مفهوم اذن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اذن، یعنی
رخصت دادن و
اعلام رضایت.
اذن در
لغت به‌معنای
علم ، رخصت و
اباحه ،
استماع و
فرمان آمده‌است.
ایذان به‌معنای اذن دادن و
استیذان به‌معنای اذن گرفتن است.
در
فقه ، اذن به رخصت دادن و اعلام رضایت معنا‌شده
و گروهی آن را از
ایقاعات (معامله‌ای که به دو طرف نیازمند نیست) دانسته‌اند؛
بنابراین، در تفاوت اذن و
رضایت می‌توان گفت:رضایت، ملایمت نفس با شیء بدون
اظهار ؛ ولی اذن، اعلام رضایت و عدم مانع است.
از سخنان برخی استفاده می‌شود که اذن، اعلام رخصت و رضایت پیش از
تصرّف و عمل، و اجازه، ابراز رضایت پس از
عمل است.
این واژه و مشتقّاتش در موارد بسیاری از
قرآن آمده که بیش‌تر آن‌ها در معنای تکوینی به‌کار رفته‌است؛ ولی گاهی با واژگان اذن، استیذان،
استیناس و مفاهیمی از قبیل
نفی جناح ، و
نفی حرج ، به
اذن تشریعی پرداخته‌است.
برای اذن تقسیماتی مطرح شده‌است:
از جهت
صراحت بیان، به اذن
صریح و ضمنی و شاهد حال،
از جهت مأذون له، به اذن خاص و عام،
و از جهت اذن‌دهنده، به اذن اشخاص و اذن قانونی تقسیم می‌شود.
اذن اشخاص، اذن
مالک یا
صاحب حق یا
ولیّ و
قیّم است و اذن قانونی، اذن قانون‌گذار (
خدا ،
شارع و قانون‌گذاران عادی) شمرده می‌شود؛
تصرّف در مال دیگران بدون
مجوّز روا نیست؛ ولی
خداوند استفاده از خوراکی‌های منازل خویشان و دوستان را اجازه داده‌است:
«لَیسَ عَلَی الاَعمی... و‌لا‌عَلی اَنفُسِکُم اَن تَأکُلوا مِن بُیوتِکُم اَو بُیوتِ ءابائِکُم اَو بُیوتِ اُمَّهتِکُم اَو بُیوتِ اِخونِکُم اَو بُیوتِ اَخَوتِکُم اَو بُیوتِ اَعممِکُم اَو بُیوتِ عَمّتِکُم اَو بُیوتِ اَخولِکُم اَو بُیوتِ خلتِکُم اَو ما مَلَکتُم مَفاتِحَهُ اَو صَدیقِکُم...».
طبرسی علّت رخصت مذکور را توسعه بر بندگان و ترغیب ایشان به اجتناب از
دنائت و پستی دانسته‌است.
بر اساس روایاتی، شرط عدم لزوم استیذان، استفاده به‌اندازه نیاز و عدم
اسراف است.
برخی از
اهل‌سنّت ، رخصت مزبور را به عدم
مشقّت و
کراهت صاحبان منازل
مقیّد کرده‌اند.
برخی از مفسّران
شیعه نیز این اذن را منوط به عدم
نهی صریحِ مالک دانسته‌اند.
واژه مفاتح در آیه، به‌معنای مخازن و مقصود از «ما مَلَکتُم مَفاتِحَهُ» خانه‌هایی است که شخص بر مخازن آن تسلّط داشته باشد؛ برای مثال، قیم یا
وکیل بر آن
خانه باشد یا کلید آن را در اختیار او گذاشته باشند.
در این آیه، خانه فرزندان ذکر نشده‌است.
به‌گفته برخی، اموال فرزندان مانند اموال خود انسان است؛ چنان‌که در روایتی از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آمده‌است:تو و مال تو، برای پدرت هستی.
بر این اساس گفته‌اند:مقصود از «بُیوتِکُم»، بیوت اولادکم است.
البیان فی تفسیر القرآن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تذکرة الفقهاء؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر نمونه؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لأحکام القرآن، قرطبی؛ جامع المدارک؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ حاشیة المکاسب؛ الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره؛ الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ فقه القرآن، راوندی؛ قواعد الاحکام؛ کتاب البیع خمینی (قدس سره)؛ الکشاف؛ لسان العرب؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مستمسک العروة الوثقی؛ مصباح الفقاهه؛ معجم الفروق اللغویه؛ المکاسب؛ المیزان فی تفسیر القرآن
دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «اذن».
