حلق (فقه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تراشیدن یا همان حَلق ستردن
مو و جز آن است.
بر تراشیدن با اضافه به مو در
فقه احکامی مترتب است که در بابهای
طهارت،
حج،
نکاح،
کفارات و
حدود بدانها اشاره رفته است.
احکام تراشیدن به
واجب،
حرام،
مستحب و
مکروه تقسیم می‌شود.
حلق از واجبات
عمره مفرده و نیز حج بنابر
مشهور و عملی عبادی است؛ از این‌رو
قصد قربت شرط صحت آن است.
البته
وجوب حلق تخییری است؛ بدین معنا که حاجی یا عمره گزار ـ در غیر
عمره تمتع ـ بین حلق و
تقصیر مخیر می‌باشد؛ هرچند حلق
افضل است.
در عمره
تمتع بنابر
مشهور، تقصیر متعین است.
از سوی دیگر بنابر فتوای گروهی از فقها کسی که نخستین بار حج می‌گزارد(
صروره) و نیز کسی که موهای خویش را بافته یا گره زده یا با
عسل،
صمغ و مانند آن به هم چسبانیده، تراشیدن متعین است.
محل تراشیدن
سر در حج، سرزمین
منی است که پس از
قربانی و بنابر قول مشهور در روز
عید قربان و در
عمره بنابر قول مشهور بعد از
سعی انجام می‌گیرد.
بنابر تصریح بعضی تراشیدن باید با
تیغ باشد و کوتاه کردن با ماشین و مانند آن کفایت نمی‌کند.
روبه
قبله بودن مُحرم هنگام تراشیدن، آغاز کردن از سمت
راست پیشانی، بردن نام
خدا و خواندن دعای وارده شده از مستحبّات حلق است.
وجوب حلق اختصاص به مردان دارد.
حلق در عمره مفرده
واجب تخییری و در حج برای بعضی
واجب تعیینی و برای بعض دیگر تخییری است و چنانچه خواهد آمد در عمره بعد از
سعی و در حج بعد از
رمی و قربانی در
منا انجام می‌شود. و «سر تراشیدن و تقصیر چون از عبادات است باید با
نیت خالص از
ریا و برای اطاعت خداوند باشد و بدون آن صحیح نیست و آنچه باید به آن
حلال شود حلال نمی‌شود.»
و «اگر ریا کند موجب
باطل شدن عمره‌اش می‌شود مگر آن که جبران کند.»
مراد از جبران آن است که بدون ریا حلق یا تقصیر نماید.
«در عمره تمتع تقصیر متعیّن است و سر تراشیدن
جایز نیست»
و «کفایت نمی‌کند»
و با تقصیر «همه آن چیزهایی که به واسطه
احرام بر او (
محرم به احرام عمره تمتع) حرام شده بود حلال می‌شود
به غیر از تراشیدن سر»
در عمره مفرده معتمر «بین تقصیر و سر تراشیدن مخیّر است.»
و چون «کیفیت عمره مفرده مانند عمره تمتع است مگر در چند چیز: ... دوم آن‌ها این است که در عمره تمتع
طواف نساء نیست – اگرچه
احوط (استحبابی) است - ولی در عمره مفرده طواف نساء
واجب است.»
پس با تقصیر همه آن چیزهایی که به واسطه احرام بر محرم به احرام عمره مفرده حرام شده بود حلال می‌شود جز
زن.
سومین واجب از واجبات منا این است که حاجی «بعد از
ذبح حلق (سر بتراشد) یا تقصیر نماید و بین آن دو مخیّر است، مگر چند دسته: اول:
زنان که بر عهده آن‌ها تقصیر است نه حلق؛ پس اگر حلق نمایند کفایتشان نمی‌کند. دوم:
صروره یعنی کسی‌که اوّلین حج او است؛ که بنابر
احتیاط (واجب) بر عهده او حلق است. سوم:
ملبّد و او کسی است که موی سرش را - با چیز چسبنده‌ای مانند عسل یا صمغ به منظور جلوگیری از
شپش و مانند آن - چسبانده است که بنابر احتیاط (واجب) بر عهده این شخص سر تراشیدن است. چهارم: کسی که موی خود را جمع نموده و پیچانده و گره زده است که بنابر احتیاط (واجب) بر عهده این شخص سر تراشیدن است. پنجم:
خنثای مشکل که اگر از این سه دسته اخیر نباشد بر او تقصیر واجب است وگرنه بنابر احتیاط (واجب) باید بین تقصیر و حلق جمع نماید.»
و «
احتیاط (مستحب) آن است که حلق و تقصیر در روز
عید باشد؛ اگرچه بعید نیست که تاخیر‌انداختن تا آخر
ایام تشریق جایز باشد و محل هر دوی آن‌ها منی است و در غیر منی اختیاراً جایز نیست. و اگر آن‌ها را در منی ترک کند و (از منی) کوچ نماید بر او واجب است به منی برگردد و فرقی بین
عالم و
جاهل و
ناسی و غیر ناسی نیست و اگر نمی‌تواند برگردد همان‌جا سرش را بتراشد یا تقصیر نماید و در صورت امکان مویش را به منی بفرستد و مستحب است آن را در محل چادر خودش زیرخاک کند.»
همچنین «احتیاط (واجب) آن است که حلق و تقصیر را از قربانی، و قربانی را از رمی عقب بیندازد؛ پس اگر سهواً این ترتیب را به هم بزند برای تحصیل آن اعاده واجب نیست، و بعید نیست که جاهل به‌حکم مانند شخصی باشد که سهو کرده است. و اگر (به هم زدن ترتیب) از روی علم و عمد باشد، احتیاط (واجب) آن است که در صورت امکان آن را تحصیل کند.»
و «بعد از رمی و قربانی و حلق یا تقصیر، هر چیزی‌که بر مُحرم به واسطه احرام، حرام شده بود حلال می‌شود مگر زن‌ها و
بوی خوش و بعید نیست که
صید هم حلال باشد، البته صید کردن در حرم برای مُحرم و غیر محرم به خاطر احترام
حرم، حرام است.»
تراشیدن تمامی سر بین عمره تمتع و
حج تمتع بنابر قول مشهور بر حاجی حرام و موجب ثبوت
کفاره است که یک
گوسفند می‌باشد.
تراشیدن و
ازاله مو از
بدن در حال
احرام بدون
عذر، حرام و ارتکاب آن مطلقا ـ با عذر، مانند
بیماری یا بدون عذر ـ موجب ثبوت کفّاره (
فدیه) است. کفّاره آن یک گوسفند یا اطعام ده
فقیر، برای هر کدام یک مُدّ(
مد)بنابر قولی یا شش فقیر، برای هر کدام دو مُدّ بنابر قولی دیگر و یا سه روز
روزه می‌باشد. برخی
تخییر بین سه امر یادشده را به صورت عذر اختصاص داده و گفته‌اند در صورت معذور نبودن، کفّاره آن تنها یک گوسفند است.
البته در ازاله موی زیر بغل، کفّاره تراشیدن هر دو طرف، یک گوسفند و یک طرف، اطعام سه فقیر است.
بر مُحرم، تراشیدن سر مُحرمی دیگر حرام و در حرمت تراشیدن سر غیر محرم، اختلاف است.
تراشیدن
ریش بنابر مشهور حرام است.
تراشیدن موی سر ـ بنابر قول برخی ـ
مستحب است. در مقابل، برخی دیگر بلند گذاشتن مو را مستحب دانسته‌اند.
تراشیدن موی سر
نوزاد در هفتمین روز
ولادت و هم
وزن آن
طلا یا
نقره صدقه دادن مستحب است.
ازاله موهای زاید بدن بویژه موهای زیر بغل، همچنین
زهار با تراشیدن و مانند آن مستحب و ترک آن در موهای زهار بیش از چهل روز برای
مرد و بیست روز برای
زن مکروه است.
تراشیدن موهای سر و زهار
میت بنابر مشهور،
کراهت دارد.
مردی که مرتکب
جرم قوّادی شده است بنابر مشهور پس از زدن ۷۵
تازیانه بر او، سرش را می‌تراشند و در خیابانها بین
مردم می‌گردانند
(
قیادت).
کیفر مرد
زناکار ِ غیرمحصن(
احصان)صد ضربه تازیانه، تراشیدن سر و
تبعید است.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۲، ص۴۳۰ - ۴۳۲. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
