• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جمع (فقه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: جمع (مفردات‌قرآن)، جمع (لغات‌قرآن)، جمع (مفردات‌نهج‌البلاغه)، جمع (مقالات مرتبط).


واژه جمع معانی زیادی در کاربردهای مختلف دارد که در مقاله زیر به آن پرداخته می‌شود.


معانی کلمه جمع عبارت است از:
۱. دو یا چند چیز را کنار هم یا در یک مجموعه قرار دادن؛ جمع به این معنی در باب صلات و نکاح آمده است.
۲. کلمه‌اى که بر بیشتر از دو دلالت دارد، از این معنا به مناسبت در باب‌هاى وقف، وصیت و اقرار به کار رفته است.
۳. رفع تعارض از دو روایت.
۴. گروهى از مردم.

در حرمت یا کراهت جمع بین دو سوره پس از حمد در نماز واجب- جز سوره‌هاى ضحی و انشراح و نیز فیل و قریش که در نماز هر دوتایى حکم یک سوره را دارند
[۱] جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۰-۲۲.    
اختلاف است.
[۲] جواهر الکلام، ج۹، ص۳۵۴.    


جمع بین دو نماز حتى بدون عذر جایز است .

جمع بین دو خواهر در ازدواج؛ بدین معنا که همزمان هر دو زوجه فرد باشند حرام است.
[۳] جوار الکلام، ج۲۹، ص۳۵۶.    

در فرض یاد شده، چنانچه عقد یکى پس از دیگرى واقع شده باشد، عقد دومى باطل خواهد بود، و در صورت همزمان بودن دو عقد، در اینکه هر دو باطل است یا آنکه مرد در انتخاب یکى از آن دو مخیر مى‌باشد؛ اختلاف است.
[۴] جواهر الکلام، ج۲۹، ص۳۸۰-۳۸۴.    
[۵] المبسوط، ج۴، ص۲۰۶.    

امام خمینی در این‌ رابطه بعد از بیان این‌که «جمع بین دو خواهر – نسبی باشند یا رضاعی - در ازدواج؛ دائم باشد یا منقطع و یا مختلف، جایز نیست.»
[۶] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۰۰، کتاب النکاح، القول فی المصاهرة و ما یلحق بها، مسالة۱۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
می‌نویسد: «پس اگر با یکی از دو خواهر ازدواج نماید، سپس با خواهر دیگر ازدواج کند، عقد دومی باطل است؛ نه اولی، چه به اولی دخول کرده باشد یا نه. و اگر عقد آن‌ها مقارن هم شود، به اینکه آن‌ها را با یک عقد یا در یک زمان، عقد نماید با هم باطل می‌شوند.»
[۷] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۰۰، کتاب النکاح، القول فی المصاهرة و ما یلحق بها، مسالة۱۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
و «اگر با دو خواهر ازدواج نماید و سابق و لاحق آن‌ها معلوم نباشد، چنانچه تاریخ یکی از آن‌ها معلوم باشد حکم به صحت همان می‌شود، نه دیگری. و اگر تاریخ هر دو مجهول باشد چنانچه تقارن آن‌ها محتمل باشد حکم به بطلان هر دو می‌شود. و اگر معلوم باشد که مقارن هم نبوده‌اند پس اجمالاً صحت یکی از آن‌ها و بطلان دیگری، معلوم است، بنابراین برای او جایز نیست نسبت به آن‌ها یا یکی از آن‌ها - مادامی‌که اشتباه هست - معامله زوجیّت داشته باشد. و اقوی آن است که عقد جلوتری با قرعه تعیین شود، لیکن احتیاط (مستحب) آن است که هر دو را طلاق دهد یا زوجه واقعی از آن دو را طلاق دهد سپس هرکدام از آن‌ها را می‌خواهد بگیرد. و می‌تواند که یکی از آن‌ها را طلاق دهد و عقد را بعد از گذشت عده اولی - درصورتی‌که به او دخول شده باشد - بر دیگری تجدید نماید.»
[۸] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۰۰، کتاب النکاح، القول فی المصاهرة و ما یلحق بها، مسالة۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    


ازدواج با دختر خواهر یا دختر برادرِ زوجه، بدون اذن وى بنابر مشهور حرام است.
[۹] جواهر الکلام، ج۲۹، ص۳۵۷.    

امام خمینی در تحریرالوسیله در این باره می‌نویسد: «ازدواج‌ دختر برادر روی عمه، و دختر خواهر روی خاله جایز نیست، مگر اینکه عمه و خاله اذن دهند. و بین اینکه ازدواج‌ها دائمی باشند یا منقطع و یا مختلف، فرقی نمی‌کند و بین دانستن عمه و خاله در حال عقد و ندانستن آن‌ها و بین اطلاع داشتن آن‌ها از عقد و عدم آن فرقی نیست؛ پس اگر آن‌ها را روی آن‌ها بدون اذن‌شان تزویج نماید، عقد عارض شده بنابر اقوی مانند عقد فضولی است و صحت آن بر اجازه عمه و خاله توقف دارد، پس اگر اجازه دادند جایز است وگرنه باطل است. ولی ازدواج عمه و خاله روی دختر برادر و دختر خواهر اگرچه عمه و خاله ندانند جایز است. و بنابر اقوی آن‌ها نه حق فسخ عقد خودشان را دارند و نه حق فسخ عقد دختر برادر و دختر خواهر را.»
[۱۰] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۹۹، کتاب النکاح، القول فی المصاهرة و ما یلحق بها، مسالة۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
همچنین «ظاهراً در عمه و خاله بالاتر و پایین‌تر فرقی نیست، چنان که بین نسبی بودن و رضاعی بودن آن‌ها فرقی نمی‌باشد.»
[۱۱] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۹۹، کتاب النکاح، القول فی المصاهرة و ما یلحق بها، مسالة۱۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    


جمع بین مادر و دختر او در ازدواج حرام است .
[۱۲] المبسوط، ج۴، ص۲۰۵-۲۰۶.    


جمع به معناى دوم، اصطلاحى در علم صرف مى‌باشد.

۷.۱ - توضیح جمع در معنای دوم

به قول مشهور صرفیان، کمترین مصداق جمع سه است. برخى، اقلّ جمع را دو دانسته‌اند.
[۱۳] کفایة الاحکام، ج۲، ص۸۰۹.
[۱۴] الانتصار، ج۱، ص۴۵۱.    

اختلاف یاد شده در فقه نیز راه یافته است.

۷.۱.۱ - مصداقی از معنای جمع و اختلاف در معنای آن

به عنوان نمونه این مسئله مطرح است که هرگاه فردى، مالى را براى فقراى محله‌اش وصیت کند، بین کسانى که توزیع آن را بین همه فقرا لازم نمى‌دانند، اختلاف است که حداقل افرادى که باید مال بین آنان توزیع شود، چند نفرند؟ کسانى که اقل جمع را سه دانسته‌اند، گفته‌اند: واجب است از ثلث مال میت ، حداقل به سه نفر داده شود؛ اما کسانى که اقل جمع را دو دانسته‌اند، توزیع بین دو نفر را نیز کافى دانسته‌اند.
[۱۵] جواهر الکلام، ج۲۸، ص۱۱۶-۱۱۷.    
[۱۶] جواهر الکلام، ج۲۸، ص۴۵۶-۴۵۷.    


۷.۱.۲ - جمع و اقرار

کسى که اقرار کند بر عهده‌اش دراهمى است، در صورت تفسیر آن به دو درهم، بنابر قول دوم- که اقل جمع را دو مى‌داند- از او پذیرفته مى‌شود و در صورت عدم تفسیر ، کلام وى بر اقل جمع حمل مى‌شود.
[۱۷] جواهر الکلام، ج۳۵، ص۴۷.    


در علم صرف براى جمع اقسامى، از جمله جمع قلّه و کثره ذکر شده است.
جمع قلّه- که وزنهاى مشهور آن «افْعُل»، «افْعِلَه»، «افعال» و «فِعْلَه» است- جمعى است که بر معدود سه تا ده دلالت مى‌کند.
[۱۸] شرح الرضی علی الکافیة، ج۳، ص۳۹۶-۳۹۸.    

به تصریح برخى فقها در حمل جمع بر اقلّ آن (سه یا دو) به گواهى عرف ، فرقى بین جمع قلّه و کثره نیست؛ هرچند عالمان صرفى بین آن دو تفاوت قائل شده‌اند.
[۱۹] مسالک الافهام، ج۱۱، ص۴۰.    
[۲۰] جواهر الکلام، ج۱، ص۲۴۱.    
[۲۱] جواهر الکلام، ج۳۵، ص۴۷.    



۱. ↑ جواهر الکلام، ج۱۰، ص۲۰-۲۲.    
۲. ↑ جواهر الکلام، ج۹، ص۳۵۴.    
۳. ↑ جوار الکلام، ج۲۹، ص۳۵۶.    
۴. ↑ جواهر الکلام، ج۲۹، ص۳۸۰-۳۸۴.    
۵. ↑ المبسوط، ج۴، ص۲۰۶.    
۶. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۰۰، کتاب النکاح، القول فی المصاهرة و ما یلحق بها، مسالة۱۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۷. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۰۰، کتاب النکاح، القول فی المصاهرة و ما یلحق بها، مسالة۱۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۸. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۰۰، کتاب النکاح، القول فی المصاهرة و ما یلحق بها، مسالة۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۹. ↑ جواهر الکلام، ج۲۹، ص۳۵۷.    
۱۰. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۹۹، کتاب النکاح، القول فی المصاهرة و ما یلحق بها، مسالة۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۱۱. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۹۹، کتاب النکاح، القول فی المصاهرة و ما یلحق بها، مسالة۱۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۱۲. ↑ المبسوط، ج۴، ص۲۰۵-۲۰۶.    
۱۳. ↑ کفایة الاحکام، ج۲، ص۸۰۹.
۱۴. ↑ الانتصار، ج۱، ص۴۵۱.    
۱۵. ↑ جواهر الکلام، ج۲۸، ص۱۱۶-۱۱۷.    
۱۶. ↑ جواهر الکلام، ج۲۸، ص۴۵۶-۴۵۷.    
۱۷. ↑ جواهر الکلام، ج۳۵، ص۴۷.    
۱۸. ↑ شرح الرضی علی الکافیة، ج۳، ص۳۹۶-۳۹۸.    
۱۹. ↑ مسالک الافهام، ج۱۱، ص۴۰.    
۲۰. ↑ جواهر الکلام، ج۱، ص۲۴۱.    
۲۱. ↑ جواهر الکلام، ج۳۵، ص۴۷.    


• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، جلد۳، صفحه۱۰۵-۱۰۶.    
• ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)    ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    


رده‌های این صفحه : اقسام جمع | دیدگاه های فقهی امام خمینی | علم صرف | فقه | نکاح | نماز
جعبه ابزار