مسجد النبی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تمام
ادیان الهیِ دارای پشتوانه مردمی، مکانی را لازم داشتند که پایگاه و محل اجتماعشان جهت انجام مراسم و برنامه‌های دینی باشد و این موضوع را از ضروریات تلقی می‌کردند. ساخت خانه
کعبه جهت انجام مناسک عبادی، از همین زاویه فلسفه پیدا می‌کند.
شریف‌ترین و والاترین
مسجد، پس از
مسجد الحرام، مسجد
پیامبر خدا در
مدینه منوره است که جامع مدینه نیز گویند.
پیامبر درباره
نماز خواندن در این
مسجد فرمود: «صَلاةٌ فِی مَسْجِدِی تَعْدِلُ أَلْفَ صَلاة فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الْمَسَاجِدِ إِلاّ الْمَسْجِدَ الْحَرَام».
یک
نماز در مسجد من ثوابش برابر با هزار نماز در دیگر
مساجد است، مگر
مسجد الحرام.
زمانی که
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) وارد
یثرب شد، همه
طوایف و افراد سرشناس این شهر مایل بودند تا حضرت به منزل ایشان وارد شود و هریک از آنان
دوست داشتند
میزبان وی باشند.
اما آن حضرت فرمود: در جایی توقف خواهد کرد که شترش
زانو بزند.
شتر در زمینی که اکنون مسجد است، زانو زد. نزدیک‌ترین خانه به محل زانو زدن شتر، خانه
ابوایوب انصاری بود که دو اتاق یکی بر بالای دیگری داشت و حضرت در آنجا اقامت گزید.
رسول الله ابتدا در طبقه همکف و ابوایوب و همسرش در اتاق بالا بودند؛ اما پس از مدتی، ابوایوب با
اظهار کراهت از این که بالای سر پیامبر باشد، از آن حضرت خواست تا جایشان را عوض کنند؛ اما رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) ابراز کرد که زندگی در اتاق پایین برای او که
میهمان دارد، راحت‌تر است.
حضور پیامبر در
مدینه اقتضا می‌کرد مرکزی پایه‌گذاری شود که هم عبادتگاه
مسلمانان باشد و هم مرکز اجتماع مردم جهت انجام مراسم عبادی، بررسی امور سیاسی، قضایی،
تعلیم مسائل دینی و حتی تصمیمات نظامی آنان؛ ازاین‌رو مسجد در آغاز، محلی برای
نماز،
تحصیل علم و محکمه قضایی بود. مسجد در واقع همه نهادهای سیاسی و اجتماعی را دربر می‌گرفت؛ لذا نقش ویژه‌ای در راستای [رسالت پیامبر]] داشت.
درمورد نقش و کارکرد مسجد، شاید بتوان گفت که در آن زمان، عمیق‌ترین پیوندها میان
علم و
ایمان در مسجد برقرار شده بود. تمام معارف و
احکام اسلامی در مسجد بیان می‌شد و تعالیم دینی در مسجد صورت می‌گرفت.
قرآن کریم می‌فرماید: «... لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم احق ان تقوم فیه فیه رجال یحبون ان یتطهروا»؛
آن مسجدی که از روز نخست بر پایه
تقوا بنا شده، شایسته‌تر است که در آن (به
عبادت) بایستی، در آن مردانی هستند که دوست می‌دارند پاکیزه باشند.
مسجد در
فرهنگ اسلام، نماد پرهیزکاری است. بنای
مسجد برای نفع همه مردم است، هم از ناحیه اقتصادی و هم از ناحیه اجتماعی و نیز اشاعه ارزش‌های دینی از جنبه پرورشی و گسترش
روح دوستی و همکاری از نظر اخلاقی و سیاسی است.
مسجدی که
پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) بنا نهاد، با هدف گردآوری مردم جهت
تزکیه نفس و
تربیت دینی بود: «... و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمة...»؛
آیاتش را بر آنها می‌خواند و آنها را
تزکیه می‌کند و به آنان
کتاب (قرآن) و
حکمت می‌آموزد.
محله‌ای که
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) در آن اقامت گزید، در قیاس با طول و عرض منطقه ـ میان
حره شرقی و
غربی و
احد و
قبا ـ نقطه میانی به حساب می‌آمد و این یکی از دلایل اصلی انتخاب این نقطه برای
مسجد بوده است.
زمینی که در همان نزدیکی جهت مسجد در نظر گرفته شد، بخشی از آن، دارای درخت‌های
غَرْقد و
نخل بود، بخشی هم
قبرستان بود که هنوز
آثار قبور در آن وجود داشت و قسمتی هم از آن دو
کودک یتیم به نام‌های سهل و سهیل بود که حضرت از ولی آنان خرید.
پس از آن درخت‌ها را کنده، قبور را صاف کردند و
زمین را برای بنای مسجد آماده ساختند.
چندی پس از ورود
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم)،
سنگ بنای مسجد نهاده شد و همه
اصحاب از
زن و
مرد با
اشتیاق شروع به ساختن مسجد کردند. خود رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) نیز با تمام توان در ساختن مسجد شرکت کرد.
مسجدی که رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) بنا کرد، از جهات زیادی با آنچه امروز در جای آن ساخته شده، تفاوت دارد؛ زیرا در زمینی محدودتر و با بنایی ساده‌تر و
خلوص بیشتر
بنا شده بود.
طول مسجد هفتاد
ذراع،
عرض شصت ذراع ـ هر ذراع حدود نیم متر ـ و
ارتفاع آن ۷۵/۱
متر بود، به طوری که سر برخی افراد به سقف می‌رسید.
نخستین بنای آن از شاخ و
برگ و تنه
درخت نخل و پس از
سال چهارم هجری از خشت و گِل بود.
این مسجد در گذر زمان، بارها توسعه یافته تا اینکه به شکل کنونی درآمده است.
ساختن مسجد سبب شد تا جمعیت زیادی از
مهاجران و حتی ساکنان محلات دیگر، در اطراف مسجد خانه‌هایی بنا کنند. به دنبال این امر بود که شهر در اطراف مسجد شکل گرفت.
بنابراین بنا نهادن
مسجد، زمینه پاکی از پلیدی‌های جسمی و روحی، نشان از اجتماع و هم‌نشینی مردان
صالح و موحد، و محل
تعلیم،
تهذیب نفس و پاکی است.
بافضیلت‌ترین مساجد
مسجدالحرام سپس
مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سپس
مسجد کوفه و
مسجدالاقصی سپس
مسجد جامع سپس مسجد قبیله و پس از آن مسجد بازار است.
داخل شدن انسان در برخی از شرایط به مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است.
دوم (از کارهایی که بر
جنب حرام است) داخل شدن در مسجدالحرام و مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) (است) اگر چه به طور عبور باشد.
اگر در مسجدالحرام و یا مسجدالنبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) محتلم شد و یا با جنابت عمداً یا سهواً و یا از روی ندانستن وارد یکی از آن دو مسجد گردید، واجب است برای خارج شدن تیمّم کند، مگر آنکه زمان خروج کوتاه‌تر یا مساوی زمان توقف برای
تیمّم باشد، که در این صورت بنابر اقوی باید بدون تیمّم خارج شود.
و از جمله احکام
حائض این است که: آنچه بر جنب
حرام است، بر حائض نیز حرام است و آن عبارت است از خواندن
سوره‌های عزائم یا مقداری از آنها و داخل شدن در مسجد الحرام و مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم).
آیا حائض و جنب می‌توانند از مقدار توسعه یافته مسجد الحرام و مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عبور کنند یا خیر؟
ج- نمی‌توانند.
زن
نفساء در جایز نبودن «داخل شدن در مسجد الحرام و مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و توقف در سایر مساجد و واجب بودن قضای روزه و واجب نبودن قضای نماز و غیر این‌ها - به تفصیلی که در حیض گذشت - همانند زن حائض است.»
توقف مستحاضه در مساجد و داخل شدن در مسجد الحرام و مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، بنابر اقوی بدون
غسل جایز است؛ اگرچه احتیاط (مستحب) آن است که – چنان‌که در مورد نزدیکی با زن گذشت - بدون غسل مخصوص نماز یا غسل مستقل برای خصوص داخل شدن در مسجد در مساجد توقف ننموده و داخل مسجدین (مسجد الحرام و مسجد النبی) نشود.
غسل‌های مستحب مکانی: غسل‌هایی است که برای دخول در بعضی از مکان‌های مخصوص مستحب می‌باشند، مانند حرم مکه و شهر مکه و مسجدالحرام و کعبه و حرم مدینه و شهر مدینه و مسجد النبی، و اما برای دخول در سایر مشاهد مشرفه به قصد رجاء به جای آورده شود.
احکام نماز در مسجدالنبی ( (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ) به قرار ذیل است:
مسافری که قصد اقامت نکرده، در چهار جا، بین قصر و تمام مخیّر است که عبارتند از: مسجدالحرام، مسجدالنبیّ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، مسجد کوفه، و
حائر حسینی- علی مشرّفه السلام - و تمام خواندن افضل است. و در الحاق دو شهر مکه و مدینه به دو مسجد آنها محل تامل است، پس
احتیاط به اینکه در شهرهای مذکور قصر بخواند ترک نشود. و سایر مساجد و مشاهد به این‌ها ملحق نمی‌شود. و در این مساجد بین پشت بام و صحن و جاهای پایین آنها، مانند بیت الطشت در مسجد کوفه فرقی نیست. و بنابر اقوی تمام روضه شریفه جزء حائر حسینی (علیه‌السّلام) محسوب می‌شود، بنا بر این از طرف بالای سرتا شبکه‌های متّصل به رواق و از طرف پا تا درب متّصل به رواق و از پشت سر تا حد مسجد، جزء حرم است و خالی از قوّت نیست که مسجد و رواق شریف هم جزء حرم شمرده شود (و مسافر در آنجاها هم مخیّر باشد) ولی ترک احتیاط به اینکه در این دو مورد قصر خوانده شود سزاوار نیست.
در چهار موردی که گفته شد، تخییر در شکسته یا تمام خواندن نماز، استمراری است، بنا بر این کسی که به نیّت قصر شروع به نماز کرده، می‌تواند به تمام عدول کند و همچنین کسی که به نیّت تمام شروع نموده می‌تواند به
قصر - مادامی‌که از محل عدول نگذشته - عدول نماید، بلکه اگر بدون آنکه قصر و یا تمام را از اول نماز در نیّت معیّن کند، می‌تواند در اثنای آن، یکی از آن دو را اختیار کند.
روزه در موارد تخییر مذکور، به نماز ملحق نمی‌شود، بنا بر این مادامی‌که در آنها قصد اقامت نکند، یا سی روز مردّد باقی نمانده باشد، روزه صحیح نیست.
در وقتی که در مسجد الحرام یا مسجد النبی
نماز جماعت منعقد شد، مؤمنین نباید از آنجا خارج شوند و باید از جماعت تخلف نکنند و با سایر مسلمین به جماعت نماز بخوانند.
سجده نمودن بر تمام اقسام سنگ‌ها چه
مرمر باشد یا سنگ‌های سیاه معدنی یا سنگ گچ و آهک قبل از آن که پخته شود، جایز است. و سنگ‌هایی که در مسجد الحرام از این قبیل است سجده بر آنها اشکال ندارد و همین طور در «مسجد رسول اللَّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)».
در مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سجده کردن روی فرش‌های مسجد مانع ندارد و مهر گذاشتن جایز نیست، و لازم نیست در جایی که سنگ است نماز بخوانند، و لازم نیست حصیر یا نحو آن با خود ببرند، ولی اگر مراعات کنند که موجب وهن نشود و حصیر برای جانماز با خود داشته باشند و روی آن نماز بخوانند به طوری که متعارف سایر مسلمین است اشکال ندارد، لکن تاکید می‌شود که از عملی که موجب هتک و انگشت‌نما شدن باشد اجتناب نمایند.
در مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد از اتمام نماز جماعت، آیا می‌توان روی فرش‌های مسجد سجده نمود و یا این که باید برود در جایی که سنگ‌فرش است و بر سنگ نماز بخواند؟
ج- لازم نیست به جای دیگر که سنگ مفروش است برود.
در «مکه» و «مدینه» در مسافرخانه و هتل نباید نماز را به جماعت بخوانند و می‌توانند در جماعت سایر مسلمین در مساجد شرکت کنند و نماز را به جماعت بخوانند.
پنجم (از شرایط اعتکاف): آنکه اعتکاف در یکی از مساجد چهارگانه مسجد الحرام، مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، مسجد کوفه و مسجد بصره - باشد و در غیر این مساجد محل اشکال است، پس در سایر مساجد جامع بنابر احتیاط (واجب) باید به قصد رجاء و احتمال مطلوبیّت آورده شود اما در غیر مساجد جامع، مانند مسجد قبیله یا بازار جایز نیست.
•
رسول جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۰۲-۲۰۳. •
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مسجد النبی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۲۴. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
