• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حضرت صالح‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: حضرت صالح (مفردات‌قرآن)، حضرت صالح (لغات‌قرآن)، حضرت صالح (مقالات مرتبط).


یکی از پیامبرانی که در قرآن از او نام برده شده است، حضرت صالح (ع) است.


حضرت «صالح» از جمله پیامبران الهی بود که برای هدایت قوم ثمود مبعوث شد. رسالت ایشان بر قوم ثمود بود؛
[۱] اعراف/سوره۷، آیه۷۳ و ۷۴.    
اما قومش او را تکذیب کرده و تهمت‌های ناروایی به ایشان زدند.
[۲] شعراء/سوره۲۶، آیه۱۵۳.    
[۳] قمر/سوره ۵۴، آیه۳۵.    
[۴] نمل/سوره۲۷، آیه۴۷.    
[۵] مومنون/سوره۲۳، آیه۳۸.    
حضرت صالح(ع) جهت اثبات نبوت خویش بر قوم، معجزه‌ای آورد و از دل کوه «ناقه(شتری)» بیرون آورد
[۶] شعراء/سوره۲۶، آیات۱۵۴ تا ۱۵۸.    
اما قوم ثمود ایمان نیاورده و ناقه را پی کرده و گرفتار عذاب شدند
[۷] هود/سوره۱۱، آیه۶۵.    
.در تورات موجود(تحریف شده)، نامی از این پیامبر به میان نیامده است.
[۸] تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۱۲۳.    


بعد از این‌که قوم عاد به سبب گناه هلاک شدند، قوم ثمود پا به عرصه گذاشت. این قوم از قوم‌های عرب بود که در یمن سکونت داشتند.
[۹] تفسیر المیزان، ج۸، ص۱۸۱.    
آنها همانند قوم عاد به فساد و مخالفت با خداوند روی آوردند؛ لذا خدای متعال حضرت صالح را که از لحاظ موقعیت اجتماعی در حد متوسط جامعه بود، و مردی با کمال و صاحب فضیلت بود، برای هدایت و ارشاد آنها فرستاد. وی مدت طولانی به تبلیغ قوم ثمود پرداخت؛ اما قومش دعوت وی را نپذیرفته و به جای اطاعت از خدا و رسول خدا، به پرستش بت‌ها روی آوردند، تا جایی که هفتاد «بت» برای ‌پرستش ساخته بودند.
[۱۰] فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر صافی، قم، الهادی، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۲۱۳.
[۱۱] مجمع البیان، ج۴، ص۲۹۳.    
.قرآن کریم راجع به نبوت صالح می‌فرماید: «وَإِلَی ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا... قَالُوا یا صَالِحُ... إِنَّنَا لَفِی شَکٍّ مِمَّا تَدْعُونَا إِلَیهِ مُرِیبٍ قَالَ یا قَوْمِ أَرَأَیتُمْ إِنْ کُنْتُ عَلَی بَینَةٍ مِنْ رَبِّی وَ آتَانِی مِنْهُ رَحْمَةً...»
[۱۲] هود/سوره۱۱، آیات ۶۱ تا ۶۳.    
«و بسوی قوم ثمود، برادرشان صالح را (فرستادیم)؛... گفتند: ای صالح! ... ما، در مورد آنچه به سوی آن دعوتمان می‌کنی، در شک و تردید هستیم! گفت: ای قوم! اگر من دلیل آشکاری از پروردگارم داشته باشم، و رحمتی از جانب خود به من داده باشد، (می‌توانم از ابلاغ رسالت او سرپیچی کنم)؟!...» مراد از «بینه» همان معجزه‌ صالح بود
[۱۳] المیزان، ج۱۰، ص۳۱۲.    
و «رحمة» اشاره به مقام نبوت دارد که خداوند به حضرت صالح عنایت فرمود
[۱۴] ثعالبی، عبدالرحمن؛ تفسیر الثعالبی، تحقیق، عبد الفتاح و...، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص ۲۸۹.
[۱۵] مجمع البیان، ج۵، ۲۹۸    
.«بینه و رحمة» به این معنا در آیات قبل از زبان پیامبران دیگر نیز بیان شده که بیانگر معجزه بر صدق نبوت و رسالت آن حضرات بوده است.
[۱۶] المیزان، ج۱۰، ص۳۱۲.    

صالح نبی برادر ثمود معرفی شده، چون «ثمود» نام قبیله‌ای منسوب به «ثمود بن عاثر بن ارم بن سام بن نوح» بود و حضرت صالح از فرزندان ثمود به شمار می‌رفت؛ لذا صالح برادر قوم ثمود خوانده شد؛
[۱۷] مجمع البیان، ج۴، ص۲۹۳.    
البته این برادری در دین و ولایت نیست، بلکه همان قرابت و خویشاوندی است.
[۱۸] تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۱، ص۲۰۲.    

قرآن کریم در جای دیگر از حضرت صالح به «رسول الله» تعبیر کرده و می‌فرماید: «فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ناقَةَ اللَّهِ وَسُقْیاهَا»
[۱۹] شمس/سوره۹۱، آیه۱۳.    
«و فرستاده‌ الهی -صالح- به آنان گفت: ناقه‌ خدا -همان شتری که معجزه الهی بود- را با آبشخورش واگذارید (و مزاحم آن نشوید)!»
مراد از «رسول الله» در این آیه‌ حضرت صالح(ع) است و که این واژه دال بر رسالت ایشان بوده
[۲۰] المیزان، ج۲۰، ص۲۹۹.    
و آیه شریفه علاوه بر اثبات نبوت، تهدید و تحذیری برای قوم ثمود را نیز دربردارد.
[۲۱] مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۶۹.    


حضرت صالح(ع) به عنوان رسول خدا که برای هدایت بندگان در برهه‌ای خاص از زمان از سوی خدای متعال فرستاده شده بود، مثل سایر انبیاء الهی مردم را به دین توحید و بندگی خدا دعوت می‌کرد، که مواردی از شیوه‌های تبلیغی این پیامبر خدا را بر اساس آیات قرآن به اختصار بیان می‌کنیم.

۳.۱ - دعوت به توحید، توبه و استغفار

دعوت به پرستش خدای یکتا، همان دعوت توحیدی است که در تمام شرایع و تعالیم الهی وجود داشت؛ و از آنجا که خداوند در هر امری مرجع بوده و تمام چیزها در مقابل او خضوع دارد و همه‌ امور در دستان اوست؛ مجالی برای شرک و بت پرستی باقی نمی‌ماند.
[۲۲] فضل الله، سیدمحمدحسین؛ من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک، ۱۴۱۹ق، چاپ دوم، ج‌۱۲، ص۸۹.
[۲۳] مکارم شیرازی، ناصر؛ الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم، مدرسة امام علی بن ابی طالب،۱۴۲۱ق، ج‌۱۲،ص۸۵.
«وَ إِلَی ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَهٍ غَیرُهُ هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیهِ...»
[۲۴] هود/سوره۱۱، آیه ۶۱.    
«و بسوی قوم ثمود، برادرشان صالح را (فرستادیم)؛ گفت: ای قوم من! خدا را پرستش کنید، که معبودی جز او برای شما نیست! اوست که شما را از زمین آفرید، و آبادی آن را به شما واگذاشت! از او آمرزش بطلبید، سپس به سوی او بازگردید...»
توبه و استغفار از دیگر اموری بود که صالح نبی بر آن تاکید داشت و قوم خود را به استغفار و توبه از شرکی که به آن معتقد بودند، ترغیب می‌کرد.
[۲۵] هود/سوره۱۱، آیه ۶۱.    
توبه و طلب استغفار اولین گامی است که خداوند در پیش روی انسان برای جبران خطاها و بازگشت وی به راه راست گذاشته است.
[۲۶] تفسیر من وحی القرآن، ج‌۱۲، ص۹۰.
در بیان تفاوت میان استغفار و توبه گفته‌اند: استغفار طلب عفو و چشم پوشی از گناهان گذشته، بدون در نظر گرفتن آینده است؛ اما توبه طلب عفو از گذشته، همراه با تعهد به ترک گناه در آینده می‌باشد.
[۲۷] مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر کاشف، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۲۴ق، چاپ اول، ج‌۴، ص۲۳۹.

در آیه دیگر، بعد از دعوت به توحید، قوم ثمود را مورد مؤاخذه قرار داده و فرمودند: «...قَالَ یا قَوْمِ لِمَ‌تَسْتَعْجِلُونَ بِالسَّیئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ...»
[۲۸] نمل/سوره۲۷، آیه ۴۵ و ۴۶.    
«...گفت: ای قوم من! چرا برای بدی قبل از نیکی عجله می‌کنید (و عذاب الهی را می‌طلبید نه رحمت او را)؟!...»
مراد از سیئه‌ قبل از حسنه، نزول عذاب قبل از عافیت
[۲۹] تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۲، ۱۶۸.    
و رحمت می‌باشد.
[۳۰] معانی القران، ج۵، ص۱۴۰.    
در حقیقت حضرت صالح در بیان مؤاخذه قوم خود فرمود: چرا شما برای دریافت صدق دعوت، پیوسته به عذاب الهی روی آورده و در مورد آن تفکر نمی‌کنید و برای گرفتار شدن به عذاب عجله می‌کنید؟! یعنی نمی‌دانستند که اگر مستحق عذاب باشند، حیات انسان تمام شده و مجالی برای ایمان آوردن وجود ندارد! به همین دلیل حضرت صالح تأکید داشت که در صدق دعوت من در جنبه مثبت و رحمت الهی امتحان کنند، بعد نظر دهند!
[۳۱] الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، ج‌۱۲، ص۸۶.


۳.۲ - اطاعت از دستورات پیامبر خدا

حضرت صالح قوم خود را پیوسته به اطاعت از اوامر خود که همان دستورات خداوند‌ی است، فرا می‌خواند:
[۳۲] مجمع البیان، ج۷، ص۳۴۰.    
«... إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُونِ»
[۳۳] شعراء/سوره۲۶، آیات ۱۴۲ تا ۱۴۴.    
«... من برای شما پیامبری امین هستم! پس تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید!»
قوم ثمود رسالت پیامبرشان را تکذیب کردند، اما صالح نبی آنها را به خاطر بی‌تقوایی مورد مؤاخذه قرار داد و از عقاب الهی بر حذر داشت، در مقابل قوم خویش را به ایمان و پرستش خدای یگانه دعوت نمود؛
[۳۴] زحیلی، وهبة بن مصطفی؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت، دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۸ق، چاپ دوم، ج‌۱۹، ص۱۹۹.
و فرمود: ای قوم از عذاب خداوند بترسید و به آن‌چه برای انذار شما بیان کرده‌ام، گوش فرا داده و از اوامر من پیروی نمایید.
[۳۵] ابن جریر طبری، محمد؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۳ق، چاپ اول، ج‌۱۹، ۱.

«امین» به کسی گویند که در امانت خیانت نکند؛ و حضرت صالح امانت الهی را بدون نقصان و زیاده به مردم ابلاغ می‌نمود؛
[۳۶] تفسیر التبیان، ج۸، ص۴۸.    
بدرستی‌که صالح نبی معروف به حفظ امانت بود، زیرا خداوند هیچ رسولی را نمی‌فرستد، مگر به همان فضائلی که به آن معروف باشد.
[۳۷] ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر، بی‌تا، ج۱۹، ص۱۸۱.


۳.۳ - اجتناب از فساد

حضرت صالح قوم خود را از انجام دادن فسادی که منجر به مختل شدن حیات و امور خاص و عام مردم می‌شد، بر حذر می‌داشت؛ زیرا خداوند اراده نموده تا انسان از نیروهای درونی خود که در وجود او به ودیعه گذاشته، یا برای او مسخر شده، استفاده نماید؛ بنابراین هر کس از این اساس و قانون تخطی نماید، نفس خود را در معرض عذاب الهی قرار داده است.
[۳۸] تفسیر من وحی القرآن، ج‌۱۰، ص۱۷۲.
«...وَ لَاتَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ»
[۳۹] اعراف/سوره۷، آیه ۷۴.    
«...و در زمین، به فساد نکوشید!»
«تَعْثَوْا» از ماده «عثی» به معنای افساد
[۴۰] لسان العرب، ج۲، ص۱۷۰    
[۴۱] طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینی، تهران، کتابفروشی مرتضوی، ۱۳۷۵ش ج۱، ص۲۸۲
[۴۲] راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات راغب، تحقیق صفوان عدنان، دمشق، دارالعلم، ۱۴۱۲ق، ص ۵۴۶
.و عجله کردن در فساد است
[۴۳] لسلن العرب، ج۲، ص۱۷۰.    
.با این وجود که در آیه هر دو واژه‌ «لَاتَعْثَوْا» و «مُفْسِدِینَ» ذکر شده، زیرا واژه‌ی «عثی» در ظاهر به معنای فساد، ولی در باطن به معنای اصلاح امر هست؛ همانند داستان حضرت موسی و خضر در مورد سوراخ کردن کشتی، که در ظاهر خراب کردن کشتی سالم، ولی در باطن اصلاح امر یتیمان با حفظ کشتی معیوب بود؛ اما قید «مُفْسِدِینَ» بیانگر آن است که عمل قوم صالح در ظاهر و باطن فسادآور بود.
[۴۴] تفسیر التبیان، ج۱، ص۲۷۱.    


قوم ثمود برای تصدیق سخنان حضرت صالح و دعوت ایشان به سوی توحید از وی معجزه‌ای خواستند تا در صورت توانایی بر این امر ایمان بیاورند و از بت ‌پرستی و گناه دست بردارند؛ وقتی حضرت با خواسته‌ی آنان موافقت کرد، از ایشان خواستند که از دل کوه و از داخل سنگ شتری بیرون بیاورد! بعد از دعای حضرت خداوند دعایش را مستجاب کرد و ناگهان سنگ شکافته شد و از دل آن ماده شتری بیرون آمد که بلافاصله درد زایمان گرفت و بچه‌ای را به دنیا آورد:
[۴۵] مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۶۸۰ و ۶۸۱.
«قَالَ یا قَوْمِ... قَدْ جَاءَتْکُمْ بَینَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَکُمْ آیةً فَذَرُوهَا تَأْکُلْ فِی أَرْضِ اللَّهِ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَیأْخُذَکُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ»
[۴۶] آل عمران/سوره۳، آیه ۷۳.    
«گفت: ای قوم من... دلیل روشنی از طرف پروردگارتان برای شما آمده: این «ناقه‌» الهی برای شما معجزه‌ای است؛ او را به حال خود واگذارید که در زمین خدا (از علفهای بیابان) بخورد! و آن را آزار نرسانید، که عذاب دردناکی شما را خواهد گرفت!»

به امر خداوند آب آن منطقه تقسیم شد، یک روز برای شُرب ناقه و روز دیگر برای مردم!
[۴۷] قمر/سوره۳، آیه ۲۸.    
ناقه در روز خود برای نوشیدن آب می‌آمد و در پایان روز می‌رفت، و قوم در روزی که آب سهم ناقه بود، از شیر او استفاده می‌کردند
[۴۸] تفسیر التبیان، ج۹، ص۴۵۴.    
اما عواملی چون استکبار، طغیان‌گری، روحیه ظلم و ستمگری، کفر و الحاد قوم ثمود
[۴۹] اعراف/سوره۷، آیه ۷۶ و ۷۷.    
[۵۰] هود/سوره۱۱، آیه ۶۷.    
موجب شد که شقی‌ترین آنها
[۵۱] شمس/سوره۹۱، آیه ۷۳.    
(قدار بن سالف) ناقه را پی کند.
[۵۲] تفسیر التبیان، ج۱۰، ص۳۶۰.    
طبق نقل پیامبر اکرم -صلی‌ الله علیه و آله- او شقی‌ترین فرد در میان اولین انسانها بود.
[۵۳] مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۷۱.    
قوم صالح، بعد از پی کردن ناقه، بی‌شرمی را به نهایت خود رسانده و گفتند: «ای صالح! اگر تو از فرستادگان خدا هستی، آن‌چه ما را با آن تهدید می‌کنی، بیاور!»
[۵۴] اعراف/سوره۷، آیه ۷۷.    
صالح به آنها گفت: سه روز در خانه‌هایتان بهره‌مند گردید و بعد از آن، عذاب الهی فرا می‌رسد، وعده‌ای که دروغ نخواهد بود!
[۵۵] هود/سوره۱۱، آیه ۶۵.    

مراد از واژه‌ «دار» در «تَمَتَّعُوا فِی دَارِکُمْ»
[۵۶] هود/سوره۱۱، آیه ۶۵.    

خانه‌ای است که انسان در آن با آرامش زندگی می‌کند و در آیه منظور شهری بود که قوم ثمود آن‌جا زندگی می‌کردند.
[۵۷] المیزان، ج۱۰، ص۳۱۳.    
هنگامی‌که قوم ثمود عذاب الهی را مشاهده نمودند، از کردار خود پشیمان شدند،
[۵۸] فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر اصفی، مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیۀ، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۸۹۳.
[۵۹] شعراء/سوره۲۶، آیه ۱۵۷.    
اما دیگر سودی نداشت و صیحه‌ آسمانی آن‌ها را در برگرفته، پس آنها از شدت عذاب به صورت خشک شده، به روی افتاده و هلاک شدند.
[۶۰] التبیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۵۷ و قرطبی، محمد؛ الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، بی‌تا، ج۷، ص۲۴۲.
[۶۱] هود/سوره۱۱، آیه ۶۷.    


۱. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۷۳ و ۷۴.    
۲. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۱۵۳.    
۳. ↑ قمر/سوره ۵۴، آیه۳۵.    
۴. ↑ نمل/سوره۲۷، آیه۴۷.    
۵. ↑ مومنون/سوره۲۳، آیه۳۸.    
۶. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیات۱۵۴ تا ۱۵۸.    
۷. ↑ هود/سوره۱۱، آیه۶۵.    
۸. ↑ تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۱۲۳.    
۹. ↑ تفسیر المیزان، ج۸، ص۱۸۱.    
۱۰. ↑ فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر صافی، قم، الهادی، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۲۱۳.
۱۱. ↑ مجمع البیان، ج۴، ص۲۹۳.    
۱۲. ↑ هود/سوره۱۱، آیات ۶۱ تا ۶۳.    
۱۳. ↑ المیزان، ج۱۰، ص۳۱۲.    
۱۴. ↑ ثعالبی، عبدالرحمن؛ تفسیر الثعالبی، تحقیق، عبد الفتاح و...، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص ۲۸۹.
۱۵. ↑ مجمع البیان، ج۵، ۲۹۸    
۱۶. ↑ المیزان، ج۱۰، ص۳۱۲.    
۱۷. ↑ مجمع البیان، ج۴، ص۲۹۳.    
۱۸. ↑ تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۱، ص۲۰۲.    
۱۹. ↑ شمس/سوره۹۱، آیه۱۳.    
۲۰. ↑ المیزان، ج۲۰، ص۲۹۹.    
۲۱. ↑ مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۶۹.    
۲۲. ↑ فضل الله، سیدمحمدحسین؛ من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک، ۱۴۱۹ق، چاپ دوم، ج‌۱۲، ص۸۹.
۲۳. ↑ مکارم شیرازی، ناصر؛ الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم، مدرسة امام علی بن ابی طالب،۱۴۲۱ق، ج‌۱۲،ص۸۵.
۲۴. ↑ هود/سوره۱۱، آیه ۶۱.    
۲۵. ↑ هود/سوره۱۱، آیه ۶۱.    
۲۶. ↑ تفسیر من وحی القرآن، ج‌۱۲، ص۹۰.
۲۷. ↑ مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر کاشف، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۲۴ق، چاپ اول، ج‌۴، ص۲۳۹.
۲۸. ↑ نمل/سوره۲۷، آیه ۴۵ و ۴۶.    
۲۹. ↑ تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۲، ۱۶۸.    
۳۰. ↑ معانی القران، ج۵، ص۱۴۰.    
۳۱. ↑ الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، ج‌۱۲، ص۸۶.
۳۲. ↑ مجمع البیان، ج۷، ص۳۴۰.    
۳۳. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیات ۱۴۲ تا ۱۴۴.    
۳۴. ↑ زحیلی، وهبة بن مصطفی؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت، دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۸ق، چاپ دوم، ج‌۱۹، ص۱۹۹.
۳۵. ↑ ابن جریر طبری، محمد؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۳ق، چاپ اول، ج‌۱۹، ۱.
۳۶. ↑ تفسیر التبیان، ج۸، ص۴۸.    
۳۷. ↑ ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر، بی‌تا، ج۱۹، ص۱۸۱.
۳۸. ↑ تفسیر من وحی القرآن، ج‌۱۰، ص۱۷۲.
۳۹. ↑ اعراف/سوره۷، آیه ۷۴.    
۴۰. ↑ لسان العرب، ج۲، ص۱۷۰    
۴۱. ↑ طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینی، تهران، کتابفروشی مرتضوی، ۱۳۷۵ش ج۱، ص۲۸۲
۴۲. ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات راغب، تحقیق صفوان عدنان، دمشق، دارالعلم، ۱۴۱۲ق، ص ۵۴۶
۴۳. ↑ لسلن العرب، ج۲، ص۱۷۰.    
۴۴. ↑ تفسیر التبیان، ج۱، ص۲۷۱.    
۴۵. ↑ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۶۸۰ و ۶۸۱.
۴۶. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه ۷۳.    
۴۷. ↑ قمر/سوره۳، آیه ۲۸.    
۴۸. ↑ تفسیر التبیان، ج۹، ص۴۵۴.    
۴۹. ↑ اعراف/سوره۷، آیه ۷۶ و ۷۷.    
۵۰. ↑ هود/سوره۱۱، آیه ۶۷.    
۵۱. ↑ شمس/سوره۹۱، آیه ۷۳.    
۵۲. ↑ تفسیر التبیان، ج۱۰، ص۳۶۰.    
۵۳. ↑ مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۷۱.    
۵۴. ↑ اعراف/سوره۷، آیه ۷۷.    
۵۵. ↑ هود/سوره۱۱، آیه ۶۵.    
۵۶. ↑ هود/سوره۱۱، آیه ۶۵.    
۵۷. ↑ المیزان، ج۱۰، ص۳۱۳.    
۵۸. ↑ فیض کاشانی، ملامحسن؛ تفسیر اصفی، مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیۀ، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۸۹۳.
۵۹. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه ۱۵۷.    
۶۰. ↑ التبیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۵۷ و قرطبی، محمد؛ الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، بی‌تا، ج۷، ص۲۴۲.
۶۱. ↑ هود/سوره۱۱، آیه ۶۷.    


سایت پزوهه با تلخیص    


رده‌های این صفحه : تاریخ انبیاء | حضرت صالح | قصص قرآنی
جعبه ابزار