ابراهیم بن محمد زجاج
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابراهیم بن محمد زجاج (
۲۴۱ ـ
۳۱۰ق) فردی
نحوی،
ادیب،
لغوی و
مفسر بغدادی بود. او در ابتدا شیشه‌گر بود، اما بعدها به تحصیل نحو نزد
مبرد و
ثعلب پرداخت و به یکی از مشهورترین نحویان
مذهب بصری تبدیل شد.
زجاج کتاب‌های متعددی در زمینه‌های مختلف از جمله معانی قرآن، اشتقاق، قوافی، عروض، خلق انسان و... تألیف کرد. او در دربار
معتضد عباسی نیز به عنوان ندیم و معلم فرزند او فعالیت می‌کرد که سرانجام در سال ۳۱۰ هجری درگذشت.
ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سری زجّاج بغدادی در سال ۲۴۱ هجری در
بغداد متولد شد
و ساکن محله‌ای معروف به «دویره» در بغداد بود.
او نخست به کار شیشه‌گری مشغول بود. سپس به تحصیل دانش نحو روی آورد و برای آموختن نحو نزد ابوالعباس مبرد رفت و درعین حال در کارهایش به او کمک می‌کرد و در برابر آموختن نحو، روزی یک درهم به او می‌داد.
او از قدیمی‌ترین اصحاب مبرد در
قرائت بر اوست و اگر کسی می‌خواست چیزی بر مبرد قرائت کند، نخست خواسته خود را به وی عرضه می‌داشت.
از دیگر استادان وی در نحو می‌توان به ثعلب اشاره کرد.
ابواسحاق ادیب،
لغوی و مفسر
بود و در
علم عروض زبردست بود.
او کتاب جامع المنطق
محمد بن یحیی بن عباد را برای
معتضد شرح کرد و مورد پسند و اکرام او قرار گرفت. سپس کار او بالا گرفت و به معتضد پیوست و از ندیمان و آموزگار فرزند او شد.
قاسم بن عبیداللّه بن سلیمان،
عبدالرحمان بن اسحاق زجاجی و
علی بن عبداللّه بن مغیرة از شاگردان دیگر او بودند. وی را اهل فضل، دیندار،
راستگو و حافظ مذهب بصریان در نحو دانسته‌اند.
کتاب‌های معانی القرآن، الاشتقاق، القوافی، العروض، الفرق، خلق الانسان، فعلت وافعلت، ما ینصرف وما لاینصرف، ما فسره من جامع النطق، خلق الفرس، مختصر نحو، شرح ابیات سیبویه، النوادر،
الامالی، الانواء، المقصور والممدود، الوقف والابتداء،
الجمل،
غایه الاحسان فی خلق الانسان،
اعراب القرآن و مختصر اعراب القرآن ومعانیه والمثلث آثار او به شمار می‌رود.
وی در نوزدهم
جمادی الآخر سال ۳۱۰ هجری
در بغداد درگذشت.
در تاریخ درگذشت وی اختلاف است.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابراهیم زجاج»، ج۲، ص۴۴.
