تقریب القرآن الی الاذهان (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تفسیر «تقریب القرآن الی الاذهان» اثر مرحوم آیت ا... سید محمد شیرازی است.
نام کامل تفسیر «تقریب القرآن الی الاذهان» می‌باشد. بدین جهت نام تالیف خود را
تفسیر نگذاشته‌اند که معتقدند عقول بشری و تدبر انسانها از درک عمق معانی قرآنی ناتوان است و آنچه بیان می‌شود، وجوه و معانی محتمل در آیات و حکمات قرآنی است، بزرگی و عظمت قرآن، توان دسترسی به عمق معانی مراد را از انسان می‌گیرد. و بدینوسیله
خضوع و ناتوانی خود را در برابر قرآن ابراز داشته است.
این تفسیر شامل جمیع آیات قرآن بوده، و به زبان عربی در ۵ مجلد (این چاپ) ارائه شده است و در صدد توضیح و تبیین مختصر و قابل فهم عموم، از آیات قرآن می‌باشد.
روش آن، تدبری، اجتهادی و از جهتی نیز روایی می‌باشد، که در توضیح و تبیین آیات بر
معانی لغوی، تکیه کرده است. بدلیل اختصار، از
اطناب و
تعقید و پیچیدگی در عبارات و مفاهیم و تفصیل‌های معمول برخی تفاسیر، بدور است. از ذکر مصادر خود نیز در لابلای تفسیر دوری جسته است. بین لغت در مقام توضیح معنای آیه و قصص و تاریخ جمع نموده،
توانسته است از
قصص اسرائیلیة، و مطالب تاریخی که ارتباط مستقیمی به تفسیر ندارد، اجتناب نماید.
با تکیه بر شیوه
اهل بیت «علیهم السلام» در تفسیر، از اخبار و
روایات منقول از آنها که در صدد تفسیر آیه باشد استفاده نموده است. و به جز آن، روایات
اسباب النزول را مطرح نموده و در تبیین آیه از آنها بهره می‌برد.
در
مسائل فقهی،
احکام را با
تعلیل و توضیح بیشتری، به شکل وسیع تر بیان می‌کند و طبق معمول مفسرین شیعه،
عقاید فقهای
امامیه را بیان می‌دارد. مانند آیه۶ سوره مائده
در بحث
وضو و آیه ۹۰ مائده
در
برخی مطالب را به شکل سؤال و پاسخ مطرح می‌نماید و در این قالب، هم به توضیح آیه می‌پردازد و هم شبهه‌ای از
شبهات مختلف نسبت به مسائل قرآنی و اسلامی را، پاسخگویی می‌نماید، مانند
ذیل آیه ۱۰۲ سوره مائده.
مسائل اعتقادی و کلامی را به تناسب آیه بدون بسط و تعرض به سایر اقوال (اما با اشاره به آنها) مطرح می‌نماید مانند مسئله
رؤیت خداوند سوره،
و نیز
ذیل آیه ۴ سوره انعام.
دفاع از مبانی اسلامی و رد شبهات و ادعاهای باطل را وظیفه خود می‌داند و در لابلای تفسیر آیات به آن می‌پردازد، از جمله ذیل آیه ۲۸ سوره توبه
بحث
نجاستکفار و حکمت آن، و رد شبهاتی درباره
اهل بیت «علیهم السلام».
مفسر سعی نموده است بین قرآن و
زندگی انسان در بخشهای مختلف سیاسی، اجتماعی- اقتصادی اخلاقی، تربیتی، خانوادگی و... ارتباط برقرار نماید و بدینوسیله قرآن را کتاب زندگی معرفی نموده، و تلاش کرده تاثیرات آن را در زندگی انسان ملموس تر نماید.
ایشان در این تفسیر با توجه به آگاهی بر مسائل روز و افکار دنیای معاصر، و تسلط بر آراء و اقوال مفسرین قدیم و احساس درد از مسائل و مشکلات مسلمانان و
جوامع اسلامی، توانسته‌اند، جمع بین قدیم و جدید و نظر به آینده، نمایند.
ایشان ابتدای هر سوره، بعد از بیان نام سوره، مکی، یا مدنی بودن آن، تعداد آیات، جملگی یا به تناوب نازل شدن و
وجه تسمیه آن، آغاز به تفسیر و شرح آیات سوره می‌نمایند.
مفسر عنایت خاصی به ذکر
ارتباط بین سور دارد و سعی نموده انتهای سوره قبل را با ابتدای سوره بعد از جهت موضوع مرتبط نماید، مانند
در تفسیر آیات، معمولا (در صورت وجود
سبب نزول) ابتدا به نقل
شان نزول و سپس به بیان مفردات مشکل آیه و تفسیر دقیق آیات به شکل مزجی و مختصر و با بیانی برگرفته از تدبر در آنها، می‌پردازد. و در مواردی از توضیح و تفسیر فراتر رفته، مخاطبان آیه را نام برده و کلماتی افزون بر توضیح آیه مطرح کرده است که این مسائل گاه جنبه اعتقادی و هدایتی داشته و گاه جنبه تاریخی. هر از چند گاهی نیز به مسائل ادبی و اعرابی اشاره دارد، مانند
آیه ۱۰۷ مائده.
وی سعی دارد قرآن را به صورت یک مجموعه بهم پیوسته نشان دهد، بهمین جهت علاوه بر ربط موضوعی بین سور، به ربط بین معانی آیات نیز می‌پردازد، برای نمونه، آیات ۲۰۵ تا ۲۵۴ سوره بقره که مسائل مختلفی از قبیل،
حج، جاهلین و
تعصب آنها،
منافقین،
مجاهدین، حرکت انبیاء، وعده‌های خداوند به مؤمنین،
مشرکین و سؤالهای آنها،
احکام خانواده، بانوان، ولادت، بحث
انفاق،
موت،
قتال و
جهاد و... در آنها مطرح است را، در سیاق واحدی به هم ربط می‌دهند.
به طور معمول، بیانی در جو عام سوره و محور کلی آن، دارند مانند
ذیل آیه ۳۹ سوره انعام.
در توضیح آیات از
سیاق ذکر آنها نیز استفاده می‌نماید، مانند
ذیل آیه ۸۸ سوره مائده.
با توجه به جایگاه «بسم الله» در هر سوره، حدود ۱۲۰ معنا برای آن به تناسب سور بیان کرده‌اند و در هر سوره مطلبی اضافه بر معنای معمول ابراز داشته‌اند.
در
حروف مقطعه معتقدند برخی از اسرار آن را در آینده، علما، کشف خواهند نمود، همچنانکه برخی اسرار و علل طبیعت و قوانین حاکم بر آن، رفته رفته کشف شد. در ذیل آیه ۲ سوره احقاف می‌فرمایند: هذا رمز بین الله و رسوله و الراسخین فی العلم. و در هر سوره‌ای بیان خاصی از این حروف داشته‌اند. در بحثهای اجتماعی ایشان نقش اساسی برای
شورا قائلند، و آن را در مقاطع مختلف زندگی اجتماعی از خانواده، محله، روستا، شهر، استان و تا اداره کل جامعه، جاری می‌دانند و حتی در سطح فقهاء نیز قائل به
شورای فقهاء می‌باشند. به همین جهت ذیل آیه ۳۹
سوره شوری به این بحث (تا حدودی) می‌پردازند و ضمن آن نقدی هم بر شیوه
دمکراسی حاکم بر غرب مطرح می‌کنند.
این کتاب دارای دو مقدمه طولانی می‌باشد، مقدمه اول به حدود ۷۰ صفحه از محقق محترم فاضل الصفار به سال ۱۴۲۳ ه. می‌باشد، در این مقدمه در باب
اعجاز قرآن و کیفیت
اعجاز آن سخن به میان آمده است. در این مقاله معتقد است قرآن، موسوعه‌ای از اعجازهاست. اعجاز در بحثهای اجتماعی، اعجاز در بحثهای سیاست، در بحثهای اخلاقی، در بحثهای نظامی، در بحثهای اقتصادی، در بحثهای تربیتی، در بحثهای ادبی، اعجاز در بخش
تلاوت، در بحثهای معنوی و برکاتی که برای نفوس انسانها دارد، اعجاز در بیان اخبار گذشتگان و آیندگان، اعجاز در اخبار از ضمائر انسانهای
منافق،
کافر و
مشرک، اعجاز از جهت اشتمال آن بر احسن الآداب، اعجاز از جهت سعه مضامین و کثرت آیات و سوره‌ها، اعجاز از جهت
فصاحت و
بلاغت، اعجاز از جهت اسلوب نه شعر و نه نثر و... بلکه قرآن به تناسب اولویتهای هر انسان و به عدد افراد بشر اعجاز خاص خود را دارد، همانگونه که طرق الهی برای قرب به پروردگار به عدد انفاس خلایق است. پس از آن به بحثهایی مانند، اهتمام
شیعه به قرآن، قرآن و
اهل بیت علیه السلام، اشاره‌ای به
علوم قرآن،
مفسرین شیعه،
علم تفسیر، انواع تفسیر، روشهای جدید در تفسیر، و بحث القرآن یفسره الزمان، می‌پردازد. بعد از آن روش و ویژگیهای تفسیر «تقریب الاذهان» و مفسر آن را بیان می‌دارد.
مقدمه دوم بعنوان «المدخل» به بحثهایی از قبیل، قرآن کتاب هر عصر و سرزمین،
جامعیت قرآن جاودانگی، قابل تطبیق بودن دستورات قرآن در هر عصر و زمان، لزوم تطبیق فکر و عمل با قرآن و توضیحی در باب عظمت و والایی قرآن، پرداخته است. این مقدمه از کتاب دیگر مفسر، بنام «حول القرآن الکریم» برگرفته شده است.
مفسر خود مقدمه‌ای کوتاه در نیم صفحه به تاریخ ۱۳۸۳ هجری بر تفسیر خود، نگاشته‌اند. و اتمام نگارش تفسیر نیز در همین تاریخ در شهر مقدس
کربلا می‌باشد.
این تفسیر به تعداد اجزاء قرآن، در ۳۰ جزء تهیه شده است، اما در عرضه در چاپهای اولیه در ۱۰ مجلد در
بیروت توسط دار الوفاء به سال ۱۴۰۰ ق ۱۹۸۰ م به قطع وزیری چاپ و منتشر گردید و قبل از آن توسط مطبعة الآداب در شهر
نجف اشرف به سال ۱۹۶۶ م. انتشار یافته بود.
نسخه فعلی همان ۳۰ جزء را در ۵ مجلد عرضه داشته است، که چاپ اول آن توسط دار العلوم للتحقیق و الطباعة و النشر و التوزیع در بیروت لبنان به سال ۱۴۲۴ ه. مطابق با ۲۰۰۳ میلادی، چاپ و توزیع گردیده است.
در این نسخه آیات قرآن در بالای صفحه، با خطی درشت، تنظیم شده و تفسیر آن در قسمت دوم صفحه قرار دارد، در پاورقی نیز آدرس آیات و مصادر اقوال و روایات بیان شده است.
پایان هر جلد، فهرستی بر اساس سوره‌های مطرح شده در آن، ارائه گردیده است. و نیز در پایان جلد پنجم، فهرست مفصلی از مصادر، منابع و مراجع تفسیر، عرضه شده است.
تفسیر آیات با شماره مخصوص هر کدام از آنها از آیه قبل جدا می‌گردد و به شکل مزجی ترتیب داده شده است، به همین جهت این تفسیر از عنوانهای بحثها خالی است، از این رو، فهرستی، به عنوان، فهرست مطالب ندارد، که این خود استفاده موضوعی از آن را مشکل می‌سازد.
برخی مجلدات این تفسیر به ترجمه آقای عبد الحسین علیزاده در قم به نام «راهی به سوی قرآن» توسط انتشارات ایمان (بی تا) منتشر شده است.
۱- مقدمه تفسیر در ج۱ و سایر مجلدات آن
۲-
المفسرون حیاتهم و منهجهمسید محمد علی ایازی ص۳۷۳
۳-
دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی جلد ۱ ص۶۸۸ و ج۲ ص۱۳۴۹ به کوشش
بهاء الدین خرمشاهی ۴-
طبقات مفسران شیعه ج۵ ص۳۵، دکتر
عقیقی بخشایشی ۵- سایت مفسر محترم مرحوم آیت ا... سید محمد شیرازی
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
سایت اندیشه قم
