نهایة الوصول الی علم الأصول (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این کتاب « نهایة الوصول الی
علم الاصول»، به زبان عربی، اثر
علامه حلی است.
کتاب، دارای ۱۳ مقصد به ترتیب ۷ و ۸ و ۲ و ۸ فصلی و ۴ و ۳ بابی و ۷ مبحثی و ۴ و ۷ و ۷ و ۷ و ۷ و ۴ فصلی است و در پنج جزء تنظیم شده است.
علامه حلّی، در هر مقصدی از این کتاب، به بیان
ماهیّت و تعریف موضوع بحث می‌پردازد تا محلّ بحث منقّح شود و احکام و مسائل آن را مورد بررسی قرار می‌دهد و اقوالِ گوناگون در مورد آن را با ذکر ادلّه هر کدام، بیان کرده و در صورت لزوم به ردّ آنها می‌پردازد و در آخر قول مختار را با ذکر براهین قاطع، بیان می‌کند.
کتاب، با
خطبه و بیان نیاز انسان به
تکالیف و ا
حکام الهی و جایگاه
اصول فقه در آن و بیان سبب تألیف کتاب و معرفی آن شروع می‌شود.
در مقصد اوّل، بیان مقدماتی، همچون تعریف و
موضوع علم اصول را ضروری می‌داند و به تفصیل از آنها یاد می‌کند. وی، در باره حد
علم و ظن و دلیل، حکم و تقسیم حکم،
حسن و قبح افعال و اجزاء سخن می‌گوید.
مقصد دوّم: در باره لغات است و در آن، از مباحث
وضع ،
دلالت الفاظ، اسماء مشتق، الفاظ
مترادف و مشترک،
حقیقت و
مجاز، تعارض احوال و تفسیر حروف، به تفصیل یاد شده است.
مقصد سوّم: در کیفیّت استدلال به خطاب الله تعالی است که دارای دو فصل است:فصل اوّل، در مباحث قرآنی و فصل دوّم، در احکام خطاب الهی است.
مقصد چهارم: در امر و نهی و شامل هشت فصل است و در آن، مباحث
صیغه امر و مادّه آن، مقتضیات صیغه،
اقسام امر، احکام وجوب، احکام
مامورٌبه ، احکام مأمور و مسائل نهی، به تفصیل مورد بررسی و تطبیق قرار گرفته است.
مقصد پنجم: در
عموم و خصوص است که شامل چهار باب و یک خاتمه است. این مقصد، بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده است و در آن، مباحث عموم و خصوص،
الفاظ عموم،
تخصیص و انواع
مخصّص،
مطلق و مقیّد و بنای عام بر خاص بحث و بررسی شده است.
مقصد ششم: در دیگر صفات دلالت است که خود شامل سه باب و هر باب چند فصل و مبحث می‌شود و در آن مباحث
مجمل و
مبیّن،
ظاهر و
مأول و
منطوق و
مفهوم مورد بررسی قرار گرفته است.
مقصد هفتم: در افعال است که خود شامل چند مبحث از قبیل
عصمت انبیاء، موافقت یا مخالفت با پیامبر، احکام فعل پیامبر( ص)، راهِ شناخت افعالِ حضرت و احکام
تعارض اقوال و افعال می‌باشد.
مقصد هشتم: در
نسخ است و خود شامل چهار فصل و هر فصل شامل چند بحث است و در آن، مباحث حقیقت نسخ، جواز نسخ، احکام
منسوخ و
ناسخ بررسی شده است.
مقصد نهم: در
اجماع است که خود شامل هفت فصل و هر فصل شامل چند بحث است و در آن، مباحث ماهیّت و حجیّت اجماع، مواردی که خارج از اجماع شده، ولی در واقع داخل است و بالعکس، مدرک اجماع، احکام مجمعین، حکم ثابت شده توسّط اجماع و احکام اجماع به تفصیل مورد مباحثه و مناظره قرار می‌گیرد.
مقصد دهم: در مورد
خبر (
سنّت ) است که شامل هفت فصل و هر فصل شامل چند بحث از قبیل ماهیّت خبر، احکام
متواتر ، اخبار
معلوم الصدق، اخبار
مقطوع الکذب، خبر واحد و شرایط راوی می‌باشد.
مقصد یازدهم: در باره
قیاس است که شامل هفت فصل و هر فصل شامل چند بحث و هر بحث شامل چند مطلب از قبیل ماهیت و ارکان و تقسیم قیاس، راه‌های
تعلیل ، مبطلات علّت، مصحّحات تعلیل، احکام و ارکان قیاس و اعتراضات می‌باشد.
مقصد دوازدهم: در مورد
استدلال است که خود شامل هفت فصل و هر فصل شامل چند بحث از قبیل
تلازم،
استصحاب،
استحسان،
مصالح مرسله،
شرایع سابقه، مذهب صحابی و
استقراء و امثال آن می‌باشد.
مقصد سیزدهم: در باره
اجتهاد و تقلید و
تعادل و تراجیح است و خود شامل چهار فصل و هر فصل حاوی چند بحث از قبیل
اجتهاد و احکام آن،
تقلید و شرایط آن،
تراجیح و
مرجّحات معتبر و غیر معتبر می‌باشد.
علاّمه، در مقام بیان اقوال و نظریات دیگر اصولیان شیعه و سنّی و ارباب مذاهب فقهی و کلامی، منصفانه تلاش می‌کند که بدون هیچ کمی یا افزونی آنها را نقل نماید. بیان رسا و رعایت ایجاز، در عین توجّه به بیان همه نظریات و ادلّه، تقسیم‌بندی‌های راه‌گشا و توضیحات لازم در برخی موارد از امتیازات تدوین و تألیف این کتاب است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری
علوم اسلامی.
