تألیفات رجالی قرن سیزدهم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تالیفات رجالی
قرن سیزدهم هجری تا نود و نه مورد شمرده شده است.
حسن بن محمد (م ۱۲۰۵ ق) مؤلف کتاب زبدة الرجال می‌باشد.
این کتاب، مشتمل بر فهرستی از
راویان احادیث است که مورد
اعتماد مصنف بوده‌اند که به همراه آن، کلیاتی در
علم درایه و مباحثی در تمییز مشترکات، مورد بحث قرار گرفته است.
محقق تهرانی، نسخه‌های متعددی از این کتاب را در کتاب خانه‌های مختلف، مشاهده کرده و نشانی داده است. نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های
ایران موجود است.
وحید بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل (۱۱۱۶ یا ۱۱۱۸ - ۱۲۰۶ ق) از علمای بزرگ شیعه و صاحب کتاب رجالی، التعلیقه البهبهانیة می‌باشد.
مرحوم محمد باقر وحید بهبهانی، تعلیقه‌هایی را بر کتاب
منهج المقال، معروف به الرجال الکبیر
محمد استر آبادی به همراه مقدمه‌ای مشتمل بر پنج
فایده رجالی آورده است. به دلیل اهمیت این
فواید رجالی، تا کنون شرح‌های مختلفی بر آن آورده شده است.
همان طور که محقق تهرانی اشاره کرده است، این تعلیقه با اسامی مختلف معرفی شده است که بعضی از این اسامی عبارت‌اند از: التعلیقة، حاشیة علی منهج المقال، تعلیقة الوحید و تعلیقة منهج المقال.
ایشان در
الذریعة متذکر شده است که بر این تعلیقه، شرح‌های مختلفی آورده شده که عبارت‌اند از:
حاشیه علی بن خلیل طبیب تهرانی (م ۱۲۹۷ ق). این حاشیه با عناوین شرح
الفوائد الرجالیة و شرح تعلیقة الرجال در الذریعة فهرست شده است.
حاشیه باقر بن غلامعلی شوشتری (م ۱۳۲۷ ق) با عنوان حاشیة علی التعلیقة البهبهانیة.
حاشیه
علی بن حسین خاقانی نجفی (م ۱۳۳۴ ق) با عنوان
رجال الخاقانی.
نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
فواید الوحید البهبهانی، نیز از دیگر کتب وحید بهبهانی می‌باشد. تحقیق: حسن خاقانی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ ق، ص۷۲، دوم.
چاپ شده در ضمیمه کتاب رجال الخاقانی.
این اثر، مشتمل بر مباحث زیر است:
متن کتاب، شامل پنج
فایده رجالی است که عبارت‌اند از:
وجه نیاز به
علم رجال و مبنای حجیت آرای رجالی؛
الفاظ
جرح و تعدیل؛
امارات وثاقت و قوت؛
ذکر بعضی از اصطلاح‌های مرحوم وحید بهبهانی در تعلیقه منهج الرجال؛
شیوه بررسی رجال.
کتاب، دارای حاشیه‌هایی است که محقق در ذیل متن کتاب، متذکر شده است.
در شرح این کتاب، مرحوم علی خاقانی، کتاب رجال الخاقانی را تالیف نموده است.
شایان ذکر است که
فوائد الوحید البهبهانی، مقدمه‌ای بر تعلیقه نویسنده بر کتاب
منهج المقال است که به طور مستقل، چاپ شده است.
محقق تهرانی، این مقدمه را با عناوین
الفوائد الخمس الرجالیة و
الفوائد الرجالیة فهرست نموده است.
مرحوم اسماعیل مقدایی یزدی (م ۱۲۳۰ ق) در شرح این کتاب، شرح
الفوائد الرجالیة را تالیف نموده است.
حسینی قزوینی، سید حسین (م ۱۲۰۸ ق) مؤلف کتاب، مختصر جامع الرواة می‌باشد.
این اثر، خلاصه‌ای از جامع الرواة
محمد اردبیلی (م ۱۱۰۱ ق) است و در مقدمه سوم بر کتاب
معارج الاحکام (که از آثار همین مؤلف است) آورده شده است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان ملخص جامع الرواة الاردبیلیة هم فهرست نموده است.
الفوائد الرجالیة.
این کتاب، در بردارنده چند
فایده رجالی است که مؤلف آن را به عنوان مقدمه‌ای بر کتاب فقهی معارج الاحکام فی شرح
شرایع الاسلام، تالیف نموده است. مؤلف، این
فواید را شامل شش مبحث داشته است؛ اما به دلیل مشوش بودن کتاب، تنها چهار مبحث آن استخراج شده است که عبارت‌اند از:
مبحث اول، شامل خلاصه‌ای از علم رجال و مصطلحات
علم درایه؛
مبحث چهارم، شامل مشترکات اسامی رجال،
مبحث پنجم، شامل مطالبی درباره اعتماد بر مؤلفان
کتب اربعه حدیثی،
مبحث ششم، شامل طرق
کلینی،
شیخ صدوق و
شیخ طوسی به همراه بعضی از اجازات.
محقق تهرانی در
مصفی المقال آورده است که صاحب
تتمیم امل الآمل، نام این کتاب را در فهرست آثار این مؤلف آورده است. ایشان در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال السید حسین و در مصفی المقال
با عنوان المشترکات هم فهرست نموده است.
شایان ذکر است که در التراث العربی تاریخ وفات مؤلف، ۱۳۰۸ق، آورده شده، در حالی که در اکثر منابع ۱۲۰۸ق، آمده است.
نسخه‌های خطی این کتاب در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
بحر العلوم طباطبایی، سید محمد مهدی (۱۱۵۵ - ۱۲۱۲ ق)
فقیه،
محدث،
حکیم،
ادیب و سردودمان
آل بحرالعلوم و رئیس
حوزه علمیه نجف و
مرجع شیعیان در روزگار خود بود، وی صاحب کتاب رجالی با عنوان، رجال السید بحر العلوم، می‌باشد. المعروف
بالفوائد الرجالیة، تحقیق: محمد صادق آل بحر العلوم و حسین آل بحر العلوم، تهران: مکتبة الصادق، ۱۳۶۳ ش، ج۴، اول.
نام اصلی این کتاب،
الفوائد الرجالیة است؛ اما در این چاپ، با این عنوان آورده شده است.
کتاب در سه بخش تنظیم شده است که عبارت‌اند از:
بررسی مهم‌ترین خاندان‌های رجالی همراه با ذکر شرح حال مفصل بسیاری از افراد این خاندان‌ها؛
اسامی
علما و
رجال حدیث، که بر اساس حروف الفبا مرتب شده‌اند، با ذکر اقوال علمای
علم رجال در مورد آنها؛
فواید رجالی متفرق، از جمله شیوه شناسی فهرست شیخ و بررسی برخی از راویان مهم.
مقدمه محققان در زندگی نامه مؤلف و خاندان بحر العلوم و معرفی محتویات کتاب است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان
الفوائد الرجالیة و نیز با عنوان رجال السید محمد مهدی
فهرست نموده است.
حسنی حسینی بغدادی، سید
احمد بن محمد (۱۱۲۸ - ۱۲۱۵ ق) صاحب کتاب ارجوزة است.
مؤلف، این ارجوزه را در شرح حال
راویان آورده است. اسامی بر اساس حروف الفبا تنظیم شده و راویان مجهول نیامده است و در نهایت، کنیه‌ها و القاب آورده شده‌اند. سپس مؤلف، شرح مختصری در بیان مواردی را که به خاطر ضرورت شعری اجمال بیان شده‌اند، آورده است. محقق تهرانی در الذریعة
این حاشیه را با عنوان حاشیة علی ارجوزة فی الرجال و در الذریعة
، این کتاب را با عنوان منظومة فی الرجال و نیز با عنوان رجال السید احمد بغدادی
فهرست نموده است.
نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های
ایران موجود است.
بهبهانی (کرمانشاهی)، محمد علی (۱۱۴۴ - ۱۲۱۶ ق) صاحب تألیفی با عنوان، حاشیة علی نقد الرجال می‌باشد.
این حاشیه بر
نقد الرجال سید میر مصطفی تفرشی (م ۱۰۲۱ ق) نوشته شده است.
محقق تهرانی در کتاب مصفی المقال
، نام این حاشیه را در فهرست آثار این مؤلف آورده و متذکر شده است که
میرزا حسین نوری در خاتمة المستدرک، نام این تالیف را آورده است.
معترک الاقوال فی احوال الرجال،
نیز از آثار کرمانشاهی است.
مؤلف در مقامع الفضل خود، از این کتاب نقل قول‌هایی را آورده است. همچنین در
روضات الجنات و کتب دیگر به این کتاب اشاره شده است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال الآقا محمد علی هم فهرست نموده است.
مازندرانی حایری، ابو علی محمد بن اسماعیل (۱۱۵۹ - ۱۲۱۶ ق) مؤلف کتاب،
منتهی المقال فی احوال الرجال (رجال ابی علی)، می‌باشد. تحقیق: مؤسسة آل البیت علیهم‌السّلام لاحیاء التراث، قم، ۱۴۱۶ ق، ج۷، اول.
مؤلف در مقدمه، پنج مطلب را آورده است که عبارت‌اند از:
تاریخ ولادت و وفات
معصومان (علیهم‌السلام)؛
اسامی اشخاصی که با
امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) ملاقات داشته‌اند و یا معجزه‌ای از جانب ایشان دیده‌اند؛
بیان
کنیه و القاب
ائمه معصوم (علیهم‌السلام)؛
اسامی رجالی که با دیگران اشتباه می‌شوند؛
فواید رجالی متفرق مؤلف.
متن کتاب، در شرح حال
رجال حدیث است و از بیان شرح حال راویان مجهول به جهت عدم
فایده آن اجتناب شده است. روش تحقیق مؤلف به این ترتیب است که در ابتدا، مضمون شرح حال بیان شده به وسیله
میرزا محمد استرآبادی در کتاب
منهج المقال را ذکر می‌نماید و سپس، مضمون آنچه را که
وحید بهبهانی در تعلیقه خود بر منهج المقال آورده، متذکر می‌شود و در مواردی، نظر خود را بیان می‌کند و در نهایت، بحث را با کلام
محمد امین کاظمی در تمییز مشترکات از
هدایة المحدثین به پایان می‌رساند.
مؤلف در ضمن مباحث، از شرح حال‌های موجود در کتاب‌های دیگر، نقل قول‌هایی را متذکر می‌شود و در بعضی موارد، اسامی و شرح حال‌هایی را اضافه کرده است. اسامی راویان، بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است.
خاتمه کتاب، شامل پنج
فایده رجالی است که عبارت‌اند از:
«عدة» در کتاب
الکافی؛
خادمان و وکلای ممدوح و مذموم ائمه (علیهم‌السلام)؛
اسامی سفیران ممدوح در
زمان غیبت ؛
اسامی مدعیان مذموم بابیت؛
طریق و مشیخه
شیخ طوسی در کتاب‌های
التهذیب و
الاستبصار و
شیخ صدوق در کتاب
من لا یحضره الفقیه.
محقق کتاب در مقدمه، اقدام به معرفی مختصر بعضی کتاب‌های رجالی معتبر و معروف و زندگی نامه مؤلف نموده است. گفتنی است که این کتاب، معروف به رجال ابی علی است.
در این کتاب، مؤلف از بیان فهرست اسامی بسیاری از رجال، به گمان آن که مجهول‌اند و
فایده‌ای در ذکر آنها وجود ندارد، اجتناب نموده است. به همین منظور و در جهت تکمیل این کتاب، دو کتاب دیگر تالیف شده است که عبارت‌اند از:
تکملة رجال ابی علی، تالیف:
درویش علی حایری (م ق ۱۳)، که از شاگردان مؤلف است؛
اکمال منتهی المقال، تالیف: م
حمد آل کشکول (م ق ۱۳).
حاشیه‌هایی که بر این کتاب نوشته شده، عبارت‌اند از:
حاشیه
سید صدر الدین محمد عاملی (م ۱۲۶۳ ق) که مرحوم
سید حسن صدر، آن را تدوین کرده و نکت الرجال نامیده است؛
حاشیه
علی بن خلیل تهرانی (م ۱۲۹۶ ق)؛
حاشیه
محمد تنکابنی (م ۱۳۰۲ ق)؛
حاشیه علی بن
محمد جعفر شریعتمدار استر آبادی (م ۱۳۱۵ ق) که با عنوان غایة الآمال فی استعلام احوال الرجال تالیف شده است؛
حاشیه
سید شرف الدین علی بن محمد مرعشی تبریزی (م ۱۳۱۶ ق)؛
حاشیه
میرزا حسین نوری (م ۱۳۲۰ ق)؛
حاشیه
جواد طارمی زنجانی (م ۱۳۲۵ ق) که با عنوان مشکل الرجال فی منتهی المقال تالیف شده است؛
حاشیه
سید ابوتراب خوانساری (م ۱۳۴۶ ق)؛
حاشیه حسن بن هادی موسوی عاملی (م ۱۳۵۴ ق)؛
محقق تهرانی در
الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال الشیخ ابی علی و نیز با عنوان‌های رجال الشیخ ابی علی محمد
و منتهی المقال فی احوال الرجال
، فهرست کرده است.
عاملی، سید جواد (م ۱۲۲۶ ق) از بزرگان
فقه و
فقاهت قرن سیزدهم و ازتلامذه
آیت‌اللّه بحرالعلوم و
علامه وحید بهبهانی می‌باشد، وی صاحب کتاب رجالی با عنوان، رجال السید جواد العاملی می‌باشد.
مؤلف، ضمن تقریرات درس استاد خود، سید محمدمهدی بحر العلوم در شرح کتاب
الوافی، به تعلیقات خود بر کتاب رجال ایشان اشاره نموده است. این تعلیقات بر کتاب
الفوائد الرجالیةی مرحوم سید محمدمهدی بحر العلوم آورده شده است و بر این اساس، نام دیگر آن، تعلیقات علی
الفوائد الرجالیة است.
حسینی اعرجی، سید محسن بن حسن (۱۱۳۰ - ۱۲۲۷ ق) مؤلف کتاب، عدة الرجال، می‌باشد. تحقیق: مؤسسة الهدایة لاحیاء التراث، قم: اسماعیلیان، ۱۴۱۵ ق، ج۲، اول.
مؤلف، این کتاب را به منظور آموزش مباحث رجالی به فرزند خود، تالیف نموده است و در زمانی که
فایده دوازدهم را به پایان می‌رساند، فرزند ایشان فوت می‌کند و مؤلف، از ادامه تالیف اجتناب می‌نماید؛ اما پس از مدتی به منظور حصول
فایده بیشتر بر این کتاب، شش
فایده رجالی دیگر به آن اضافه می‌نماید.
مقدمه مؤلف در بیان ضرورت
علم رجال و بررسی کتاب‌های رجالی متقدمان و متاخران است.
کتاب، شامل هجده
فایده رجالی است که در دو قسمت دوازده و شش
فایده‌ای ذکر شده‌اند که عبارت‌اند از:
فایده اول، تاریخ
اهل بیت (علیهم‌السّلام) و بعضی از فرزندان ایشان؛ و وکلای
امام مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) در زمان
غیبت صغری؛
فایده دوم، بعضی از فرقه‌های
شیعه ؛
فایده سوم، در مورد قدمای مصنف (عنوان مستقلی برای این
فایده ذکر نشده)؛
فایده چهارم، جواز اخذ خبر غیر
عادل؛
فایده پنجم، الفاظ
جرح و تعدیل؛
فایده ششم، حصول جرح و تعدیل به وسیله یک نفر یا بیشتر و بیان سبب جرح و تعدیل؛
فایده هفتم، تعارض میان جرح و تعدیل؛
فایده هشتم،
اصحاب اجماع؛
فایده نهم، «عدة» در کتاب‌های مرحوم
کلینی؛
فایده دهم، تمیز مشترکات؛
فایده یازدهم، الفاظ و اصطلاحاتی که
فایده آنها و مراد از آنها مخفی است، مانند لفظ «مولی»؛
فایده دوازدهم، درباره رفع تناقض میان باب‌های «من روی» و «من لم یرو».
بخش دوم از این
فواید رجالی عبارت‌اند از:
فایده اول، راوی‌های منحرف و کسانی که در مورد آنها طعن وارد شده است و در موارد حاجت به آنها رجوع می‌شود؛
فایده دوم، مشایخی که در مورد آنها طعن وارد شده است و رجالی که مجهول‌اند؛
فایده سوم، بعضی از بزرگان
اصحاب و
تابعیان و تابعیان تابعیان؛
فایده چهارم، افرادی که جزو اصحاب
امام معینی ذکر شده‌اند؛ اما از امام دیگری روایت‌های زیادی دارند، و مراتب نسب‌های ششگانه؛
فایده پنجم، معرفی بعضی از مشاهیر
اسلام؛
فایده ششم، مشیخه
شیخ صدوق و
شیخ طوسی .
کتاب، دارای مقدمه تحقیق تفصیلی و فهرست‌های مختلف است.
محقق تهرانی در
الذریعة این کتاب را با عنوان رجال الکاظمی و نیز با عنوان رجال السید محسن الاعرجی
، فهرست نموده است.
عقدایی یزدی، اسماعیل (م ۱۲۳۰ ق) صاحب کتاب رجالی، شرح
الفوائد الرجالیة می‌باشد.
مؤلف به عنوان شرح بر مقدمه تعلیقة البهبهانیة‌ی
وحید بهبهانی، کتاب شرح
الفوائد الرجالیه را تالیف نموده است؛ لیکن محقق تهرانی اشاره می‌نماید که این شرح، ناقص است و همه مباحث را در بر ندارد و تنها شامل ابتدا تا اواخر
فایده اول است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این شرح را با عنوان رجال الشیخ اسماعیل العقدائی فهرست نموده است.
فائدة فی اصحاب الاجماع،
دیگر اثر عقدایی است.
محقق تهرانی، به نسخه‌ای از این کتاب، نشانی داده است.
جیلانی قمی، میرزا ابوالقاسم بن حسن (
صاحب قوانین) (م ۱۲۳۱ ق) مؤلف کتاب، رسالة فی معرفة مشایخ الاجازة من الرواة می‌باشد.
صاحب
مفتاح الکرامة، در اجازه‌ای که برای آقا محمد علی بن آقا محمد باقر هزار جریبی نوشته، این رساله را ذکر نموده است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال المیرزا ابی القاسم الشفتی القمی و نیز با عنوان تراجم مشایخ الاجازة من الرواة
، فهرست نموده است.
نیسابوری (/ نیشابوری) هندی، محمد بن عبد النبی (۱۱۷۸ - ۱۲۳۲ ق) صاحب کتاب، تقویم الرجال می‌باشد.
محقق تهرانی، کتاب‌هایی را که بر این کتاب استناد داشته‌اند، معرفی نموده است.
رجال النیسابوری.
دیگر تألیف نیشابوری می‌باشد.
محقق تهرانی می‌گوید که این کتاب، غیر از کتاب تقویم الرجال و کلیات الرجال و صحیفة الصفاء است که از آثار همین مصنف‌اند. ایشان در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال المیرزا محمد هم فهرست کرده است.
صحیفة الصفا فی ذکر اهل الاحتبا.
این کتاب، مشتمل بر چند
فایده رجالی و مطالب بسیاری درباره علوم
حدیث و
درایه است که در دو جلد تنظیم شده است. در جلد اول، دوازده «
فایده» رجالی و پس از آن، دوازده «عایده»، سپس دوازده «مائده»، مورد بحث واقع شده‌اند.
در جلد دوم، «زواید» و «فراید» ی در رجال
عامه و
خاصه مطرح شده است.
نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های
ایران موجود است.
کلیات الرجال،
نیز یکی دیگر از کتب نیسابوری هندی می‌باشد.
محقق تهرانی می‌گوید که این کتاب، غیر از کتاب الرجال و تقویم الرجال از همین مؤلف است.
از دیگر کتب نیسابوری هندی کتاب، نتیجة الخلف فی ذکر السلف، می‌باشد.
مؤلف در کتاب خود به نام معاول العقول، به تالیف این کتاب و این که موضوع آن در
رجال است، اشاره نموده و بیان داشته است که این کتاب، حاصل تتبع در کتاب‌های رجالی است و آن را در پنج جلد، تالیف نموده است.
دهلوی کشمیری، میرزا محمد (م ۱۲۳۵ ق) صاحب کتاب، ایضاح المقال فی توجیه اقوال الرجال، می‌باشد.
این کتاب در بررسی اقوال علمای رجال و توضیح و توجیه این اقوال است. همچنین در تاویل اقوال راویان احادیث، مباحثی مطرح شده است.
محقق تهرانی در
الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال المیرزا محمد بن عنایة احمد خان الکشمیری هم فهرست نموده است.
تنبیه اهل الکمال والانصاف،
از آثار دهلوی کشمیری می‌باشد.
مؤلف، فهرستی از اسامی
راویان کذاب، وضاع، مجهول،
خوارج، ضعفا و... را که اصحاب «
صحاح سته» از آنها در صحاح خود
روایت نقل کرده‌اند، آورده است.
این اسامی و شرح حالی که برای هر یک از آنها آورده شده، از کتاب التقریب
ابن حجر عسقلانی اخذ شده‌اند.
کاظمی، اسدالله (م ۱۲۳۷ ق) مؤلف کتاب رجالی، (مقدمة) مقابس الانوار و نفایس الاسرار، می‌باشد
متن کتاب، مشتمل بر اصطلاحات خاص و مباحث «
طهارت» تا بحث «
رضاع» از کتاب
نکاح است. در اول کتاب، چند
فایده رجالی و شرح حال تعداد زیادی از متقدمان آورده شده است.
حسینی، میرزا نصر الله بن ابوالقاسم (زنده در ۱۲۳۹ ق) صاحب کتاب رجالی، رجال المیرزا نصر الله، می‌باشد.
این کتاب، در حقیقت شامل تعلیقاتی است که مؤلف بر کتاب
نقد الرجال سید مصطفی حسینی تفرشی (زنده در ۱۰۴۴ ق)، آورده است.
شبر حسینی کاظمی، سید عبدالله (۱۱۸۸ - ۱۲۴۲ ق) مؤلف کتاب، (خاتمة)
جامع المعارف و الاحکام، می‌باشد.
این کتاب جامع، مشتمل بر اخبار و روایاتی است که از منابع معتبر حدیثی
شیعه گرد آمده است. جلد چهاردهم این کتاب، شامل خاتمه‌ای در
فواید رجالی است که در ده هزار بیت، تنظیم شده است.
از دیگر آثار شبر کتاب،
جامع المقال فی معرفة الرواة والرجال، می‌باشد.
این کتاب، مشتمل بر اقوال علمای
علم رجال در معرفی
رجال و راویان حدیث است که با توجه به حجم کتاب ملخص المقال همین مصنف که در تلخیص جامع المقال تالیف شده، مشخص می‌شود که این کتاب، دارای حجم زیادی بوده است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان تمییز المتشابه من الرجال و نیز با عنوان رجال السید عبدالله
فهرست نموده است.
نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های
ایران موجود است.
الکلیات الرجالیة،
نیز از کتب رجالی شبر می‌باشد.
این کتاب، مشتمل بر دوازده هزار بیت در علم رجال است.
محقق تهرانی در
مصفی المقال ، متذکر شده که احتمالا این کتاب، تالیف دیگری غیر از خاتمه کتاب جامع المعارف والاحکام است که در
فواید رجالی تالیف شده است.
نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
از دیگر آثار علامه شبر می‌توان از کتابی با عنوان،
ملخص المقال فی احوال الرجال، نام برد.
این کتاب، در خلاصه کتاب جامع المقال فی معرفة الرواة و الرجال همین مؤلف نوشته شده است. اسامی راویان بر اساس ترتیب حروف الفبا و با به کار بردن رموزی در ذکر اسامی
معصومان (علیهم‌السّلام) و مصادر مورد مراجعه تنظیم شده است.
نسخه‌های خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
طباطبایی حایری، سید محمد (م ۱۲۴۲ ق) صاحب تألیفی رجالی با عنوان، عمدة المقال فی تحقیق احوال الرجال، می‌باشد.
این کتاب، مشتمل بر شرح حال مبسوط صد نفر از رجال است که بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است.
محقق تهرانی نسخه‌ای از این کتاب را مشاهده کرده و نشانی داده است. ایشان در
الذریعة ، این کتاب را با عنوان رجال السید المجاهد محمد هم فهرست نموده است.
نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
کبیر عاملی اصفهانی، سید عبدالله (۱۱۶۵ - ۱۲۴۳ ق) مؤلف کتاب، شرح مشیخة التهذیب، می‌باشد.
مؤلف در شرح خود بر مشیخه
التهذیب، نقل قول‌های زیادی را از استاد خود،
وحید بهبهانی آورده است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این شرح و شرح دیگر مؤلف بر کتاب
من لا یحضره الفقیه را با عنوان رجال السید عبدالله فهرست نموده است.
از دیگر آثار کبیر عاملی کتاب، شرح مشیخة من لا یحضر می‌باشد.
این شرح بر مشیخه کتاب من لا یحضره الفقیه
شیخ صدوق، آورده شده است.
محقق تهرانی، به نسخه‌ای از این شرح، نشانی داده است.
نراقی کاشانی، احمد بن محمد مهدی (۱۱۸۵ - ۱۲۴۵ ق) از علمای مشهور و صاحب کتا،
عوائد الایام من مهمات ادلة الاحکام، می‌باشد.نراقی، احمد، عوائد الایام، تحقیق: مرکز الابحاث والدراسات الاسلامیة، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۷ ق، ۱۰۴ + ۹۶۰، اول./قم: منشورات بصیرتی، ۱۴۰۸ ق، ص۳۰۲، سوم.
این کتاب، در بردارنده ۸۸ «عائدة» است که در مجموع در این عائده‌ها بعضی از
قواعد فقهی، مباحث
اصول،
فقه و بعضی از مطالب مورد بحث در
علم رجال، مطرح و مورد بحث قرار گرفته‌اند.
مباحث رجالی این کتاب عبارت‌اند از:
عایده هشتاد و چهارم و هشتاد و پنجم در بررسی معنا و مفهوم بعضی از اصطلاحات علم رجال از قبیل «مولی»، «اسند عنه» و «لاباس»؛
عایده هشتاد و هشتم، مشتمل بر ضبط و تصحیح بعضی از اسما، القاب و
کنیه راویان احادیث که بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است.
هزار جریبی، محمد علی (۱۱۸۸ - ۱۲۴۵ ق) صاحب کتاب، السراج المنیر، می‌باشد.
این کتاب، مشتمل بر بیان
فواید رجالی است و در کتاب
روضات الجنات، نام این کتاب را در فهرست آثار این مؤلف، آمده است.
نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
مجتهد، محمد اسماعیل (زنده در ۱۲۴۵ ق) صاحب کتاب رجالی، معیار التمیز فی شرح الوجیز می‌باشد.
این کتاب در شرح کتاب
الوجیزة ملا محمد باقر مجلسی نوشته شده است.
محقق تهرانی می‌گوید که نام این کتاب، در فهرست آثار مؤلف، در حاشیه آخر کتاب العقیدة الوحیدة ی او آورده شده است. ایشان در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال المولی محمد اسماعیل هم فهرست نموده است.
موسوی خوانساری، سید محمد مهدی بن حسن (م ۱۲۴۶ ق) مؤلف کتاب رجالی، رسالة فی احوال ابی بصیر، می‌باشد.
این رساله شامل مقدمه، پنج فصل و یک خاتمه است.
مقدمه، مشتمل بر فهرستی از عناوین مورد بحث در رساله است.
متن رساله، در بردارنده پنج فصل است و عنوان هر فصل، نام یکی از راویانی است که دارای
کنیه ابو بصیر هستند. در هر فصل، مؤلف شرح حال، نظر علمای
علم رجال، روایات و دیگر مطالبی که در شناخت عنوان ذکر شده مؤثر است، مطرح کرده و مورد بحث و بررسی قرار داده است.
عناوین ذکر شده در هر فصل عبارت‌اند از:
فصل اول،
یوسف بن حرث؛
فصل دوم،
حماد بن عبدالله؛
فصل سوم،
عبدالله بن محمد اسدی؛
فصل چهارم،
لیث بن بختری؛
فصل پنجم،
ابوبصیر یحیی.
مؤلف در فصل چهارم و پنجم به دلیل آن که این دو
راوی، محور اختلاف‌اند، مباحث گسترده‌ای را مطرح می‌نماید.
فصل چهارم (لیث بن بختری)، شامل ده مبحث است که در مجموع عبارت‌اند از:
بررسی شرح حال
راوی، راوی و مروی عنه، جایگاه راوی در
حدیث،
کنیه او، توثیق او، روایات ذکر شده در ذم راوی و قول
شیخ طوسی در مورد وی.
فصل پنجم (ابو بصیر یحیی)، شامل دوازده مبحث است که عبارت‌اند از:
نام پدر؛ نظر علمای رجال درباره او؛ کنیه او؛ اسامی ائمه‌ای که از آنها
روایت دارد. این راوی غیر از
یحیی بن قاسم حذاء واقفی است؛ جواب روایاتی که در وقف وی آمده است؛ وی
ناووسی و مخلط نیست؛ عدم قدح کثیری از علمای
رجال و
فقه در مورد وی؛ ادله وثاقت؛ احادیث وی احق به استصحاح از احادیث لیث مرادی است؛ ادله حمل ابو بصیر مطلق بر این مورد.
مؤلف در خاتمه کتاب، مطرح می‌نماید که ابو بصیر مطلق در اسناد روایات، منصرف بر راوی پنجم (یعنی ابو بصیر یحیی اسدی) است.
محقق تهرانی در مصفی المقال
، این کتاب را با عنوان عدیمة النظیر و نیز در الذریعة
با عنوان ترجمة ابی بصیر و نیز رجال السید مهدی
فهرست نموده است.
مراغی، عبد الفتاح (م ۱۲۵۰ ق)
فقیه و
اصولی امامی قرن سیزدهم می‌باشد، وی صاحب کتابی با عنوان،
رسالة فی الموثقین، می‌باشد.
این رساله، مشتمل بر اسامی پنجاه نفر از رجالی است که توثیق آنها نزد مؤلف، ثابت شده است.
محقق تهرانی در مصفی المقال
، از این رساله نام برده است و اضافه می‌کند که مرحوم عبد الفتاح مراغی، مؤلف چند جلد کتاب در فقه است و در آخر، یکی از مجلدات این رساله را آورده است.
ایشان، نسخه‌ای از این کتاب را مشاهده کرده و نشانی داده است. همچنین در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال المیر عبد الفتاح المراغی و رجال المراغی هم فهرست نموده است.
فوائد رجالیة،
نیز از آثار مراغی می‌باشد.
بحر العلوم، محمد رضا بن محمد مهدی (۱۱۸۹ - ۱۲۵۳ ق)، فقیه، اصولی،
محدث، و رجالی و تنها پسر بازمانده از
بحرالعلوم است وی صاحب کتابی رجالی با عنوان،
الفوائد الرجالیة می‌باشد.
این کتاب، مشتمل بر چند
فایده رجالی است که عبارت‌اند از:
اصحاب اجماع؛
شرح حال ابو بصیر؛
وکالت
ائمه (علیهم‌السلام)، افاده مدح می‌نماید؛
وجوه ذکر شده در نیاز و عدم نیاز به
علم رجال.
محقق تهرانی در
الذریعة ، مبحث «اصحاب اجماع» را با همین عنوان و نیز با عنوان کشف القناع فی تراجم اصحاب الاجماع
به طور مستقل فهرست نموده است.
ایشان به نسخه‌ای از این کتاب، نشانی داده است. نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
قصیر خراسانی، محمد (علم الهدی) (۱۱۸۰ - ۱۲۵۵ ق) مؤلف کتاب رجالی، رجال علم الهدی می‌باشد.
بسطامی در فردوس التواریخ و مراغی در مطلع الشمس، فهرستی از آثار این مؤلف را آورده است و هر دو نفر، این کتاب رجالی را از جمله آثار وی شمرده‌اند.
کاظمی، عبد النبی (ف ۱۲۵۶ ق) مؤلف کتاب، تکملة نقد الرجال، می‌باشد. تحقیق: محمد صادق آل بحر العلوم، نجف، مطبعة الآداب، ص۲.
مؤلف کتاب در مقدمه، زندگی نامه خود و استاد خود،
سید عبدالله شبر و فهرستی از ماخذهای مورد مراجعه جهت تالیف این کتاب را بیان کرده است. سپس بعضی مسائل رجالی را مورد بحث قرار داده است.
متن کتاب در تکمیل کتاب
نقد الرجال سید میر مصطفی تفرشی آورده شده است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال الشیخ عبد النبی الکاظمی و تکملة نقد الرجال
هم فهرست نموده است.
بروجنی، محمد حسن (زنده در ۱۲۵۷ ق) صاحب کتابی با عنوان، حواشی فی احوال رجال مشیخة من لا یحضره الفقیه است.
این حاشیه، در بیان احوال رجال موجود در
مشیخه کتاب
من لا یحضره الفقیه که مؤلف آن را با خط خود نوشته، آورده شده است.
محقق تهرانی، نسخه این مشیخه به همراه این حاشیه را مشاهده کرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعة
، این حاشیه را با عنوان رجال الشیخ حسن بروجنی و تعلیقات علی مشیخة من لا یحضره الفقیه، فهرست نموده است.
حسینی خراسانی، حسین (زنده در ۱۲۵۸ ق) مؤلف کتابی با عنوان، تعلیقات نقد الرجال می‌باشد.
محقق تهرانی، نسخه‌ای از کتاب نقد الرجال تالیف سید میر مصطفی تفرشی را که این تعلیقات بر آن نوشته شده است، مشاهده کرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال السید حسین، فهرست نموده است.
موسوی شفتی جیلانی، سید محمد باقر (حجة الاسلام اصفهانی) (۱۱۷۵ - ۱۲۶۰ ق)، مؤلف کتاب، الرسائل الرجالیة، می‌باشد. تحقیق: سید مهدی رجایی، اصفهان: مکتبة مسجد سید، ۱۴۱۷ ق، ص۷۰۰، اول.
این کتاب، مشتمل بر بیست رساله درباره اشخاص مورد بحث در
علم رجال است و در ضمن بررسی حالات این رجال، به مباحث تاریخ حیات، مشایخ و شاگردان، طبقه، تالیفات، اقوال علمای رجال، مباحث مدح و ذم، و تمییز مشترکات آنها اشاره شده است. در ضمن مباحث کتاب، رساله‌ای در تحقیق مراد از «عدة» در کتاب
الکافی، و پاسخ به یک مسئله در
منطق آورده شده است.
در کتاب
التراث العربی ، رساله مؤلف در «عدة» با عنوان «اصحاب العدة»، به طور مستقل فهرست شده است. فهرست اسامی راویانی که در این کتاب شرح حال شده‌اند، عبارت‌اند از:
ابان،
ابوبصیر،
احمد بن محمد،
حسین بن خالد،
سهل بن زیاد،
عبدالحمید عطار.
عمر بن یزید،
محمد بن خالد، یقطینی، معاویه،
ابراهیم بن هاشم،
احمد برقی،
اسحاق بن عمار،
حماد بن عیسی،
شهاب بن عبد ربه،
ماجیلویه،
محمد بن اسماعیل،
محمد بن سنان و
محمد بن فضیل.
مقدمه محقق کتاب در مورد زندگی نامه مؤلف آمده است. محقق تهرانی در مصفی المقال
اشاره می‌نماید که مرحوم
محمد باقر بن جعفر بهاری (م ۱۳۳۳ ق)، کتابی با عنوان تلخیص الرسائل الرجالیة را در تلخیص این کتاب، تالیف نموده است.
ایشان در کتاب الذریعة
، بحث «عدة» در کتاب
الکافی را به طور مستقل و با عنوان اصحاب العدة فهرست نموده است. همچنین این کتاب را با عنوان رجال السید محمد باقر الشفتی
، فهرست نموده است.
اصحاب الاجماع،
یکی دیگر از تألیفات موسوی شفتی می‌باشد.
مؤلف، این کتاب را به طور مستقل از الرسائل الرجالیة تالیف نموده است؛ اما در ضمن این کتاب به چاپ رسیده است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان تراجم اصحاب الاجماع هم فهرست نموده است. نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های
ایران موجود است.
همچنین کتاب رسالة فی تحقیق حال
ابان بن عثمان، از تألیفات موسوی شفتی می‌باشد. تحقیق: سید عبد الکریم محمد موسوی، تراثنا، ش ۵۳ و ۵۴، محرم - جمادی الآخرة ۱۴۱۹ق، ص۳۵۵-۴۴۲.
نویسنده رساله، در پی آن است که با ذکر ادله مدح و قدح و بررسی قوت و ضعف هر یک از این ادله، دیدگاه صحیحی در مورد ابان بن عثمان ارائه نماید.
متن رساله در سه «مقام» آورده شده است که شامل این مباحث است:
بیان اقوال و ادله‌ای که در قدح ابان بن عثمان آورده شده‌اند و به همراه آن، جواب این اقوال، بیان شده است؛
اقوال و ادله‌ای که در مدح این شخصیت وارد شده است؛
بیان وجه صحت ادله مدح.
در این رساله، نام مصدر مورد مراجعه، به همراه متن اتخاذ شده از آن، مشخص شده است؛
مقدمه محقق، در بیان سیر تدوین کتاب‌های رجالی
اهل سنت و
شیعه، و زندگی نامه مؤلف رساله و روش تحقیق و تصحیح این رساله آورده شده است و در ذیل رساله، نشانی‌های مصادر مورد مراجعه، مشخص شده‌اند.
شریعتمدار استر آبادی، محمد جعفر (۱۱۹۸ - ۱۲۶۳ ق) صاحب کتاب رجالی، الایجاز فی قواعد الدرایة والرجال است.
این کتاب، خلاصه‌ای از کتاب لب اللباب از همین مؤلف است. لب اللباب، مشتمل بر هشت بخش در
علم درایه و رجال است. مباحث رجالی این کتاب، شامل مطالبی در
جرح و تعدیل، الفاظ مدح و ذم و بررسی کتاب‌های رجالی است.
شرح طرق الشیخ الطوسی، نیز از آثار شریعتمدار استر آبادی می‌باشد. تحقیق: علی فرخ، انتشار میراث حدیث شیعه (دفتر دوم)، قم: دارالحدیث، ۱۳۷۸ ش، ص۴۹۷ - ۵۳۴.
مؤلف، اسامی
راویان موجود در مشیخه
التهذیب را به صورت الفبایی تنظیم کرده و سپس عبارت
شیخ طوسی در مورد هر
راوی را متذکر شده و به شرح و توضیح آن پرداخته است. در شرح احوال هر راوی به منابع رجالی مشهور رجوع شده و متن‌های مختصری از این منابع، بیان شده است و به جهت سهولت، رموزی برای هر یک از این منابع، اتخاذ و ذکر شده است. مقدمه محقق در معرفی کتاب است.
محقق تهرانی در
الذریعة ، این شرح را با عنوان شرح مشیخة التهذیب و
الاستبصار، فهرست نموده است.
نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
لب اللباب فی علم الرجال، نیز از تألیفات شریعتمدار استر آبادی، می‌باشد. تحقیق: محمد حسین مولوی، انتشار یافته در میراث حدیث شیعه (دفتر دوم)، قم: دار الحدیث، ۱۳۷۸ ش، ص۳۹۵ - ۴۹۶.
این کتاب، مشتمل بر مقدمه، باب‌های هشتگانه و خاتمه است.مقدمه کتاب، در بردارنده سه موضوع است: تعریف، موضوع، و نیاز به
علم رجال. متن کتاب، شامل هشت باب است که عبارت‌اند از:
تعریف خبر؛ اقسام خبر؛ شکل‌های
تحمل حدیث؛ مبانی علم به جرح و تعدیل در رجال حدیث؛ بررسی و بیان انواع الفاظ مدح و قدح؛ اسباب جرح و تعدیل؛ تعارض جرح و تعدیل؛ روش رجوع به کتاب‌های علم رجال و تمییز مشترکات.
خاتمه کتاب، در بردارنده احوال
راویان و علمای علم رجال است. مقدمه محقق نیز شامل ویژگی‌های کتاب و زندگی نامه مؤلف است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان لباب الالباب و نیز با عنوان رجال المولی محمد جعفر الاستر آبادی
فهرست نموده است.
نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های
ایران موجود است.
کتاب، حاشیة علی نقد الرجال.
نیز از تألیفات شریعتمدار استر آبادی می‌باشد.
این حاشیه بر کتاب
نقد الرجال سید میر مصطفی تفرشی آورده شده است. مرحوم
سید حسن صدر، از این حاشیه نقل‌هایی را آورده و گفته است که این حاشیه، بر نسخه‌ای از همین کتاب نزد فرزند مؤلف (سید ابو جعفر) موجود است.
محقق تهرانی در
مصفی المقال ، از این کتاب با عنوان تعلیقات علی نقد الرجال هم یاد می‌نماید.
از دیگر تألیفات شریعتمدار استر آبادی کتاب،
مجال الرجال می‌باشد.
مؤلف، این کتاب را در علم رجال تالیف کرده است و در رساله خود، در باب «حجیة الظن» به آن اشاره نموده است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال السید صدر الدین العاملی هم فهرست نموده است.
نکت الرجال،
نیز از آثار شریعتمدار استر آبادی است.
مؤلف بر کتاب
منتهی المقال ابو علی
محمد بن اسماعیل مازندرانی (م ۱۲۱۶ ق) تعلیقاتی داشته است که این تعلیقات، تدوین نشده‌اند.
سپس مرحوم حسن صدر الدین موسوی عاملی کاظمی، این تعلیقات را تدوین نموده و بر آن، نام نکت الرجال را قرار داده است.
محقق تهرانی در کتاب مصفی المقال
، از این کتاب با عنوان التعلیقات علی منتهی المقال نام می‌برد.
تهرانی، محمدحسین (م ۱۲۶۴ ق) صاحب کتاب، رجال الشیخ محمد حسین است.
این کتاب، مشتمل بر شرح حال
نواب اربعه،
شیخ صدوق و
شیخ کلینی است. محقق تهرانی، نسخه‌ای از این کتاب را مشاهده کرده و نشانی داده است.
ناینی، میرزا محمد بن محمد هادی (زنده در ۱۲۶۵ ق) مؤلف رجال النائنی می‌باشد.
محقق تهرانی در مصفی المقال
، آورده است که نسخه‌ای از این کتاب را مشاهده کرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال المیرزا محمد بن محمد هادی النائنی هم فهرست نموده است.
کرمانشاهانی، آقا محمود (م ۱۲۶۹ ق)مؤلف کتاب، انموذج الرجال است.
مؤلف، دارای اثری نیز به نام مهمات الاحکام در
اصول فقه است.
این کتاب، مشتمل بر مقدمه، ابواب و خاتمه است. مؤلف پس از بیان مباحث اصولی، در باب سوم، مباحثی را در
علم رجال، مطرح می‌نماید که عبارت‌اند از: بیان احوال رجال ممدوح، مذموم، موثق و مجهول و... اسامی رجال بر اساس حروف الفبا تنظیم شده‌اند.
شایان ذکر است که
محقق تهرانی در
مصفی المقال و در
الذریعة ، در شرح کتاب مهمات الاحکام، این کتاب را با عنوان کتاب الرجال و نیز با عنوان رجال الآقا محمود
، فهرست نموده است.
همچنین در بیان
لقب این مؤلف در الذریعة
، وی را «کرمانشاهانی» و «کرمانشاهی»
و در مصفی المقال
«بهبهانی» معرفی نموده است.
محقق تهرانی، نسخه‌هایی از این کتاب را مشاهده کرده و نشانی داده است.
رشتی، نصیر الدین (م ۱۲۷۰ ق) مؤلف کتاب الرجال می‌باشد.
این کتاب در واقع، تعلیقات مؤلف بر کتاب منهج المقال
میرزا محمد استر آبادی (م ۱۰۲۶ ق) است.
محقق تهرانی، نسخه‌ای از این کتاب را مشاهده کرده و نشانی داده است. وی در مستدرکات الذریعة
، این کتاب را با عنوان الرجال، فهرست نموده است.
هروی خراسانی، سید مهدی (م ۱۲۷۰ ق) صاحب کتاب رجالی، رجال السید مهدی الهروی است.
این کتاب، مشتمل بر فهرست و بیان احوال و توصیفات
رجال است. محقق تهرانی، به نسخه‌ای از این کتاب را نشانی داده است.
محدث جزایری موسوی تستری (/ شوشتری)، سید محمد شفیع (۱۲۱۱ - ۱۲۷۴ ق) مؤلف کتابی رجالی با عنوان، حواشی نقد الرجال، می‌باشد.
محقق تهرانی متذکر شده که نوه مؤلف به نام
سید عبدالله جزایری، به شیخ محمدعلی معلم حبیب آبادی از وجود چنین کتابی خبر داده است.
حسینی بروجردی، سید حسین بن رضا (۱۲۲۸ - ۱۲۷۶ ق) صاحب کتابی با عنوان، المستطرفات من الکنی والالقاب والانساب می‌باشد.
مؤلف، ضبط تعدادی از اسامی، کنیه‌ها و القاب راویان
حدیث را از کتاب‌های
نقد الرجال،
منتهی المقال و دیگر کتاب‌های رجالی استخراج نموده است. سپس اصطلاحات
علامه مجلسی در
بحار الانوار و
فیض کاشانی در
الوافی را به همراه آن آورده است.
این کتاب به کتاب
زبدة المقال از همین مؤلف، ملحق شده است. نسخه‌های خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
نخبة المقال فی علم الرجال، ص۲۵۲، سنگی، جیبی.
از دیگر آثار حسینی بر.جردی می‌باشد.
این کتاب، منظومه‌ای مشتمل بر ۱۳۱۳ بیت در بیان فهرستی از اسامی رجال حدیث است؛ لیکن مصنف از ذکر اسامی راویان مجهول و بیان اسامی و حالات بسیاری از متاخران، اجتناب نموده است. به همین دلیل، در تتمه و تکمیل آن، مرحوم
علی بن عبدالله علیاری (م ۱۳۲۷ق) کتاب
منتهی الآمال فی تتمیم زبدة المقال و سپس در شرح نخبة المقال و منتهی الآمال کتاب بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال و منتهی الآمال را تالیف نموده است.
مرحوم
سید شهاب الدین مرعشی در شرح نخبة المقال، کتاب منیة الرجال فی شرح نخبة المقال را تالیف نموده است.
محقق تهرانی در الذریعة
این کتاب را با عنوان نخبة المقال فی علم الرجال، و نیز با عنوان‌های زبدة المقال فی علم الرجال
و رجال السید حسین بن محمد رضا
، فهرست نموده است.
شایان ذکر است که محقق تهرانی آورده است که نام این کتاب، نخبة المقال فی علم الرجال بوده است؛ لیکن در کتاب چاپ شده، عنوان زبدة المقال فی علم الرجال آورده شده است. نسخه‌های خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
خوانساری، سید جعفر بن مهدی (م ۱۲۸۰ ق) مؤلف کتاب، رسالة ابو بصیر است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال ابی القاسم جعفر الخوانساری هم فهرست نموده است.
انصاری، مرتضی بن محمد امین (۱۲۱۴ - ۱۲۸۱ ق) از علمای برجسته و بزرگ
شیعه و
جهان اسلام می‌باشد، وی صاحب کتابی رجالی با عنوان رجال الشیخ مرتضی الانصاری است.
این کتاب، مشتمل بر فهرستی از اسامی راویان ثقه و ممدوح است که به
روایت آنها عمل می‌شود و در این تالیف، عنوانی بیشتر از آنچه در کتاب‌های اصول پنجگانه رجالی آمده، آورده نشده است و مصادر مورد مراجعه، با رموزی مشخص شده‌اند.
مؤلف سپس مشیخه
التهذیب و کتاب
من لا یحضره الفقیه و
فواید رجالی دیگر را اضافه نموده است. نسخه‌های خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
رضوی هندی، سید مهدی (م بعد از ۱۲۸۳ ق) مؤلف کتاب رجالی،
تذکرة العلماء است.
این کتاب در دو جلد تالیف شده است. جلد اول، مشتمل بر مقدمه و بخش اول، و جلد دوم، شامل بخش دوم است. مؤلف در مقدمه، چگونگی جمع آوری قرآن و علومی را که مختص به
ائمه معصوم (علیهم‌السّلام) است، مورد بحث قرار داده است.
در بخش اول کتاب، شرح حال
اصحاب و
راویان حدیث از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه (علیهم‌السّلام) تا زمان
غیبت صغری، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
مؤلف در بخش دوم، شرح حال
علما و
محدثان و
مجتهدان مقتدم و متاخر و معاصر خود را بیان داشته است.
گفتنی است که مؤلف در شرح حال هر شخصیت، اقوال ذکر شده در مورد وی را بیان داشته است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال السید مهدی علی هم فهرست کرده است.
حایری، ابوالقاسم (زنده در ۱۲۸۴ ق) مؤلف کتاب، المشترکات است.
مؤلف، کتاب را در بیان مشترکات موجود در اسامی رجال و کنیه‌ها و القاب، تالیف نموده است. وی پس از نسخه برداری از کتاب رجال الشیخ
عبد اللطیف الجامعی (م ۱۰۵۰ ق)، کتاب المشترکات خود را به آن ملحق نموده است.
محقق تهرانی اظهار می‌دارد که بین رجال الجامعی و المشترکات، فرق‌های زیادی وجود دارد که مؤلف با خط خود، آنها را بیان داشته است و در تکمیل و تالیف کتاب خود، نقل قول‌هایی را از کتاب‌های جامع الرواة
محمد اردبیلی و المشترکات
محمدامین کاظمی و همچنین نقل قول‌های زیادی از مرحوم
استر آبادی و
سید میر مصطفی تفرشی آورده است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال المولی ابی القاسم الحائری هم فهرست نموده است.
محلاتی شیرازی، محمد علی (م ۱۲۸۴ ق) صاحب کتاب، ترجمة
محمد بن سنان می‌باشد.
محقق تهرانی، نسخه‌ای از این کتاب را مشاهده کرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال المولی محمد علی هم فهرست نموده است.
شیروانی دربندی، آغا (/ آقا) بن رمضان (م ۱۲۸۶ ق) مؤلف کتاب رجالی، خزائن الاحکام است.
این کتاب در شرح
الدرة مرحوم
بحر العلوم، آورده شده است که بنابر گفته مؤلف آن، مشتمل بر صد هزار سطر است.
محقق تهرانی در کتاب مصفی المقال
می‌گوید که جلد سوم این کتاب، در بردارنده بسیاری از مباحث درایه و قواعد رجالی است.
القوامیس فی علم الرجال،
یکی دیگر از کتب شیروانی است.
این کتاب، مشتمل بر دو فصل است. فصل اول، شامل فهرستی از راویان و رجال
حدیث است که در پانزده طبقه تنظیم شده‌اند و در فصل دوم، در «تمییز مشترکات»، مباحثی مطرح شده است.
محقق تهرانی، نسخه‌های متعددی از این کتاب را مشاهده کرده و نشانی داده است. ایشان در کتاب مصفی المقال
، این کتاب را با عنوان قوامیس القواعد و نیز با عنوان‌های طبقات الرواة
و رجالی المولی آقا الدربندی
فهرست نموده است.
تهرانی حایری، عبد الحسین (م ۱۲۸۶ ق) مؤلف کتاب رجالی، طبقات الرواة است.
این کتاب، مشتمل بر فهرستی از راویان حدیث است که بر اساس طبقات آنها در اسناد روایات، تنظیم شده‌اند.
محقق تهرانی می‌گوید که شاگرد ایشان مرحوم نوری گفته است که این کتاب، به طور کامل و تام نوشته نشده است. ایشان در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال الشیخ عبد الحسین و تعلیقات منتهی المقال هم فهرست نموده است.
اصفهانی، سید اسد الله (م ۱۲۹۰ ق) صاحب کتاب، رجال السید اسدالله الاصفهانی است.
محقق تهرانی متذکر شده است که سید اسدالله اصفهانی، فرزند حجة الاسلام شفتی است و فرزند این مؤلف، سید محمد باقر، به ایشان گفته است که این کتاب، در کتاب خانه وی موجود است. ایشان همچنین در کتاب
مصفی المقال آورده است که حسن بن هادی موسوی عاملی در کتاب تکملة امل الآمل، از این کتاب، نام برده است.
شریعتمدار رشتی، میرزا رفیع (۱۲۱۱ - ۱۲۹۲ ق) مؤلف کتاب، رجال الآقا رفیع شریعتمدار است.
محمدحسن خان اعتماد السلطنة (م ۱۳۱۳)، در کتاب
المآثر و الآثار ، در شرح حال مؤلف آورده است که وی، دارای کتاب‌هایی در رجال است.
قاینی حسینی، سید ابوطالب (م ۱۲۹۳ ق) مؤلف کتابی رجالی با عنوان،
الفوائد الغرویة می‌باشد.
این کتاب، مشتمل بر دو بخش است: بخش اول، شامل
فوایدی در
علم رجال، و بخش دوم، شامل
فوایدی در
علم درایه است.
فواید رجالی موجود در بخش اول عبارت‌اند از:
بیان
کنیه و القاب
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و
ائمه معصوم (علیهم‌السّلام) در اخبار؛ شرح حال قدمایی که در علم رجال صاحب تالیف بوده‌اند؛ معنای رمزهای مصطلح و متداول در کتب رجالی؛ چگونگی رجوع به کتب رجالی؛ تمییز مشترکات؛ معنای برخی از الفاظ موجود در شرح حال
راویان؛ شرح حال جماعتی از رجال
حدیث و محدثان؛ طرق صاحبان کتاب‌های حدیثی در ذکر اسناد حدیث؛ روش قدما و متاخران در بررسی اعتبار اسناد روایات؛ مراد از «عدة» در
الکافی؛ رمزهای کتاب‌ها و اصولی که
علامه مجلسی در
بحار الانوار از آنها نقل قول آورده است؛ ضبط اسامی، القاب، کنیه‌ها و اوصافی که مورد اشتباه واقع شده‌اند؛ فرق و مذاهب.
بخش دوم در علم درایه، شامل مباحث زیر است:
تعریف علم درایه؛ اقسام خبر به اعتبار سند؛ طرق
تحمل حدیث.
محقق تهرانی در
الذریعة ، این کتاب را با عنوان
الفوائد الغرویة و نیز با عنوان رجال السید ابی طالب
فهرست نموده است.
در شرح این کتاب، مرحوم شیخ
محمد باقر قاینی بیرجندی (م ۱۳۵۲ق)، کتاب العوائد الغرویة فی شرح
الفوائد الغرویة را تالیف نموده است.
کجوری، محمد مهدی (م ۱۲۹۳ق)، علامه ذوالفنون، جامع معقول و منقول و از بزرگان
علم و
تقوی و فضیلت دارالعلم شیراز است. وی صاحب کتابی رجالی با عنوان،
فوائد الرجالیة است.
این کتاب، در بردارنده مطالب زیر است:
مقدمه مؤلف، در تعریف
علم رجال و حجیت اخبار است.
در متن کتاب، در سه باب، مباحث ذیل مورد بحث واقع شده‌اند:
باب اول، کیفیت رجوع به کتاب‌های رجالی؛
باب دوم، بیان طایفه‌ای از اصطلاحات متداول در شرح حال رجال؛
باب سوم، تمییز مشترکات در اسامی، القاب و کنیه‌ها؛
سپس در خاتمه مباحثی در
درایه و اقسام خبر و شرایط تحمل حدیث، بیان شده است.
طباطبایی تبریزی، سید محمد حسین بن علی اصغر (م ۱۲۹۴ ق) مؤلف کتاب، تصحیح سند تفسیر العسکری می‌باشد.
شرح عدة الکلینی فی
الکافی،
نیز از کتب طباطبایی تبریزی است .
این شرح در بیان مفهوم تعبیر «عدة» در اسناد کتاب الکافی
شیخ کلینی نوشته شده است.
نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های
ایران موجود است.
شرح مشیخة الفقیه.
همچنین از آثار طباطبایی تبریزی می‌باشد.
محقق تهرانی در
الذریعة ، این کتاب را با عنوان ترتیب مشیخة من لا یحضره الفقیه و نیز با عنوان رجال السید محمد حسین بن علی اصغر
، فهرست نموده است. ایشان نسخه‌ای از این شرح را مشاهده کرده و نشانی داده است. نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
طریحی، عبد الحسین (م ۱۲۹۵ ق) صاحب کتاب، متقن المقال است.
مؤلف در تلخیص کتاب
جامع المقال فخر الدین طریحی (م ۱۰۸۵ ق)، اقدام به تالیف این کتاب نموده است و در مواردی که مطالب از نظر ایشان دارای نقصان بوده است، مطالبی را بیان داشته است. از جمله، ضبط بعضی از اسامی مشخص شده‌اند.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال الشیخ عبد الحسین هم فهرست نموده است.
طبیب تهرانی نجفی، علی بن خلیل (۱۲۲۶ - ۱۲۹۷ ق) مؤلف کتاب، حاشیة علی منتهی المقال فی علم الرجال می‌باشد.
این حاشیه بر کتاب
منتهی المقال ابو علی محمد بن اسماعیل مازندرانی (م ۱۲۱۶ ق) آورده شده است.
مرحوم صدر در اجازه مبسوطی که برای محقق تهرانی نوشته، به این حاشیه اشاره نموده است.
از دیگر آثار طبیب تهرانی می‌توان از کتاب، سبل الهدایة فی علم الدرایة نام برد.
مؤلف در ابتدا، نیاز به
علم رجال و موضوع این علم را مطرح می‌نماید. سپس در سه باب مختلف، مباحث ذیل را مورد بحث قرار می‌دهد:
اقسام حدیث؛ شرایط راویانی که احادیث آنها مورد قبول است؛ طرق
تحمل حدیث.
پس از آن با بیان عنوان «
فائدة»، احوال بعضی از رجال را مورد بررسی قرار می‌دهد.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان
الفوائد الرجالیة هم فهرست نموده و احتمال داده است که این دو عنوان، شامل یک کتاب باشند. ایشان به نسخه‌ای از این کتاب، نشانی داده است. نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
شرح
الفوائد الرجالیة،
نیز از آثار طبیب تهرانی است.
این شرح بر
الفوائد الرجالیة
وحید بهبهانی آورده شده است.
محقق تهرانی در
الذریعة ، این شرح را با عناوین حاشیة علی تعلیقة البهبهانیة و شرح تعلیقة الرجال فهرست نموده است. همچنین ایشان نسخه‌های متعددی از این کتاب را در کتاب خانه‌های مختلف، مشاهده کرده و نشانی داده است. نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های
ایران موجود است.
اصفهانی حایری، محمد تقی (۱۲۲۷ - ۱۲۹۹ ق)،مؤلف کتاب، نهایة الآمال فی کیفیة الرجوع الی علم الرجال، می‌باشد.
در مقدمه، تعریف، موضوع و وجه نیاز به
علم رجال، مورد بحث واقع شده است. متن کتاب در شش باب تنظیم شده است که فهرست عناوین آنها عبارت‌اند از:
وجه اعتبار قول علمای رجال و شرح حال ۳۳ نفر از ایشان؛ چگونگی استخراج شرح حال از کتاب‌های رجالی؛ الفاظ مدح و قدح و اسامی فرق و مذاهب؛ «عدة» و راویان دیگری که در اسناد روایات هستند؛
اصحاب اجماع؛ راویانی که مورد بحث و اختلاف‌اند.
خاتمه کتاب، در شرح حال مؤلف است. نسخه‌های خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
حسینی جزایری، سید علی بن حسن (م ۱۳۰۰ ق) مؤلف کتاب، حسن المقال فی احوال الرجال است.
محقق تهرانی، نسخه‌ای از این کتاب را در اختیار داشته است.
حکیم نجفی، علی (م ۱۳۰۰ ق) صاحب کتاب رجالی، حواشی علی رجال الکبیر است.
این حاشیه بر کتاب
منهج المقال، معروف به
رجال الکبیر میرزا محمد استر آبادی نوشته شده است.
شیخ محمد کوفی در کتاب الشجرة الطیبة، نام این حاشیه را در فهرست آثار این مؤلف آورده است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال السید علی هم فهرست نموده است.
قزوینی حلی، سید مهدی (م ۱۳۰۰ ق) صاحب کتاب رجالی، با عنوان رجال السید مهدی القزوینی الحلی می‌باشد.
مؤلف در السبائک المذهبة و مرحوم شیخ محمد کوفی در الشجرة الطیبة به وجود این کتاب، اشاره نموده‌اند.
موسوی شیرازی، محمد رضا بن اسماعیل (زنده در ۱۳۰۰ ق) مؤلف کتاب، الوجیزة فی الرجال است.
این کتاب، منتخبی از کتاب
خلاصة الاقوال علامه حلی است که در حاشیه کتاب مدائن العلوم (که از دیگر تالیف‌های همین مؤلف است و به چاپ رسیده) آورده شده است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال السید محمد رضا هم فهرست نموده است.
آل کشکول، محمد علی (ق ۱۳) صاحب کتاب، اکمال منتهی المقال است.
مؤلف، کتاب را در تکمیل
منتهی المقال ابو علی
محمد بن اسماعیل سینایی حایری تالیف کرده است؛ چون در کتاب منتهی المقال، فهرست اسامی راویان مجهول آورده نشده است. مؤلف در مقدمه کتاب، وجه نیاز به ذکر راویان مجهول را بیان داشته و در متن کتاب، علاوه بر ذکر مجاهیل، اسامی راویان معلومی را که در منتهی المقال آورده نشده، اضافه کرده است.
محقق تهرانی در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال الشیخ محمد علی فهرست نموده است. نسخه خطی این کتاب، در کتاب خانه‌های ایران موجود است.
از دیگر تألیفات محمدعلی آل کشکول کتاب، تمییز المشترکین می‌باشد.
این کتاب، مشتمل بر شرح حال بسیاری از راویان احادیث است که در مورد آنها اشتباه وجود دارد. اسامی راویان، بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است.
همچنین کتاب التنبیهات السنیة فی المصطلحات الرجالیة از کتب محمدعلی آل کشکول است.
این کتاب، مشتمل بر بیان فهرستی از اصطلاحات رجالی است. مرحوم محمد علی آل کشکول در الاکمال، نقل قول‌هایی از این کتاب آورده است.
از دیگر آثار مرحوم محمد علی آل کشکول می‌توان از کتاب حدیقة النظار (/ الانظار) فی مشیخة الفقیه والتهذیب والاستبصار نام برد.
مصنف، نام کتاب را حدیقة الانظار... نامیده است؛ اما این کتاب، مشهور به حدیقة النظار است و محقق تهرانی، این کتاب را با هر دو نام آن، فهرست نموده است.
متن کتاب، در تکمیل مشیخه کتاب
من لا یحضر و
التهذیب و
الاستبصار آورده شده است.
الفوائد الغاضریة فی علم الرجال و مصطلحات المحدثین نیز از کتب مرحوم محمد علی آل کشکول است.
این کتاب، مشتمل بر مقدمه،
فواید و خاتمه است.
در مقدمه، به این مباحث اشاره شده است: تعریف، موضوع، و وجه نیاز به
علم رجال، که مؤلف در قسمت اخیر، اطلاع بر این علم را از شرایط
اجتهاد می‌داند.
در قسمت
فواید رجالی، این مباحث مورد بررسی واقع شده‌اند: کیفیت رجوع به علم رجال؛
چگونگی علاج تعارض در اقوال؛
تمییز مشترکات به همراه ذکر بعضی از ممیزات؛ بررسی و بحث در مورد بعضی از رجال که مورد اشتباه واقع می‌شوند.
این اسامی بر اساس حروف الفبا تنظیم شده‌اند.
در خاتمه، تاریخ حیات
معصومان (علیهم‌السّلام) به طور مفصل مورد بحث واقع شده است.
محمد باقر شوشتری (م ۱۳۲۷ ق)، خاتمه این کتاب را تلخیص نموده است و
محقق تهرانی در
مصفی المقال ، این تلخیص را با عنوان تلخیص خاتمة
الفوائد الغاضریة فهرست نموده است.
احسایی، محمد بن احمد بن زین الدین (ق ۱۳) مؤلف کتاب، رسالة فی مسائل الدرایة والرجال است.
بعض المتاخرین (ق ۱۳).
شرح وجیزة الرجال.
این شرح بر کتاب
الوجیزة علامه مجلسی (م ۱۱۱۱ ق) آورده شده است و شارح، تنها تا شرح حال «بیان» از حرف «باء» را آورده است.
محقق تهرانی، نسخه‌ای از این شرح را نشانی داده است.
جزایری، سید شفیع بن محمد بن عبد الکریم (ق ۱۳) مؤلف کتاب رجال السید شفیع است.
این کتاب، مشتمل بر تعلیقات مؤلف بر کتاب
نقد الرجال سید میر مصطفی تفرشی (زنده در ۱۰۲۱ ق) است.
محقق تهرانی، به نسخه‌ای از این کتاب، نشانی داده است.
حایری، درویش علی (ق ۱۳) صاحب کتاب رجالی با عنوان، تکلمة رجال ابی علی است.
مؤلف، این رساله را در تکمیل کتاب
منتهی المقال، معروف به رجال ابی علی تالیف ابو علی
محمد بن اسماعیل مازندرانی حایری آورده است؛ زیرا مؤلف منتهی المقال، از بیان فهرست اسامی بسیاری از رجال، به گمان آن که مجهول‌اند و
فایده‌ای در ذکر رجال مجهول وجود ندارد، اجتناب نموده است.
محقق تهرانی در مصفی المقال
، این کتاب را با عنوان ذکر المجاهیل و در الذریعة
با عنوان رجال الشیخ درویش علی الحائری هم فهرست نموده است.
دلبزی، حسن بن محمد قاسم (ق ۱۳) صاحب کتاب، تعلیقات و حواشی رجالیة علی رجال عبد اللطیف الجامعی می‌باشد.
مؤلف، این تعلیقات و حواشی را بر کتاب رجال الشیخ
عبد اللطیف الجامعی عبد اللطیف حویزی (م ۱۰۵۰ ق) آورده است. محقق تهرانی، نسخه‌ای از این حواشی را مشاهده کرده و نشانی داده است.
رضوی، سید محمد (محمد قصیر) (ق ۱۳) مؤلف کتابی رجالی با عنوان، رجال السید محمد بن معصوم الرضوی است.
نوروز علی بسطامی (م ۱۳۰۹ ق) (که از شاگردان مؤلف بوده است) در فردوس التواریخ، نام این کتاب را در فهرست آثار وی آورده است.
قاضی دزفولی، محمد (ق ۱۳) مؤلف کتاب، اساس المطالب است.
این کتاب، مشتمل بر بعضی از مسائل
درایه و مباحث رجالی است که از املائات
شیخ انصاری تهیه شده است.
محقق تهرانی، نسخه‌ای از این کتاب را مشاهده کرده و نشانی داده است.
لاهیجانی، صفر علی (ق ۱۳) صاحب کتاب، رجال المولی صفر علی است.
مرحوم تنکابنی (که از شاگردان مؤلف بوده است) در قصص العلماء، در شرح حال مؤلف آورده است که وی دارای رساله‌ای در درایه و بعضی از مباحث
رجال است.
مفید هزار جریبی، احمد بن محمد (ق ۱۳) مؤلف کتاب رجالی با عنوان، جواهر الکلمات فیما یتعلق باحوال الرواة است.
این کتاب، مشتمل بر مقدمه و چند مقصد است. در مقدمه، تعریف
علم رجال، موضوع و غایت این علم، مورد بحث واقع شده است.
و متن کتاب درباره بررسی احوال راویان حدیث است. محقق تهرانی، نسخه‌هایی از این کتاب را مشاهده کرده و نشانی داده است.
موسوی تنکابنی، سید محمد مهدی (ق ۱۳) صاحب کتاب، الرشحات می‌باشد.
محقق تهرانی می‌گوید که مؤلف کتاب الرشحات، در آخر کتاب خود به نام خلاصة الاخبار، نام این کتاب را ذکر کرده و اشاره می‌نماید که این کتاب، در علم رجال تالیف شده است.
ایشان در الذریعة
، این کتاب را با عنوان رجال السید مهدی هم فهرست نموده است.
نظام الدوله، میرزا علی محمد خان (ق ۱۳) صاحب کتابی رجالی با عنوان، رجال المیرزا علی محمد خان می‌باشد.
مؤلف، مجموعه‌ای را مشتمل بر شرح حال بیست و چند نفر از بزرگان
راویان حدیث از
اهل سنت را آورده است. اسامی بعضی از این راویان عبارت‌اند از:
ابو هریره، ابو موسی،
ابو البختری، مغیره،
عمران بن طحان،
عمرو بن حریث،
ثمرة بن جندب و
یحیی بن اکثم.
تألیفات رجالی قرن اول و دوم؛
تألیفات رجالی قرن سوم؛
تألیفات رجالی قرن چهارم؛
تألیفات رجالی قرن پنجم؛
تألیفات رجالی قرن ششم؛
تألیفات رجالی قرن هفتم؛
تألیفات رجالی قرن هشتم؛
تألیفات رجالی قرن نهم؛
تألیفات رجالی قرن دهم؛
تألیفات رجالی قرن یازدهم؛
تألیفات رجالی قرن دوازدهم؛
تألیفات رجالی قرن چهاردهم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تألیفات رجالی قرن سیزدهم هجری»، تاریخ بازیابی ۹۵/۲/۸.
