کاخ جعفریه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کاخ جعفریه‌، از کاخ‌های‌ دوره هودیان‌ (حک: ۴۳۱ـ ۵۱۲) در شهر سَرَقُسطه‌ در اندلس‌ ( ساراگوسا در اسپانیا ) می‌باشد.

---

این‌ کاخ‌ در حومه شرقی‌ شهر ساراگوسا، در کنار رود ابرو، واقع‌ است‌.

---

کاخ‌ جعفریه‌ به‌ فرمان‌ المقتدر باللّه‌ ابوجعفر احمد بن سلیمان‌ بن محمد بن هود جذامی ‌ (حک: ۴۳۸ـ ۴۷۴)، دومین‌ حاکم‌ سلسله هودیان، ظاهراً در مجاورت‌ برج بزرگ‌ تروبادور (نام‌ آن‌ در دوره اسلامی‌ : تکریم‌ ) باقی‌ مانده‌ از قرن‌ سوم‌/ نهم‌ بنا شد و با توجه‌ به‌ کنیه سازنده‌اش‌، جعفریه‌ نام‌ گرفت‌.

---

از تاریخ‌ دقیق‌ ساخت‌ آن‌ اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌ و تنها نام‌ مقتدر بر روی‌ یکی‌ از سرستون‌های‌ کاخ‌ ثبت‌ شده‌ است‌.

---

مقتدر در شعری‌ این‌ کاخ‌ را « قصرالسرور » و به‌ سبب‌ نقش‌ و نگارهای‌ طلایی‌رنگ‌، آن‌ را « مجلس‌ الذهب‌ » نامیده‌ است‌.
این‌ کاخ‌، در تاریخ‌ هنرهای‌ اسلامی‌ به‌ « دارالسرور » نیز شهرت‌ یافته‌ است‌.

---

کاخ‌ جعفریه‌ تا ۵۱۳/۱۱۱۹ در اختیار مسلمانان‌ بود، در این‌ سال‌ آلفونسوی‌ اول‌، نخستین‌ پادشاه‌ آراگون (حک: ۱۱۰۴ـ۱۱۳۴ میلادی‌)، سرقُسطه‌ را تصرف‌ و این‌ کاخ‌ را به‌ دیر بدل‌ کرد.
پس‌ از آن‌ نیز دیگر پادشاهان‌ آراگون‌، این‌ کاخ‌ را به‌ شکل‌ دژ مستحکمی ‌تجهیز و چند قرن‌ از آن‌ برای‌ اقامت‌ و انجام ‌دادن‌ مراسم‌ گوناگون‌، از جمله‌ در ۸۹۱/۱۴۹۲ برای‌ برگزاری‌ دادگاه‌ تفتیش‌ عقاید و زندانی‌ کردن‌ محکومان‌، استفاده‌ کردند.

---

در ۸۹۸/۱۴۹۲، فرناندوی‌ دوم‌ و ایزابل‌ اول‌ تالار زیبایی‌، به‌ نام‌ العرش‌، به‌ آن‌ افزودند.
همچنین‌ در اواخر قرن‌ دهم‌/ شانزدهم‌، فیلیپ‌ دوم‌، پادشاه ‌ اسپانیا، با کشیدن‌ دیواری‌ با برج‌های‌ پنج‌ضلعی‌ (در گوشه‌های‌ آن‌) به‌ دور بنا و حفر خندقی‌ بزرگ‌ در اطراف‌ دیوار و نصب‌ پل‌های‌ متحرک‌ بر روی‌ خندق‌، این‌ کاخ‌ را به‌ ارگ‌ نظامی ‌تبدیل‌ کرد.
از دیگر بخش‌های‌ مهمی ‌که‌ به ‌تدریج در دوره مسیحیان‌ به‌ کاخ‌ جعفریه‌ اضافه‌ گردید، حصار خارجی‌ با خندق‌ اطراف‌ آن‌ در دوره فیلیپ ‌دوم‌ (حک: ۹۶۳ـ ح۱۰۰۷/۱۵۵۶ـ ۱۵۹۸)، واحدهای‌ مسکونی‌ در دوره کارلوس‌ سوم‌ (حک: ح ۱۱۷۲ـ ۱۲۰۲/ ۱۷۵۹ـ ۱۷۸۸) و برج‌هایی در دوره ایزابل‌ دوم‌ است‌.

---

در اواخر قرن‌ سیزدهم‌/نوزدهم‌، ایزابل‌ دوم‌، ملکه اسپانیا بخش‌هایی از کاخ‌ را ــ که‌ تزئینات‌ زیبا و ارزنده‌ای‌ از دوره اسلامی ‌داشت‌ از بین‌ برد و جعفریه‌ را پادگان‌ نظامی ‌ کرد، در قرن‌ چهاردهم‌/ بیستم‌ نیز تا مدت‌ها از این‌ مکان‌ به‌صورت‌ پادگان‌ نظامی‌ و انبار نگهداری‌ اسلحه‌ استفاده‌ می‌شد.

---

در ۱۳۱۰ش‌/۱۹۳۱ جعفریه‌ در شمارِ آثار ملی‌ اسپانیا به‌ ثبت‌ رسید.

---

تا ۱۳۲۶ ش‌/ ۱۹۴۷ این‌ بنا مخروبه‌ بود تا اینکه‌ فرانسیسکو اینییگس‌ آلمچ‌ سی‌ سال‌ بر روی‌ آن‌ تحقیق‌ کرد.
در نتیجه این‌ مطالعات‌ و وجود نقشه‌ای‌ که‌ در ۱۱۷۰/ ۱۷۵۷ از کاخ‌ جعفریه‌ ترسیم‌ شده‌ بود، نقشه دقیق‌ کاخ‌ مشخص گردید.

---

از ۱۳۶۶ ش‌/ ۱۹۸۷ کاخ‌ جعفریه‌ مرمت‌ و بازسازی‌ گردید و در حال‌ حاضر محل‌ برگزاری‌ شورای‌ محلی‌ آراگون‌ است‌.
این‌ کاخ‌، که‌ از آجر و سنگ‌ ساخته‌ شده‌، تقریباً به‌ شکل‌ مربعی‌ با اندازه تقریبی‌ هر ضلع‌ هشتاد متر است‌.

---

۱۱.۱ - دیوارهای برج

اطراف‌ این‌ بنا حصار و در اطراف‌ حصار خندق‌ وجود دارد، در گذشته‌ شانزده‌ برج مدور ( باستیون‌ ) در دیوارهای‌ کاخ‌ وجود داشته‌ که‌ امروزه‌ فقط‌ شش‌ برج در دیوار جانب‌ شرقی‌ دیده‌ می‌شود، علاوه‌ بر آن‌ها در دیوار شمالی‌ کاخ‌، برج مربع ‌شکل‌ تروبادور قرار دارد.
درِ ورودی اصلی‌ کاخ‌، که‌ دارای‌ طاق‌ نعل‌ اسبی‌ است‌، در دیوار شرقی‌ بین‌ دو باستیون‌ قرار دارد.

۱۱.۲ - محوطه داخلی‌ کاخ‌

محوطه داخلی‌ کاخ‌ شامل‌ چند حیاط‌ و بنا‌هایی در اطراف‌ آنهاست‌ که‌ بیش‌تر بنا‌ها متعلق‌ به‌ دوره اسلامی‌ است‌ و به‌ شیوه مُدَجُنی‌ ساخته‌ شده‌اند.

۱۱.۳ - بخش‌ اصلی‌ کاخ‌

بخش‌ اصلی‌ کاخ‌ در یک‌ محور شمالی‌ ـ جنوبی‌ قابل‌ شناسایی‌ است‌،این‌ بنا‌ها شامل‌ یک‌ صحن‌ مرکزی مستطیل‌ شکل‌ و بنا‌هایی در شمال‌ و جنوب‌ آن‌ است‌، صحن‌، که‌ حوض‌هایی زینت‌بخش‌ آن‌ است‌، از چهار طرف‌ با رواق‌هایی با طاق‌نماهای‌ دالبری‌ احاطه‌ شده‌ است‌.

۱۱.۴ - ضلع‌ شمالی‌

در ضلع‌ شمالی‌ صحن‌ تالار شمالی‌ یا همان‌ مجلس‌الذهب‌ یا تختگاه‌ قرار دارد که‌ امروزه‌ تزئینات‌ کمی‌ از آن‌ باقی‌ مانده‌ است‌، تزئینات‌ موجود شامل‌ پوشش‌ کف‌ با قطعات‌ کوچک‌ کاشی‌ و تخته‌های‌ طلایی‌ منقوش‌ است‌ که‌ سقف‌ را پوشش‌ می‌دهند، طبقه دوم‌ این‌ تالار در قرن‌ دهم‌/ شانزدهم‌ به‌ آن‌ اضافه‌ گردید.

۱۱.۵ - ضلع‌ غربی

در جانب‌ غربی‌ این‌ تالار، تالار دیگری‌ هست‌ که‌، به‌ سبب‌ داشتن‌ ستون‌های‌ مرمرین‌، به‌ تالار مرمر شهرت‌ دارد.

۱۱.۶ - بخش‌ سوم‌ کاخ

بخش‌ سوم‌، تالارِ جنوبی‌ صحن‌ است‌ که‌ شش‌ ردیف‌ طاقگان‌ با تزئینات‌ ظریف‌ در جلو آن‌ قرار دارد.

۱۱.۷ - مسجد کاخ‌ جعفریه‌

کاخ‌ جعفریه‌ همچنین‌ دارای‌ مسجد کوچکی‌ است‌ که‌ در شمال ‌شرقی‌ در کنار تالار تختگاه‌ قرار دارد.

۱۱.۷.۱ - نقشه مسجد کاخ‌ جعفریه‌

نقشه این‌ مسجد، که‌ از بیرون‌ مستطیل‌ به‌ نظر می‌آید، در داخل‌ هشت‌ضلعی‌ است‌ که‌ در طی‌ تغییراتی‌ به‌ این‌ شکل‌ در آمده‌ است‌.
محراب‌ با دو ستون‌ جانبی‌ تقویت‌ می‌شود، طاق‌ آن‌ نعل‌ اسبی‌ است‌ و در جنوب ‌شرقی‌ واقع‌ شده‌ است‌، فضای‌ محراب‌ عمیق‌ و شبیه‌ به‌ محراب‌ مسجد قرطبه‌ است‌. فضای‌ داخلی‌ مسجد با گچ‌بریهای‌ فراوان‌ و ظریف‌ و کتیبه‌های‌ قرآنی‌ تزئین‌ شده‌ است‌،در جنوبِ مسجد، یک‌ حیاط‌ با واحدهای‌ مسکونی‌ در اطراف‌ آن‌ بنا شده‌ است‌.

۱۱.۷.۲ - نام مسجد کاخ‌ جعفریه‌

این‌ مسجد پس‌ از دوره اسلامی‌، نمازخانه سنت‌ مارتین‌ نام‌ گرفت‌.

---

تزئینات‌ این‌ کاخ‌، به‌ ویژه‌ بخش‌هایی از دیوار‌ها و سطوح‌ طاق‌نما‌ها که‌ با نقوش‌ تزئینی‌ درهم‌ بافته‌ از اشکال‌ گیاهی‌ گچ‌بری‌ شده‌، از بهترین‌ نمونه‌های‌ کاربرد نقوش‌ گیاهی‌ پیچیده‌ در هنر اسلامی‌ است‌.
کاخ‌ جعفریه‌ تنها مقر حکومتی اسلامی‌ از قرن‌ پنجم‌ در اندلس‌ است‌ و مانند بناهای‌ این‌ قرن‌ متأثر از معماری‌ اموی‌ با ویژگی‌هایی چون‌ وجود یک‌ تالار مرکزی‌ در بنا با اتاق‌هایی در اطراف‌ آن‌، حیاط‌ مرکزی‌ با رواق‌هایی در اضلاع‌ آن‌، متصل‌ به‌ همان‌ تالار، و سه‌ بخشی‌ بودن‌ ( حیاط‌، واحدهای‌ مسکونی‌ و بخش‌ سلطنتی‌ ) است‌.

---

همچنین‌ این‌ کاخ‌، به ‌سبب‌ کاربرد باستیون‌ در دیوارهای‌ اطرافش‌، به‌ کاخ‌های‌ مُشَتّی‌ از دوره اموی‌ در سوریه و اُخَیضِر از دوره عباسی‌ در عراق‌ شباهت‌ دارد.

---

کاخ‌ جعفریه‌ با اینکه‌ پیش‌ از شکل‌گیری‌ سبک‌ مدجنی‌ که‌ از قرن‌ هفتم‌ به‌ بعد در اندلس‌ شکل‌ گرفت‌، ساخته‌ شده‌، به‌ سبب‌ وجود بعضی‌ ویژگی‌های‌ این‌ سبک‌، از جمله‌ کاربرد عناصر تزئینی‌ در آن‌، به‌ سبک‌ مدجنی‌ منسوب‌ است‌.

---

اکنون‌ بعضی‌ از آثار باقیمانده‌ از کاخ‌ جعفریه‌ در موزه‌های‌ مادرید، ساراگوسا و خود این‌ کاخ‌ نگهداری‌ می‌شود.

---

(۱) سیدعبدالعزیز سالم‌، المساجد و القصور فی‌الاندلس، اسکندریه‌ ۱۹۸۶.
(۲) محمد عبداللّه‌ عنان‌، الاثار الاندلسیة الباقیة فی‌ اسبانیا و البرتقال‌، قاهره‌ ۱۳۸۱/۱۹۶۱.
(۳) محمد عبداللّه‌ عنان‌، دوله الاسلام‌ فی‌ الاندلس‌، قاهره‌ ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
(۴) محمدحسن‌ قجّه‌، محطّات‌ اندلسیة: دراسات‌فی‌التاریخ‌ و الادب‌ و الفن‌ الاندلسی‌، جدّه‌ ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۵) ایلی‌ لامبر، تطور العمارة الاسلامیة فی‌ اسبانیا و البرتغال‌ و شمال‌ افریقیا، عرّبه‌ عطاللّه‌ جلیان‌، بیروت‌ ۱۹۸۵.
(۶) احمد بن محمد مقّری‌، نفح‌ الطیب‌، چاپ‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌ ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
(۷) هنر اسلامی‌، زیرنظر هانری‌ مارتن‌، در سبک‌ شناسی‌ هنر معماری‌ در سرزمین‌های‌ اسلامی‌، ترجمه پرویز ورجاوند، تهران‌: شرکت‌ انتشارات‌ علمی‌و فرهنگی‌، ۱۳۸۲ ش‌.

---