ضرورت تفسیر قرآن را می‌توان در چند امر دانست: الف) قرآن در بردارنده حقایق بزرگ از عالم غیب برای عالم محسوس و ماده است که رسیدن به آنها نیازمند تفسیر و تبیین است عمیق بودن معانی قرآن، اقتضاء دارد که پیامبر و معصومین (علیهم‌السّلام) به تفسیر آنها بپردازند. ب) قرآن کتابی است که به تدریج و در سالیان دراز نازل شد و در هر مورد، به تناسب نزول آن، نکاتی بیان شده که با در کنار هم قرار گرفتن همه آنها از نظر موضوع و هدف، پرده از معانی نهایی آن برداشته و درک و عمل به آن روشن خواهد شد که درک باطن آن نیازمند به تفسیر و تاویل است. ج) قرآن کتابی است که به اقتضای ساختار خود، به ایجاز و اشاره به بیان احکام عبادی و عملی و... پرداخته است لذا ضرورت دارد توسط پیامبر و ائمه و علمای مفسرین به تبع آنها، آیه‌های قرآن را تفسیر نمایند.
آن مستند یا نقل است که به تفسیر به ماثور یا روایی معروف است. یا عقل است که به تفسیر اجتهادی معروف است. آنچه در روش تفسیر ملاک است گرایش غالب مفسر است نه گرایش محض مفسر.
روش تفسیر به ماثور آن است که در تفسیر آیه از اثر و نقل استفاده شود خواه آن اثر آیات دیگر قرآن باشد یا کلام معصوم (علیه‌السّلام) یا کلام صحابه و تابعین.
تفسیر اجتهادی آن است که مفسر در تفسیر آیه از خرد و عقل بیشتر استفاده کند و با مذاق‌های مختلف و گرایش‌های متفاوت به قرآن بنگرد. و دارای اقسام ذیل است: ۱. تفسیر ادبی: مفسران با گرایش به مباحث ادبی و نحوی به تفسیر اجتهادی قرآن می‌پردازند. ۲. تفسیر بلاغی و بیانی: مفسران با گرایش به جنبه بلاغی عبارات و کلمات قرآن و ساختار و اسالیب کلام مانند کنایه، تشیبه، تمثیل و... می‌پردازد. ۳. تفسیر لغوی: اهتمام غالب مفسران به شناخت و اجتهاد در لغات و ریشه و اشتقاق قرآن است. ۴. تفسیر فقهی: در تفسیرهای فقهی، همت و اجتهاد بیشتر مفسران، به شناخت و دریافت احکام فقهی الهی از آیات قرآن است. ۵. تفسیر کلامی: مفسران با سبک و گرایش کلامی براساس مکتب خود به تفسیر آیات می‌پردازند. ۶. تفسیر فلسفی: مفسر با گرایش و مذاق فلسفی به تفسیر قرآن می‌پردازد. ۷. تفسیر عرفانی: مفسر آیات قرآن را به سبک عرفانی و باطن و رمزی و اشاری تفسیر می‌کند. ۸. تفسیر ترتیبی: مفسران به جنبه‌های اخلاقی و هدایتی قرآن می‌پردازند. ۹. تفسیر اجتماعی، مفسر از منظر پدیده‌ها و حوادث اجتماعی به آیات می‌نگرد. ۱۰. تفسیر علمی_تجربی: در تفسیرهای علمی، برخی سعی بر تطبیق نظریه‌های علمی خود بر قرآن هستند و بعضی‌ها به دنبال اشارات علمی قرآن هستند. ۱۱. تفسیر جامع: مفسر در تفسیر خود به دو روش روایی و عقلی استناد کند.
[۳]ایازی، سیدمحمدعلی، المفسرون حیاتهم و مهجهم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۴ ق.
[۴]معرفت، محمد هادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القثیب، چ ۱، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی، ۱۴۱۹ ق.
[۵]مؤدب، سیدرضا، روش‌های تفسیر قرآن، انتشارات اشراق، چ ۱، ۱۳۸۰.
۱. البحر المحیط؛ اثیر الدین ابوحیان محمد بن یوسف بن حیان اندلسی غرناملی (م ۷۴۵ ق) دارای مذهب مالکی است و به زبان عربی است. ۲. عنایة القاضی و کفایة الراضی علی تفسیر البیضاوی؛ معروف به حاشیة خفاجی؛ احمد بن محمد بن عمر شهاب الدین خفاجی مصری، (م ۱۰۶۹ ق) دارای مذهب حنفی و به زبان عربی است. ۳. تفسیر القرآن و اعرابه و بیانه؛ شیخ محمد علی حله دره، قرن چهاردهم، (معاصر)، و به زبان عربی است.
۱. تفسیر احکام القرآن؛ محمد بن ادریس شافعی، (م ۲۰۴ ق) به دست ابوبکر احمد بن حسین بیهقی نیشابوری (م ۴۵۸ ق) جمع آوری شده است و به زبان عربی است. ۲. تفسیر احکام القرآن؛ ابوبکر احمد بن علی الرازی جصاص، (م ۳۷۰ ق) مذهب حنفی و به زبان عربی است. ۳. تفسیر احکام القرآن؛ عماد الدین ابوالحسن علی بن محمد طبری کیاهراسی، (م ۵۰۴ ق) دارای مذهب شافعی و به زبان عربی است. ۴. تفسیر احکام القرآن؛ ابوبکر محمد بن عبدالله بن محمد اندلسی، معروف به تفسیر ابن عربی، (م ۵۴۳ ق) دارای مذهب مالکی و به زبان عربی نوشته شده است. ۵. الجامع لاحکام القرآن؛ ابوعبدالله محمد بن احمد انصاری قرطبی، (م ۶۷۱ ق) در بر دارند تمامی آیات قرآن و به زبان عربی است. ۶. التفسیرات الاحمدیه؛ احمد بن ابی سعید بن عبدالله (م ۱۱۳۰ ق) مذهب حنفی و به زبان عربی است براساس ترتیب آیات قرآن است. ۷. نیل المرام من تفسیر آیات الاحکام؛ ابوالطیب سید محمد صدیق بن حسن خان قنوجی بخاری، (م ۱۳۰۷ ق) به زبان عربی است شامل آیات القرآن به ترتیب قرآن است. ۸. تفسیر آیات الاحکام؛ محمد علی سایس (م ۱۳۹۶ ق) مذهب او شافعی و به زبان عربی است. ۹. روائع البیان فی تفسیر آیات الاحکام؛ محمد علی صابون (م قرن ۱۴ قرن) (معاصر) از عالمان اشعری مذهب و به زبان عربی نوشته است و تفسیر آیات الاحکام براساس ترتیب آیات قرآن نوشته است. صاحب تفسیر دیگری به نام «صفوة التفاسیر» است.
۱. تاویلات القرآن؛ ابومنصور محمد بن محمود ماتریدی، (م ۳۲۳ ق) دارای حنفی مذهب و معتقد به اشعری است، در بردارنده تمامی آیات و به زبان عربی است. تفسیر دیگر او «تاویلات اهل السنة و تفسیر ماتریدی» است. ۲. متشابه القرآن؛ قاضی عبدالجبار همدانی (م ۴۱۵ ق) مذهب او شافعی و معتزلی است و تفسیر او به زبان عربی است. ۳. تنزیه القرآن عن المطاعن؛ قاضی عبدالجبار همدانی، (م ۴۱۵ ق) به زبان عربی است شامل بخشی از آیات قرآن است و تفکر اعتزالی دارد. ۴. مدارک التنزیل و حقائق التاویل؛ عبدالله بن احمد بن محمود نفی از عالمان قرن هفتم و به زبان عربی است. ایشان از متکلمان اشعری مذهب می‌باشد و به نقد عقاید معتزله می‌پرداخت. ۵. بیان المعانی؛ عبدالقادر ملا خویش ال غاری، از عالمان معاصر (قرن چهاردهم) حنفی مذهب و اشعری مرام و در بردارنده تمامی آیات و به زبان عربی است.
۱. تفسیر القرآن العظیم؛ سهل بن عبدالله تستری؛ (م ۲۸۳ ق) و در بردارنده بخشی از آیات قرآن است. ۲. لطائف الاشارات؛ ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری، (م ۴۶۵ ق) دارای مذهب شافعی و به زبان عربی است و کل آیات را تفسیر نموده است. ۳. کشف الاسرار و عدة الابرار؛ ابوالفضل رشید الدین میبدی، قرن ششم هجری، دارای مذهب شافعی و اشعری مذهب و به زبان فارسی و در بردارنده کل قرآن است و معروف به تفسیر کشف الاسرار، خواجه عبدالله انصاری نیز می‌باشد. ۴. رحمة من الرحمن؛ محیی الدین محمد بن علی بن محمد بن عبدالله العربی، معروف به ابن عربی، (م ۶۳۸ ق) و به زبان عربی است، و دارای مذهب مالکی می‌باشد و شامل بعضی از آیات می‌باشد. ۵. تبصیر الرحمن و تیسیر المنان؛ علی بن احمد بن ابراهیم مهایمی، (م ۸۳۵ ق) دارای مذهب حنفی و به زبان عربی است. در بردارنده تمامی آیات به جز سوره حمد است. ۶. الفواتح الالهیه و المفاتیح الغیبیه الموضحة للکلم القرآنیه و الحکم الفرقانیه؛ نعمة الله بن محمود نخجوانی، (م ۹۲۰ ق) و به زبان عربی است و در بردارنده کل آیات است. ۷. روح البیان؛ اسماعیل حقی بروسوی، (م ۱۱۲۷ ق) به زبان عربی و دارای مذهب حنفی و در کلام اشعری بوده است. و کل آیات را تفسیر نموده است. ۸. الفتوحات الالهیه؛ سلیمان بن عمر عجیلی، معروف به جمل، (م ۱۲۰۴ ق) به زبان عربی و دارای مذهب شافعی است. ۹. مراحل لبید ؛ شیخ محمد بن عمر نووی، (م ۱۳۱۶ ق) دارای مذهب شافعی و به زبان عربی و شامل کل آیات است.
۱. مفاتیح الغیب، ابوعبدالله محمد بن حسین طبرستانی رازی معروف به فخر رازی، (م ۶۰۲ ق) به زبان عربی و شامل کل آیات است. او شافعی مذهب است. ۲. انوار التنزیل و اسرار التاویل، ناصر الدین ابوسعید عبدالله بن عمر، معروف به بیضاوی، (م ۶۹۱ق) به زبان عربی و شامل کل آیات است. از عالمان شافعی مذهب است. ۳. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛ شهاب الدین سید محمود اکوسی بغدادی (م ۱۲۷۰ ق) به زبان عربی و شامل کل آیات است. از عالمان حنفی مذهب و اشعری مرام است. ۴. صفوة التفاسیر؛ محمد علی بن جمیل صابونی، از عالمان معاصر، به زبان عربی و شامل کل آیات است. و دارای مرام اشعری است.
