جمع (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جَمْع (به فتح جیم و سکون میم) از
واژگان قرآن کریم به معنای گرد آوردن است. این کلمه در معانی مختلفی در قرآن استعمال شده، از جمله: گرد آمدن تا
قیامت، گرد آمدن به خاطر هم‌رأی شدن، مجمع البحرین (محلّ جمع شدن دو دریا) همان جائی است که
حضرت موسی (علیه‌السّلام) با عالِمی ملاقات کرد که در روایات نام او
خضر ذکر شده است.
جَمْع به معنی گرد آوردن است.
این کلمه در قرآن به صورت‌های مختلفی استعمال شده که معانی مختلفی دارد، در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:
(وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ فَجَمَعْناهُمْ جَمْعاً) «در صور دمیده می‌شود پس آنها را به طرز مخصوص گرد آوردیم.»
(کَتَبَ عَلی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ اِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ...) (...رحمت و بخشش را بر خود، لازم دانسته؛ و به همين دليل، بطور قطع همه شما را در روز قيامت، كه در آن شك و ترديدى نيست، گرد خواهد آورد...)
از این آیه به نظر می‌آید که به وجود آمدن و مردن انسان‌ها جمع شدن تا قیامت است و چون قیامت رسید مدّت جمع کردن تمام می‌شود و حساب آغاز می‌گردد. همچنین است
آیه ۲۶ سوره جاثیه و ۸۷
سوره نساء.
(فَلَمَّا ذَهَبُوا بِهِ وَ اَجْمَعُوا اَنْ یَجْعَلُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِ) «پس چون او را بردند و هم رای شدند که او را در قعر چاه افکنند.»
راغب می‌گوید:
اجماع، اکثر اوقات در اجتماع رای و فکر گفته می‌شود «اجمع المسلمون علی هذا» یعنی آرائشان بر این جمع شد (ترجمه آزاد).
آیه گذشته و آیات ۱۰۲
سوره یوسف و ۷۱
سوره یونس و ۶۴
سوره طه تقریبا همه در یک مضمون‌اند.
(الَّذِینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ اِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ) (همان كسانى كه بعضى از مردم، به آنان گفتند: «دشمنان براى حمله به شما گرد آمده‌اند...)
شاید منظور آن باشد که مردم درباره شما هم‌رای شدند یا برای شما نیرو و افراد خود را گرد آوردند ولی راجع به محل آیه، معنای اوّلی بهتر است.
(سَیُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ یُوَلُّونَ الدُّبُرَ) مصدر در اینجا به معنی مفعول است یعنی: «به زودی جمع‌شدگان منهزم می‌شوند و پشت گردانده فرار می‌کنند.»
(فَسَجَدَ الْمَلائِکَةُ کُلُّهُمْ اَجْمَعُونَ) (پس همه فرشتگان، بى‌استثنا، سجده كردند.)
(اِنِّی رَسُولُ اللَّهِ اِلَیْکُمْ جَمِیعاً) (اى مردم! من فرستاده خدا به سوى همه شما هستم؛...)
جمیع و اجمع و اجمعون برای تاکید اجتماع است. اجمعون صفت معرفه واقع می‌شود و منصوب بودنش برای حال صحیح نیست ولی جمیع برای حال منصوب می‌شود و از حیث معنی تاکید می‌کند.
مجمع البحرین در آیه:
(وَ اِذْ قالَ مُوسی لِفَتاهُ لا اَبْرَحُ حَتَّی اَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَیْنِ اَوْ اَمْضِیَ حُقُباً) (به خاطر بياور هنگامى را كه موسى به يار همسفرش گفت: «دست از جستجو برنمى‌دارم تا به محل تلاقى دو دريا برسم؛ هر چند مدّت طولانى به راه خود ادامه دهم.)
مجمع البحرین (محلّ جمع شدن دو دریا) همان جائی است که موسی با آن عالِم ملاقات کرد، در روایات نام او خضر ذکر شده است، احتمال دارد که مراد از مجمع البحرین
باب المندب باشد آنجا که
بحر احمر به
اقیانوس هند متصل می‌شود و شاید مراد از آن
تنگه جبل الطارق باشد آنجا که
دریای مدیترانه به
اقیانوس اطلس متصل می‌شود ولی این احتمال بعید است زیرا رفتن حضرت موسی (علیه‌السّلام) به
اروپا ثابت نیست وانگهی پیامبرانی که در قرآن نام برده شده همه از
آسیا و قسمت شرقی
افریقا (
مصر) بوده‌اند و از اروپا پیامبری بنام سراغ نداریم و احتمال دارد که مراد از آن تنگه به سفر یا داردانل باشد که اوّلی دریای سیاه را به
دریای مرمره و دیگری دریای مرمره را به دریای مدیترانه متصل می‌سازد و ممکن است مراد انتهای شبه جزیره عمان باشد آنجا که
خلیج فارس به
دریای عمان متصل می‌شود. این پنج محل فوق به استثنای تنگه جبل الطارق همه در آسیا واقع‌اند، شاید در کنار یکی از این چهار محلّ موسی با آن عالم ملاقات کرده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "جمع"، ج۲، ص۴۷-۴۹.
