ابومسلم‌ خولانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

خَوْلانی، ابومسلم، عبداللّه ‌بن ثُوَب، از مشاهیر تابعین شامی و از یاران معاویه می‌باشد.

---

نام پدرش را مِشْکَم، عبداللّه، ثواب، عُبَید، مُسلمو ایوب نیز نوشته‌اند.

۱.۱ - صحابه بودن پدر ابومسلم

در برخی منابع، پدر او را در زمره صحابه به‌ شمار آورده‌اند.

---

نام خود وی را برخی عبدالرحمان یا یعقوب ‌بن مسلم ذکر کرده‌اند. از این‌رو، کنیه‌اش از نامش مشهورتر بوده است. او از قبیله خولان یمن بود که اغلب ساکن شام بودند.
با توجه به این مطلب، روایت دیگری که به نقل از خود ابومسلم خولانی، وی را عراقی و اهل بصره معرفی کرده است، قابل اعتماد نیست.

---

ابومسلم خولانی زمان جاهلیت را درک کرده بود.
گفته شده است که ابومسلم در زمان پیامبر اکرم، اسلام آورد اما آن حضرت را ندید و پس از رحلت پیامبر، در زمان حکومت ابوبکر (۱۱ـ۱۳) از یمن به مدینه رفت.
پاره‌ای روایات، اسلام آوردن او را در زمان معاویه یا در سال غزوه حنین سال ۸؛ ذکر کرده‌اند. نه تنها راجع به نام، محل تولد و سکونت و زمان اسلام آوردن او، بلکه در اکثر مطالبی که درباره وی نقل شده، حتی محل دفنش تفاوت بسیاری وجود دارد.

---

ابومسلم خولانی در زمان حکومت معاویه به شام رفت و در داریا، از توابع دمشق، اقامت گزید.
ازاین‌رو، از وی با نسبت دارانی نیز یاد شده است.

---

ابومسلم به گروهی که پس از قتل عثمان از مدینه به شام رفته بودند، گفت که حرکت آنها بدتر از گناه قوم ثمود است.

---

به گفته منابع، پیش از آغاز جنگ صفین (در سال ۳۷)، ابومسلم خولانی همراه جمعی که قاریان و زاهدان شام ذکر شده‌اند، نزد معاویه رفت و از اینکه معاویه با نداشتن ویژگیهایی همچون مصاحبت و خویشاوندی با پیامبر و هجرت و سابقه درخشان، با علی علیه‌السلام وارد جنگ شده، با او گفتگو کرد، اما بعد نامه‌ای را از طرف معاویه برای حضرت علی برد که در آن از آن حضرت خواسته بود قاتلان عثمان را تسلیم معاویه کند تا قصاص شوند. چون امام با این خواسته مخالفت کرد، ابومسلم خولانی گفت، اکنون جنگ رواست.

---

گفته شده است پس از آنکه ام حبیبه، همسر عثمان، پیراهن او را نزد معاویه به شام فرستاد، ابومسلم خولانی آن را از معاویه گرفت و در بین مردم و سپاهیان می‌گشت و آنان را به رویارویی باعلی علیه‌السلام تشویق می‌کرد.
وی در جنگ صفّین جزو یاران معاویه بود و بر ضد امام جنگید.

---

در طول حکومت معاویه نیز، رابطه‌ای صمیمی میان او و معاویه برقرار بود.
ابومسلم خولانی جایگاه ویژه‌ای نزد اطرافیان معاویه و عامه مردم شام داشت.
گفته شده است که امویان شام از روی تبرک، خولانی را به فرماندهی لشکر برمی‌گزیدند و در مقدمه سپاه قرار می‌دادند.
در برخی جنگها، ابومسلم خولانی با بُسر بن ارطاة، از سرداران معاویه، همراه بود.

---

ابومسلم خولانی از عوف‌ بن مالک الأشجعی عمر، معاذ بن جبل، ابو عبیدة بن جراح، ابوذر و عبادة بن صامت روایت کرده است.

---

راویان اهل شام نیز از ابومسلم خولانی روایت کرده‌اند که از آن جمله‌اند ابو ادریس عائذ اللّه خولانی، ابو العالیة ریاحی، جُبَیر بن نُفَیر، عطاء بن أبی رَباح، شُرَحْبیل‌ بن مسلم، ابوقِلابة جَرمی، محمد بن زیاد ألهانی، عُمَیر بن هانی، عَطیة بن قیس، مکحول و یونس ‌بن مَیسَرة.

---

بنابه روایاتی، ابومسلم خولانی در زمان حکومت معاویه، اندکی پیش از بُسربن ارطاة مرد و معاویه از مرگ او اظهار تأسف کرد.
به روایتی نیز، وی در زمان حکومت یزید بن معاویه، پس از سال ۶۰ یا در سال ۶۲ درگذشت. به روایتی دیگر، ابومسلم خولانی هنگام جهاد در سرزمین روم درگذشت.
به قولی نیز در داریا یا در قریه خَولان دمشق (در قریه خولان نزدیک داریا) یا در قَرافه، یا در غَباغِب از توابع دمشقدرگذشت و به خاک سپرده شد.

---

ابو مسلم خولانی پسری به نام مسلم داشت و نسل هانی ‌بن مسلم‌ بن ابی‌ مسلم خولانی تا زمان ابن‌ حزم (متوفی ۴۵۶) در اندلس باقی بود.

---

در منابع اهل سنت، فضائل و کرامات و معجزاتی شگفت‌انگیز و افسانه‌آمیز برای ابومسلم خولانی نقل شده است.

۱۳.۱ - اثر نکردن آتش بر ابومسلم

از جمله اینکه چون اَسْوَد عَنْسی در یمن ادعای پیغمبری کرد، خولانی را در آتش انداخت اما آتش بر بدن او اثر نکرد.

۱۳.۲ - استجابت دعای ابومسلم

استجابت دعای او برای نزول باران، کور و بینا شدن زنی به‌ سبب دعای او، راه رفتن بر آب دجله و شکافتن آب رودی در ضمن فتوحات روم را نیز به او نسبت داده‌اند و از عبادت بسیار او یاد کرده‌اند و او را از زهّاد ثَمانیه خوانده‌اند.

۱۳.۳ - لقب حکیم امت اسلام

در روایتی از کعب، از او با لقب حکیم امت اسلام یاد شده است.
در برخی منابع هم، چند عبارت حکمت‌گونه به ‌وی نسبت داده شده است،اما هیچ رفتاری که حاکی از صدق این عنوان بر او باشد، در منابع نقل نشده است.

۱۳.۴ - توثیق ابومسلم در منابع اهل سنت

در منابع اهل سنّت، از ابومسلم خولانی با عنوان دین‌دار و پرهیزکار و زاهد و عابد و عالم یاد شده و او را فردی موثق خوانده‌اند.

۱۳.۵ - سخن راهب در مورد ابومسلم

حتی گفته شده است که راهبی صومعه‌ نشین در شام، به جمعی از مسلمانان گفت که ما ابومسلم خولانی را در کتابهای خود به عنوان «رفیق عیسی ‌بن مریم» علیه‌السلام یافته‌ایم.
بعضی از کرامات منسوب به او را به افرادی دیگر نیز نسبت داده‌اند.

---

در منابع رجالی شیعه، ابومسلم خولانی فردی فاجر و ریاکار خوانده شده که با معاویه همراهی نمود و مردم را به جنگ با امام علی تحریک کرد.

۱۴.۱ - سخن علامه امینی درباره ابومسلم

عبدالحسین امینی، ضمن بحثی مفصّل منکر فضائل و کرامات مذکور گردیده و او را هواخواه امویان و دشمن اهل بیت علیهم‌السلام دانسته که بر ضد امام زمانِ خویش خروج و قیام کرده است. بنابراین روایات یادشده را می‌توان گونه‌ای شخصیت ‌پردازی از سوی معاویه برای بزرگ جلوه دادن یارانش به ‌حساب آورد.

---

• ابن ‌اثیر، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، چاپ محمدابراهیم بنا، محمداحمد عاشور و محمود عبدالوهاب فاید، قاهره ۱۳۹۰ـ۱۳۹۳/ ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳.
• ابن ‌بطوطه، رحلة ابن‌ بطوطه، چاپ محمد عبدالمنعم عریان، بیروت، ۱۹۸۷.
• محمد ابن‌ حِبّان بستی، الثقات، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳.
• ابن ‌حزم، جمهرة أنساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
• احمد بن حسن ابن‌ خطیب، کتاب الوفیات، چاپ عادل نویهض، بیروت ۱۹۷۸.
• ابن ‌خلکان، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان.
• ابن‌ سعد، الطبقات الکبری، بیروت.
• ابن‌ شاکر کتبی، فوات‌ الوفیات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۴.
• ابن‌ عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
• محمد بن طاهر ابن‌ القیسرانی، الجمع بین رجال الصحیحین، بیروت ۱۳۲۳/۱۴۰۵.
• ابن ‌قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهرة، ۱۹۶۰.
• ابو الفداء اسماعیل‌ بن عمر بن کثیر، البدایة و النهایة، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
• ابو نعیم اصفهانی، حلیة الاولیاء و طبقات‌ الاصفیاء، بیروت، ۱۴۰۵.
• عبدالحسین امینی، الغدیر، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷.
• بخاری، التاریخ الکبیر، بیروت ۱۳۶۵ش/۱۹۸۶.
• احمد بن یحیی بلاذری، انساب‌ الاشرف، چاپ محمود فردوس‌عظم، دمشق، ۱۹۹۷ـ۲۰۰۰.
• تستری، قاموس الرجال.
• خلیفة بن خیاط، کتاب الطبقات، چاپ سهیل زکّار، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
• عبد الجبار خولانی، تاریخ داریا، چاپ سعید افغانی، دمشق ۱۹۷۵.
• ابو حنیفه احمد بن داود دینوری، الأخبار الطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره ۱۹۶۰.
• محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۳۳.
• محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء.
• سمعانی، کتاب الانساب.
• محمد بن عمر کشی، اختیار معرفةالرجال المعروف برجال الکشی، تلخیص محمد بن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
• زین‌ الدین علی‌ بن یونس نباطی بیاضی، الصراط المستقیم الی مستحقی القدیم، نجف ۱۳۸۴.
• نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهرة ۱۳۸۲.
• علی ‌بن ابی‌بکر هروی، الاشارات الی معرفة الزیارات، چاپ جانین سوردیل ـ یومین، دمشق ۱۹۵۳.
• یاقوت حموی، معجم البلدان.

---