ
شهر و
دیاری، بیم دهنده و انذارگری،
ارسال نکردیم مگر اینکه
ثروتمندان عیاش آنها (که
سر مست ناز ونعمت بودند) گفتند: ما به آنچه فرستاده شدهاید،
کافریم.»
درآیة دیگری میخوانیم: «وَ إِذَا أَرَدْنَا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُوا فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیراً؛
و هنگامی‌که بخواهیم شهر و دیاری را
هلاک کنیم، نخست اوامر خود را برای
مترفین (و ثروتمندان
مست و
شهوت پرست) آنجا، بیان میداریم، سپس هنگاهی که به مخالفت برخاستند و
استحقاق مجازات یافتند، آنها را به شدت درهم می‌کوبیم.»
از آیات یاد شده و دیگر آیات
قران، به خوبی استفاده می شود که
انسان حریص و
دنیا طلب، هنگامی که در میدان
رقابت تجمل گرایی قرار می گیرد، برای رسیدن به مقصود و بهره‌گیری از
لذتهای حیوانی، تمام حد و حصرها و موانع را کنار زده، هیچ
ضابطه و
معیاری را نمی شناسد. براساس فرمایش
پیامبر(ص): «حُبّ ٌ الشَّیء یُعمی و یُصِمّ؛
علاقه به چیزی،
انسان را کور و کر می‌کند(و
قدرت درک واقعیت را از او می گیرد).»
گرایش افراط‌گونه به
دنیا و
ظواهر فریبنده آن، باعث می شود بزرگانی چون
طلحه و
زبیر، با آن سابقة تاریخی، در برابر
امیرمؤمنان حضرت علی(ع) قرارگرفته،
بیعت خود را نادیده گیرند و
جنگ خونین
جمل را سازماندهی کنند.
از جملة آثار زیان بار تجمل گرایی، انحطاط اجتماعی است.
مونتسکیو در بارة تجمل گرایی و تأثیر منفی آن در
جامعه می گوید: «در این زمان است که
تقوای ملی با چه
سرعتی رو به
انحطاط میرود. زمانی که مردم روم به تجمل روی آوردند، در
سلطنت «تی بر» نمایندگان
سنا پیشنهاد کردند که قوانین سابق مربوط به
تجمل، دوباره برقرار شود.
شاه که مردی با اطلاع بود با این
تقاضا مخالفت کرد و گفت:
دولت با وضع فعلی نمیتواند دوام بیاورد.»
ابن خلدون درباره تأثیر تجمل گرایی می گوید: «
تجمل خواهی و
اعیان منشی مایه
بد بختی و
انقراص جوامع است. جوامع هر اندازه بیشتر در تجمل‌خواهی و اعیان منشی فرو رود، به همان اندازه به مرز سقوط، نزدیکتر می شود. روند سقوط نیز به این صورت است که
اسراف گری و تجملطلبی به تدریج سبب
فقر و
تهی دستی جوامع و
حکومتها می شود و هر قدر تجمل و اسراف، زیاد شود، به همان اندازه، تهیدستی نیز افزایش می‌یابد تا جایی که
ثروت موجود، دیگر جوابگوی اسراف و تجمل نخواهد بود. بدین ترتیب قومی‌که به این کار
عادت کردهاند به تدریج
ضعیف و
زبون می گردند و تا مرز نابودی پیش می‌روند.»
جرجی زیدان مسیحی، درباره انحطاط مسلمانان می گوید: «پس از آنکه
اعراب به
کشورگشایی پرداختند، سیم و زر و
غلام و
کنیز به
جزیره العرب روان گردید و اندک اندک، اعراب
مسلمان به
فساد و
هرزگی گراییدند.»
امام راحل(ره) می‌فرماید: « طبع کاخ
نشینی با
تربیت صحیح، منافات دارد؛ با
اختراع و
تصنیف و
تألیف و زحمت، منافات دارد. اگر سراسر
دنیا هم بخواهید
گردش کنید و پیدا کنید، اگر موفق بشوید، یکی دو تا و چند تاست.
تمام
مصنفین از این
کوخ نشینان بودند تقریباً و تمام مخترعین از همین کوخ نشینان بودند تقریباً. ما باید بکوشیم که
اخلاق کاخ نشینی را از این ملت بزداییم. اگر بخواهیم
ملت جاوید بماند و
اسلام را آن طوریکه
خدای تبارک و تعالی میخواهد، در
جامعه ما تحقق پیدا کند،
مردم را از خوی کاخ نشینی به پایین بکشید.»
در
قرآن کریم میخوانیم: «وَ إِذَا مَسَّ الْأِنْسَانَ ضُرٌّ دَعَا رَبَّهُ مُنِیباً إِلَیْهِ ثُمَّ إِذَا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِیَ مَا کَانَ یَدْعُو إِلَیْهِ مِنْ قَبْلُ وَ جَعَلَ لِلَّهِ أَنْدَاداً لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِهِ قُلْ تَمَتَّعْ بِکُفْرِکَ قَلِیلاً إِنَّکَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ؛
هنگامی‌که
انسان را
زیانی رسد،
پروردگار خود را می‌خواند و به سوی او باز می گردد اما هنگامی‌که
نعمتی از خود به او عطا کند آنچه را که به خاطر آن قبلاً
خدا را می‌خواند از یاد می‌برد و برای خدا همتا قرار می‌دهد تا مردم را از راه او
منحرف سازد. بگو: چند روزی از کفرت بهره‌گیر که از
دوزخیان خواهی بود.»
در آیه دیگری می‌فرماید: «الَّذِینَ یَسْتَحِبُّونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ یَبْغُونَهَا عِوَجاً أُولَئِکَ فِی ضَلالٍ بَعِیدٍ؛
همانها که
زندگی دنیا را بر
آخرت ترجیح میدهند و(مردم را) از راه خدا باز میدارند و می خواهند
راه حق را منحرف سازند، آنها در
گمراهی دوری هستند.»
در دنیای امروز،
اقتصاد و
سرمایه، جایگاه خاص و ویژه‌ای را در عرصه‌های مختلف زندگی، و
معادلات بین المللی به خود اختصاص داده است؛ به گونهای که اگر
کشوری از لحاظ اقتصادی،
استقلال داشته باشد، می‌تواند در عرصه‌های جهانی و بین المللی، با
قوت و
قدرت، وارد شود اگر هم طرح و برنامه‌ای داشته باشد، از سوی دیگران با
احترام خاص مورد استقبال قرار می گیرد؛ ولی اگر از لحاظ اقتصادی ضعیف و وابسته باشد، طرحها و برنامه‌هایش نیز
خریدار نخواهد داشت.
امام علی(ع) خطاب به
فرزندش می‌فرماید: « انسانی را که طالب
معیشت خود است
ملامت مکن؛ زیرا در
فقر و
تنگدستی،
خطاهای او زیاد می شود. ای فرزندم!
فقیر، حقیر است، سخن او شنیده نمی‌شود و مقام او شناخته نمی گردد. فقیر اگر
راستگو باشد، دروغگویش خوانند و اگر
زاهد باشد و
پرهیزگار، او را نادان گویند....»
از جملة پیامدهای تلخ و ناگوار تجمل گرایی، ضعف و وابستگی اقتصادی است. کشوری که مردم آن به تجمل گرایی روی آورده و
بازار مصرفشان را به ویژه لوازم گران قیمت خارجی، اشغال کرده، در واقع وابستگی اقتصادی شان را عملاً با دست خود
امضا کردهاند و باید بخش کلان سرمایهٴ ملی شان، صرف
واردات کالاها و لوازم
مدل جدید کشورهای خارج شود و
کارخانه‌های داخلی به خاطر نبود بازار مصرف، چارهای جز تعطیلی نخواهد داشت.
قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لا تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَکُمْ قِیَاماً وَ ارْزُقُوهُمْ فِیهَا وَاکْسُوهُمْ وَ قُولُوا لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفاً؛
اموال خود را که
خدا آن را مایه پایداری و بر پا بودن شما قرار داده است، به دست
سفیهان نسپارید!» افرادی که در بازار
رقابت منفی تجمل گرایی گرفتار شده و سرمایه‌های ملی را صرف واردات لوازم و تجهیزات
مدل جدید خارجی می‌نمایند، در واقع، افراد
جاهل و نادانی هستند که با دست خود
سلطه بیگانگان را فراهم می‌سازند.
به فرموده
امام رضا(ع): «
خداوند قیل و قال(
گفتار بیهوده)و تباه سازی اموال و درخواست فراوان را
دوست ندارد.»
ضعف در
اقتصاد، سستی در
دین، و نابودی
فرهنگ و
هویت ملی اسلامی را به دنبال خواهد داشت: « فلولا الخبز ما صلینا و لا صمنا؛
اگر نان نباشد، نه میتوانیم
نماز بخوانیم و نه میتوانیم
روزه بگیریم.»
ورود در بازار رقابت تجمل گرایی،
گناهانی چون:
غرور،
حسد،
کینه توزی،
شهوت پرستی و بی‌عفتی را به دنبال خواهد داشت. یک دسته به خاطر
سرمایه و امکانات فراوان به
شهوترانی پرداخته و به قول خودشان از هر چمنی گلی را بر میدارند و عدهای کثیر از انسانهای فقیر و بی‌بضاعت، به خاطر اینکه در
بازار تجمل گرایی و
رقابت از قافله
رفاه طلب، عقب نمانند،
شرف و
حیثیت خویش را
حراج نموده و به
خود فروشی روی می آورند.
قرآن کریم می‌فرماید: « اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَ زِینَةٌ وَ تَفَاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکَاثُرٌ فِی الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلادِ. وَ مَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ؛
بدانید که
زندگی دنیا بازی و
سرگرمی و
تجمل‌پرستی و
فخرفروشی در میان شما و
افزون طلبی در اموال و
فرزندان است. و دنیا جز
متاع فریب نیست.»
کم نیستند انسانهایی که در این
بازار غرور و
نیرنگ در دام
وسوسه‌های شیطانی افتاده،
ارزش و هویت انسانی خویش را از دست میدهند؛ لذا
حکیمان گفتهاند: «
فساد با
تجمل مقرون است و اغلب، دنبال آن میآید و تجمل هم دنبال فساد میآید. اگر حرکات
قلب را آزاد بگذارید، یعنی جلو
هوا و
هوس را رها کنید، چگونه می‌توانید از
ضعف روحی جلوگیری کنید؟»
از جملة آثار
شوم تجمل گرایی، پشت کردن به ارزشها و
امور معنوی و اخلاقی است. افراد و اشخاصی که
شیفته و
مجذوب ثروت و
سرمایه می شوند، تمام توان و همت خود را صرف جمع آوری زرق و برق
دنیا می‌کنند، در
قاموس آنها، مفاهیم ارزشی مثل:
زهد،
تقوا،
ساده زیستی،
انفاق،
ایثار و. هیچ جایگاهی نخواهد داشت.
قرآن می فرماید: «الَّذِینَ یَسْتَحِبُّونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَةِ وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ یَبْغُونَهَا عِوَجاً أُولَئِکَ فِی ضَلالٍ بَعِیدٍ؛
کسانیکه زندگی دنیا را به آخرت،
ترجیح میدهند و
مردم را نیز از
راه خدا منحرف می‌کنند و در پی آن هستند که برای
سنت و
دین خدا کجی ایجاد کنند،
ضلالت برای آنان حتمی است.»
در جای دیگر میخوانیم: «وَ قَالَ مُوسَی رَبَّنَا إِنَّکَ آتَیْتَ فِرْعَوْنَ وَ مَلَأَهُ زِینَةً وَأَمْوَالاً فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا رَبَّنَا لِیُضِلُّوا عَنْ سَبِیلِکَ؛
موسی گفت:
پروردگارا! تو،
فرعون و
اشراف وابسته او را در زندگی دنیا،
زیور و
دارایی دادهای که با آن، مردمان را از راه تو
گمراه کنند.»
وابستگی شدید به زرق و برق دنیا، انسان را برده و مطیع خود میسازد؛ زیرا
انسان برای اینکه به زندگی خود،
رونق و
صفا بخشد، به
تنعم و
تجمل رو می‌آورد و به تدریج با امور و اشیایی که وسیله تنعم و تجمل و یا ابزار
قوت و
قدرت خویش قرار داده، خو گرفته و شیفته آن می شود و رشته‌هایی
نامرئی او را
خوار و
ذلیل نموده و به زانو در می‌آورد. در نتیجه
خدا و آخرت را به کلی از یاد می‌برد: «یَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِّنَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ؛
آنان تنها ظاهری از زندگی
دنیا را می‌دانند و از
آخرت بی‌خبرند.»
پیامبر اکرم(ص) به
ابن مسعود می‌فرماید: «ای ابن مسعود! پس از من، اقوامی می‌آیند که طعام‌های پاکیزه و رنگارنگ را می‌خورند. و خانه‌ها و کاخ‌هایی بنا می‌کنند و
مساجد را به زیور آلات
تزیین می‌کنند. تمام همت آنان برای دنیا است که به آن دل بسته و اعتماد کردهاند. شرف آنان به
درهم‌ها و
دینارهاست و تلاش‌شان برای شکم است. آنان بدترین بدها هستند که
فتنه از آنان برمی‌خیزد و به خودشان بر می گردد».
امام رضا(ع) درباره این گونه افراد فرموده است: «مال دنیا جمع نمی‌شود مگر با پنج
خصلت،
بخل بسیار و
آرزوهای دراز و چیرگی
آزمندی (بر
انسان)و ترک
صله رحم (و رسیدگی به بستگان تنگ دست) و
دنیا پرستی و فراموش کردن آخرت.»
بنابرآنچه بیان شد، اگر بخواهیم در طول
حیات و زندگی چند روزه دنیا گرفتار
طغیان و
سر کشی،
انحطاط اجتماعی، وابستگی اقتصادی، گسترش
فحشا و
منکرات و پشتکردن به
ارزشهای الهی و انسانی نشویم، چارهای نداریم جز اینکه از
نعمتها و
مواهب الهی به صورت درست و حساب شده استفاده و بهره برداری کنیم و از
اسراف،
تبذیر و تجمل گرایی دوری نماییم.
معارف قرآن.
