مصحف حضرت فاطمه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مصحف
فاطمه (سلامالله علیها)، سرچشمه جوشان
معنویت و دانشها که از طریق
وحی بر او
نازل گشته مانند
قبر مطهرش رازی است که در پرده مانده و در
اختیار ما خاکیان نیست.
از جمله فضائل
فاطمه زهراء (سلاماللهعلیهم) که
اهل بیت (علیهالسّلام) نیز آن را بارها مورد توجه و اشاره قرار دادهاند و از سوئی
فضیلت و منشا
علم و دلیل
امامت برای اهل بیت (علیهالسّلام) نیز محسوب میشود، وجود مکتوبی به نام
مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) است که در این مقاله به معرفی آن بواسطه روایاتی که در مورد آن وارد شده، میپردازیم.
علوم اهل بیت (علیهالسّلام) هم چنان که لدنی و از سوی خداوند است، ظواهری برای اتمام حجت و احتجاج بر مردم دارد که این نیز از جانب
خداوند است و فضیلتی کمتر از الهامات قلبی و علوم معنوی ایشان ندارد. از جمله نشانهها و علومی که اهل بیت (علیهالسّلام) از آنها استفاده میکنند و جنبه ظاهری دارد و هیچ کس جز ایشان به آنها دسترسی ندارند، نشانهها و علومی است که به صورت ارث در بین اهل بیت (علیهالسّلام) استمرار یافته است که از جمله
ی آنها
انگشتر،
شمشیر،
زره،
پرچم و
عمامه و عصای پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) ،
جفر(جفر سرخ و جفر سپید)، جامعه، مصحف یا کتاب حضرت امیرالمومنین
علی (علیهالسّلام) ، صحیفه مختومه الهی، و مصحف حضرت فاطمه (سلاماللهعلیهم) ،
الواح موسی (علیهالسّلام) ،
عصای موسی (علیهالسّلام) ، طشت قربانی موسی (علیهالسّلام) ،
خاتم سلیمان (علیهالسّلام) است که در
روایات به توضیح این کتب پرداخته شده است.
بنابراین مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) یکی از منابع علم اهل بیت (علیهالسّلام) میباشد که بارها با آن احتجاج نموده و حقانیت بیان خویش را به آن مستند نمودهاند. علی بن ابی حمزه از
امام کاظم (علیهالسّلام) روایت نموده است که فرمودند: مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) نزد من است.
امام صادق (علیهالسّلام) نیز فرمود: به خدا
قسم مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) نزد ما هست
که نشان دهنده موروثی بودن این علوم نزداهل بیت (علیهالسّلام) است. ابوعبیده حذاء میگوید:
امام باقر (علیهالسّلام) به من فرمود: هر کس
شمشیر پیامبر و زره و پرچم مغلبه و مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) در نزد او باشد، چشمش روشن است.
ابوبصیر از امام صادق (علیهالسّلام) روایت میکند که فرمودند: ابو جعفر امام باقر (علیهالسّلام) از
دنیا نرفت تا آنکه مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) را در بر گرفت.
این مطلب نیز اهمیت و موقعیت والای مصحف فاطمه را نزد اهل بیت (علیهالسّلام) روشن میسازد.
از نامهای معروف فاطمه
زهرا سلام الله علیها محدثه است که
امام صادق علیه السلام در سبب نامگذاری مادرش فاطمه به محدثه چنین میفرماید: «انما سمیت فاطمة محدثة لان الملائکة کانت تهبط من السماء فتنادیها کما تنادی مریم بنت عمران؛
اینکه فاطمه سلام الله علیها به محدثه نامگذاری شد چون
فرشتگان پیوسته از
آسمان فرود میآمدند و به فاطمه سلام الله علیها خبر میدادند همانطور که به
مریم دختر
عمران خبر میدادند. »
الف) فرشتگان
خطاب به فاطمه سلام الله علیها این آیات را
تلاوت میکردند: «- یا فاطمة - ان الله اصطفیک و طهرک و اصطفیک علی نساء العالمین - یا فاطمة - اقنتی لربک واسجدی وارکعی مع الراکعین. » (آیات خطاب به مریم است و اذا قالت الملائکة یا مریم... و چون فرشتگان همین آیات را خطاب به فاطمه زهراسلام الله علیها تلاوت کردهاند به جای یا مریم یا فاطمه گفتهاند.)
ب) فاطمه سلام الله علیها به فرشتگان خبر میداد و آنان به او خبر میدادند و سخنانی با یکدیگر داشتند که در یکی از
شبها فاطمه به آنها گفت: « آیا مریم دختر عمران بر
زنان عالم برتری ندارد؟ گفتند: مریم در روزگار خویش بانوی بزرگ زنان بود ولی خداوند عز و جل تو را در عصر خویش و در عصر او بزرگ بانوی زنان قرار داده است و تو "سیدة نساء الاولین و الآخرین" هستی. »
ج)
پیامبر اسلام صلوات الله علیه در بستر
بیماری از هوش رفته بود که در خانه کوبیده شد. فاطمه سلام الله علیها فرمود: کوبنده در، کیست؟ عرض کرد:
مرد غریبی هستم و پرسشی از
رسول خدا دارم.
اجازه ورود میدهید؟ فاطمه پاسخ داد: برگرد، خدا تو را
رحمت کند! حال رسول الله
مساعد نیست. رفت و سپس برگشت و در را زد و گفت: غریبی است که از رسول خدا اجازه میگیرد آیا به غریبان اجازه ورود میدهند؟ ناگاه رسول خدا صلوات الله علیه به هوش آمد و فرمود: ای فاطمه! آیا میدانی چه کسی است؟ عرض کرد: خیر یا رسول الله! فرمود: این همان است که جماعتها را بهم میزند و لذتهای دنیوی را از بین میبرد او فرشته
مرگ است! به خدا
قسم پیش از من، از احدی اجازه نگرفت و پس از من از کسی اجازه نخواهد گرفت و به سبب بزرگواری و
کرامتی که در پیشگاه خداوند دارم تنها از من اجازه میگیرد، به او اجازه ورود بده! فاطمه سلام الله علیها فرمود: داخل شو خداوند تو را رحمت کند! فرشته مرگ چون نسیم ملایمی وارد شد و فرمود: السلام علی
اهل بیت رسول الله
این جریان ناگوار از نوع سخنانی است که فاطمه زهرا سلام الله علیها با فرشته داشته است و به راستی که فاطمه محدثه است.
گرچه فرشتگان با کسی جز
انبیاء الهی گفتگو نداشتند ولی چهار بانوی بزرگ در
تاریخ انبیاء، بودند که
پیامبر نبودند و در عین حال فرشتگان با آنان سخن میگفتند:
الف) مریم،
مادر حضرت عیسی علیه السلام
ب)
همسر عمران، مادر
حضرت موسی علیه السلام
ج)
ساره، مادر
حضرت اسحاق و
یعقوب علیهما السلام
د)
فاطمه زهرا سلام الله علیها دختر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله.
حضرت زهرا سلام الله علیها پس از رحلت پیامبر صلوات الله علیه، ۷۵ یا ۹۵ روز، در جهان زندگی کرد. در این مدت بسیار کوتاه که دوره
صبر و استقامت، حمایت از
حریم ولایت و در عین حال، حزن و اندوه زهرای مرضیه بود؛
جبرئبل امین - فرشته وحی - بر او فرود آمد و با گزارشهایی که از منزلت
پدر بزرگوارش در نزد خدا و نیز
آینده تاریخ
اسلام و
تشیع الهام میکرد، کتاب ارزشمندی به نام «مصحف فاطمه» سلام الله علیها برای امامان
معصوم علیهم السلام به یادگار ماند.
پس از اینکه به اهمیت مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم)نزد اهل بیت (علیهالسّلام) اشاره کردیم به بیان منشا آن پرداخته که اجمالی از معرفی آن مکتوب شریف است. برخی از اصحاب از امام صادق (علیهالسّلام) در مورد مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) سوال کردند که حضرت در جواب مدت طولانی سکوت کردند و پاسخ دادند که: فاطمه (سلاماللهعلیهم) بعد از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) هفتاد و پنج روز عمر کردند و به خاطر پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) اندوه فراوانی را تحمل میکردند. در این مدت
جبرئیل بر ایشان نازل میشد و ایشان را به نیکوئی تسلی و تسلیت میداد و از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و جایگاه آن حضرت برای او تعریف میکرد و همچنین از اخبار آینده که مربوط به فرزندان آن حضرت بود، خبر میداد و امیرالمومنین علی (علیهالسّلام) آن را مینوشت. این است مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) .
در روایت دیگری فرمودند: فاطمه (سلاماللهعلیهم) مصحفی از خود به یادگار گذاشت که
قرآن نیست و اما کلامی از کلام خداوند است که برایشان
وحی میفرمود و پیک خداوند (
فیروزآبادی گفته است که مراد از پیک خداوند، جبرئیل (علیهالسّلام) است.) بیان میکرد و امیرالمومنین علی (علیهالسّلام) آن را مینگاشت.
حماد بن عثمان میگوید: به امام صادق (علیهالسّلام) عرض کردم: مصحف فاطمه چیست؟ امام (علیهالسّلام) فرمود: پس از
رحلت رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) ، حضرت فاطمه (سلاماللهعلیهم) به شدت
محزون و
افسرده گردید، پس خداوند فرشتهای به سوی او میفرستاد تا وی را تسلی دهد و همدم او بوده با فاطمه (سلاماللهعلیهم) هم صحبت شود. فاطمه (سلاماللهعلیهم) این مطلب را برای حضرت علی (سلاماللهعلیهم) تعریف میکند و حضرت علی (علیهالسّلام) به او گفت: هرگاه آن
فرشته آمد و با تو سخن گفت، کلام او را برای من بازگو کن و حضرت فاطمه (سلاماللهعلیهم) شنیده هایش از آن فرشته را برای حضرت علی (علیهالسّلام) نقل میکرد و علی (علیهالسّلام) نیز آنها را مینوشت تا در نتیجه این مصحف فراهم آمد. حماد گوید: امام بلافاصله فرمود: مطالب این مصحف در باره
احکام حلال و
حرام نیست، بلکه
اخبار غیبی و آنچه که در آینده واقع خواهد شد، در این مصحف نوشته شده است.
ابوبصیر از امام باقر (علیهالسّلام) در مورد مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) سوال نموده که آن حضرت فرمودند: خداوند آن را بعد از
رحلت پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) بر فاطمه (سلاماللهعلیهم) نازل نمود و
قرآن در آن نیست. در دو جلد از زبرجد است و ورقهایش از در سفید است و در آن اخبار گذشته و آینده تا
روز قیامت است. در آن خبر آسمانها و
ملائکه و تعداد ایشان و غیر ایشان است و خبر تعداد و نام مخلوقات
مرسل و
غیر مرسل است و کسانی که به سوی ایشان فرستاده شده اند، میباشد. اسامی تکذیب کنندگان و ایمان آورندگان به ایشان است. اسامی جمیع
مومنین و
کافرین تا روز قیامت در آن ثبت شده است. همچنین شهرهای
شرق و
غرب عالم را توصیف نموده و تعداد مؤمنین و کافرین و ویژگیهای هر تکذیب کنندهای در آن است. از گذشتگان در آن سخن آمده و از طاغوتهای ایشان که به
حکومت رسیده و مدت حکومت ایشان در جمیع دوران نیز تعیین شده. صفات و تعداد اهل بهشت و اسامی ایشان و نیز اهل
جهنم نیز در آن است. علم قرآن و
تورات و
انجیل و
زبور به همان صورتی که نازل شدهاند در آن است.
هنگامی که خداوند خواست تا آن را بر فاطمه (سلاماللهعلیهم) نازل کند، جبرئیل و
میکائیل و
اسرافیل را مامور این کار نمود که در نیمه
شب جمعه رخ داد در حالی که فاطمه (سلاماللهعلیهم) در حال
نماز بود و بعد از اینکه نمازش تمام شد به او سلام کردند و گفتند: سلام (خداوند)بر تو سلام میفرستد و مصحف را بر دامن او نهادند و او نیز فرمود: سلام مخصوص خداوند است و از اوست و به سوی اوست و بر شماای فرستادگان خدا سلام باد. سپس فرشتگان به آسمان
عروج کرده و فاطمه (سلاماللهعلیهم) بعد از
نماز صبح تا ظهر مشغول خواندن آن مصحف شد تا اینکه به آخرش رسید. و یقینا اطاعت از فاطمه (سلاماللهعلیهم) برتمام مخلوقات الهی از
جن و
انس و
وحوش و
انبیاء و ملائکه
واجب است. پس از این مصحف به امیرالمومنین علی (علیهالسّلام) و از ایشان به
امام حسن (علیهالسّلام) و سپس به
امام حسین (علیهالسّلام) و سپس به ما رسید تا اینکه نزد صاحب امر برسد. ابوبصیر فرمود: این علم بسیاری است. امام (علیهالسّلام) فرمود: تمام این مطالب از ورق اول بود و از ورق دوم هیچ مطلبی نگفتم.
امام صادق علیه السلام در پاسخ به محدثانی که در باره مصحف فاطمه سلام الله علیها سؤال کردند مدت طولانی
سکوت کرد.... ثم قال: «انکم لتبحثون عما تریدون و عما لا تریدون ان فاطمة مکثت بعد رسول الله صلوات الله علیه خمسة و سبعین یوما و کان دخلها حزن شدید علی ابیها و کان جبرئیل علیه السلام یاتیها فیحسن عزاءها علی ابیها و یطیب نفسها و یخبرها عن ابیها و مکانه و یخبرها بما یکون بعدها فی ذریتها و کان علی علیه السلام یکتب ذلک فهذا مصحف فاطمة سلام الله علیها؛
شما در باره چیزهایی که چه لازم دارید و یا لازم ندارید جستجو و
تحقیق میکنید. فاطمه سلام الله علیها پس از رسول خدا هفتاد و پنج
روز، حیات داشت و بر اثر
رحلت پدرش اندوه فراوان بر او وارد گشت. جبرئیل - فرشته وحی - پیوسته بر او فرود میآمد و ناگواریها و اندوه جدایی پدر را به خوبیها جلوه میداد و به جانش
آرامش میبخشید. به او از پدر و جایگاه بلندش در نزد پروردگار خبر میداد و نیز از حوادث آینده که بعد از فاطمه سلام الله علیها نسبت به فرزندانش واقع خواهد شد گزارش میداد.
علی علیه السلام تمام آن گزارشها و اخبار را مینوشت که همین مصحف فاطمه سلام الله علیها را شکل داد. »
در حدیث دیگری امام صادق علیه السلام در پاسخ محدثی که سؤال کرد: مصحف فاطمه چیست؟ چنین فرمود: «خداوند
متعال زمانی که پیامبر را
قبض روح کرد، بر فاطمه سلام الله علیها از اثر رحلت پیامبر صلوات الله علیه اندوهی وارد شد که جز خدای عز و جل کسی نمیداند چه حزنی بود. لذا خداوند، فرشتهای را به سوی او فرستاد تا غم و اندوهش را برطرف نماید و با او سخن گوید. فاطمه سلام الله علیها جریان را به
امیرالمؤمنین گزارش داد و علی علیه السلام فرمود: هر وقت ورود فرشته را احساس کردی و صدایش را شنیدی به من بگو و مرا از سخنانش آگاه کن. بنابراین امیرالمؤمنین علیه السلام آنچه را که میشنید مینوشت تا آنکه از سخنان و گزارشهای نوشته شده مصحفی به وجود آمد. »
اموری که در روایات از مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) بیان شده را در چند بند ذکر میکنیم و بعد با ذکر چند نمونه از مصادیق آن از روایات با برخی از مطالب آن آشنا میشویم.
۱. محتوای آن در مورد علم آینده میباشد که اشارهای به حلال و حرام (فقهی)نشده است.
۲. مطلبی از قرآن در آن نیست.
۳. مقدار مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) همانند قرآن موجود نزد
مسلمین است.
۴. در مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم)
وصیت ایشان هست.
۵.
حوادث آینده در آن گزارش شده است.
۶. اخبار آینده در مورد ذریه فاطمه زهراء (سلاماللهعلیهم) در آن است.
۷. نام تمام حاکمان سرزمینها تا
روز قیامت در آن ثبت شده است.
۸. در آن مطالبی است که مردم را به اهل بیت (علیهالسّلام) محتاج میکند در حالی که اهل بیت (علیهالسّلام) به هیچ کس محتاج نیستند.
با دقت در دو حدیث شریف فوق میتوان گفت:
الف: مصحف فاطمه سلام الله علیها در فاصله زمانی پس از رحلت پیامبر اسلام صلوات الله علیه تا
شهادت صدیقه طاهره سلام الله علیه به وجود آمده است.
ب: مصحف فاطمه سلام الله علیها سخن وحی است که توسط جبرئیل امین علیه السلام به فاطمه زهرا سلام الله علیها الهام شده است.
ج: مصحف فاطمه سلام الله علیها به
دست مبارک مولا علی علیه السلام نوشته شده است.
درباره مصحف حضرت فاطمه سلاماللهعلیهم دو نظریه هست:
آن حضرت مصحفی داشت؛ زیرا او پرورده دامان
عصمت و بزرگ شده خاندان
نبوت بود و با قرآن انسی تمام داشت و چه بسا خود یا شوهر بزرگوارش برای وی مصحفی ترتیب داده بود و از آن جا که
قرائت از روی مصحف و نگاه به قرآن، افضل از قرائت از حفظ است، مسلما فاطمه سلاماللهعلیهم نیز ترجیح میداده است از روی نسخه مکتوب قرائت کند. حتی در
روایات اهل بیت علیهالسّلام هست که عثمان مصحف فاطمه سلاماللهعلیهم را که کتابت آن به اشاره پیغمبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم بود، از
علی بن ابی طالب علیهالسّلام طلب کرد و مصاحف را با آن مطابقت داد.
اما متاسفانه برخی از بی خبران و معاندان پنداشتهاند
شیعه به قرآنی دیگر غیر از قرآن رایج میان مسلمانان معتقد است.
مصحف حضرت فاطمه سلاماللهعلیهم مصحف قرآنی نبوده و چیزی از
قرآن یا
حلال و
حرام الهی در آن قید نشده است؛ بلکه مصحف آن حضرت مجموعهای از امثال و حکم،
موعظه و سخنان عبرت آموز و درباره حوادث آینده بوده است که وی توسط
جبرئیل از آن آگاه میشد. این نظریه، میان علمای شیعه مشهور و معروف است.
از جمله اموری که اهل بیت (علیهالسّلام) آن را از مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) خبر دادهاند، چند خبر است که آنها را ذکر میکنیم.
الف. امام صادق (علیهالسّلام) فرمود: در سال ۱۲۸هـ ق،
زنادقه ظهور میکنند و فرمودند که من این مطلب را از مصحف فاطمه نقل میکنم.
علامه مجلسی (رحمةاللهعلیه) گوید: من فکر میکنم که مقصود از زنادقه امثال
ابن ابی العوجاء و
ابن مقفع باشند که با امام صادق (علیهالسّلام) مجادله و مناظره میکردند و سال ۱۲۸ هجری، بیست سال قبل از وفات امام صادق (علیهالسّلام) است که زمان طغیان و کثرت این طایفه بود و یا آنکه مراد خلفای بنی عباسند که کتب زنادقه را در آن سال ترویج دادند.
ب. امام صادق (علیهالسّلام) از مصحف فاطمه بر تکذیب بنی الحسن که ادعای امامت نموده بودند و زیدیه نیز با ایشان همراه شده بودند میپردازد و میفرماید: همانا در
جفری که (پیشوایان زیدیه)یاد میکنند (و مدعی هستند که نزد آنهاست)چیزهائی است که ایشان را ناپسند آید، زیرا آنها به
حق معتقد نیستند، در صورتی که حق در آن جفر است (در آن نوشته است که از ایشان کسی به
امامت نمیرسد و اجازه خروج و جنگیدن ندارد)و باز اگر راست میگویند، قضاوتهای علی (علیهالسّلام) و احکام میراثی را که فرموده است (و در جفر نوشته است)بیرون آورند، راجع بمیراث خالهها و عمهها از ایشان بپرسید (اگر توانستند جواب گویند و باز اگر راست میگویند)مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) را که وصیتش در آن و سلاح پیغمبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نیز همراه آنست، بیرون آورند (وصیت فاطمه (علیهالسّلام) ایشان را تکذیب میکند و سلاح پیغمبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نزد ماست نه نزد ایشان).
همچنین در روایت دیگر نیز امامت را از غیر اهل بیت (علیهالسّلام) با استناد به مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) رد میکنند. امام صادق به فضیل بن سکره میفرماید: ای فضیل، میدانی اندکی پیش من در چه مطالعه میکردم؟ گفتم: نه، فرمود: در مصحف فاطمه (علیهالسّلام) ، کسی نیست که روی
زمین به پادشاهی رسد، جز اینکه نام وی و پدرش در آن نوشته شده است و من برای اولاد حسن (علیهالسّلام) در آن کتاب چیزی نیافتم.
در موردی دیگر به
ولید بن صبیح فرمودند: ای ولید، در مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) نگاه کردم و برای فرزندان فلانی ندیدم مگر به اندازه گرد و
خاک برخاسته از نعل.
(مراد به
حکومت رسیدن فرزندان امام حسن (علیهالسّلام) است که با کمک زیدیه مدت کمی توانستند بر
مدینه حاکم شوند.)
از امام صادق (علیهالسّلام) در مورد محمد بن عبدالله بن الحسن سوال شد که فرمودند: هیچ پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و
وصی و پادشاهی نیست مگر اینکه نام او در مصحف فاطمه (سلاماللهعلیهم) است و به
خدا قسم اسمی از محمد بن عبدالله بن حسن در آن نبود.
گرچه پیدایش و اتمام مصحف فاطمه سلام الله علیها پس از رحلت رسول خدا انجام گرفت و از جانب خداوند به او الهام گشت که
احادیث زیادی بر این
دلالت دارد؛ ولی در برخی از روایات زمینههای پیدایش آن را از زمان حیات رسول الله میداند.
الف) از
امام صادق علیه السلام
نقل شده است که فرمود: «مصحف فاطمه سلام الله علیها به املاء رسول الله و خط علی علیه السلام شکل گرفت. »
چنین مصحفی در چندین حدیث، با اسناد مختلف از امام صادق علیه السلام نقل شده است و اینکه
رسول خدا املا کرد و علی علیه السلام با دست مبارکش نوشت این
نظریه را
اثبات میکند که مصحف فاطمه سلام الله علیها در
زمان پدرش بوجود آمد.
ب) برخی قائلاند که جمله «رسول الله» در این احادیث، منظور، پیامبر اسلام نیست، بلکه همان فرستاده خدا، فرشته وحی است که اخبار و گزارشها را املا کرد و علی علیه السلام آنها را نوشت.
شاهدی که سخن این گوینده را
تایید میکند حدیثی است که
ابو بصیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده و در آن کلمه رسول نیست. «شئ هو شیء املاه الله علیها و اوحی الیها؛
همانا - مصحف فاطمه سلام الله علیها - چیزی است که خداوند آن را بر فاطمه سلام الله علیها املاء و به سوی او وحی کرد.» روشن است که املاء خدا به واسطه فرشته وحی است.
بنابراین
مفهوم این احادیث نیز شبیه آن روایاتی میشود که پیش از آن نقل کردیم که در آنها پیدایش مصحف فاطمه را پس از رحلت پیامبر صلوات الله علیه میداند.
ج) البته صحیفههایی از مصحف فاطمه سلام الله علیها که برگها و قسمتهای جزئی از آن مجموعه ارزشمند، خدادادی است پیامبر در زمان حیات به فاطمه سلام الله علیها ارزانی داد که بعدها کامل گشت و به نام مصحف فاطمه سلام الله علیها در اختیار امامان معصوم علیهمالسلام قرار گرفت. چرا که بخشی از آن مصحف در زمان پیامبر صلوات الله علیه در اختیار
جابر بن عبدالله انصاری قرار گرفت که هماکنون همین صحیفه در جوامع حدیثی شیعی در دسترس علاقهمندان است.
امام صادق علیه السلام فرمود: «پدرم -
امام محمد باقر علیه السلام - به جابر بنعبدالله انصاری گفت: پرسشی داشتم که هر وقت مناسب شد آن را مطرح کنم.» جابر عرض کرد: هر زمان که دوست داشتی در محضرتان خواهم بود. تا آنکه فرصت مناسبی پیش آمد و پدرم خطاب به جابر گفت:« ای جابر! به من خبر ده از لوحی که در دست مادرم فاطمه دختر رسول الله علیها السلام دیدی و مادرم از نوشتههای آن
لوح به تو چه خبر داد؟» جابر عرض کرد: خدای را گواه میگیرم که در حیات رسول خدا صلوات الله علیه، برای عرض
تبریک ولادت امام حسین علیه السلام بر مادرت فاطمه سلام الله علیها وارد شدم که در دستش لوح سبزرنگی چون
زمرد، درخشش داشت و در آن نوشته سفیدی که چون
خورشید نورانیت داشت مشاهده کردم. عرض کردم: پدر و مادرم فدایت ای دختر رسول الله! این لوح چیست؟ فرمود:« این لوحی است که خداوند به پیامبرش
هدیه داده است و در آن نام پدرم، نام همسرم، نام فرزندانم و نام
اوصیاء از فرزندان نوشته شده است که پدرم آن را به من بخشید تا به سبب آن مرا خشنود کند.» جابر گفت: مادرت فاطمه سلام الله علیها آن را به من
عطا کرد و خواندم و از آن رونوشت کردم. پدرم - امام محمدباقر علیه السلام - به جابر گفت: «آیا ممکن است آن نوشته را بر من
عرضه کنی؟» گفت: آری! پدرم همراهش به منزل جابر رفت و پیش از آنکه آن لوح را بیاورد ناگاه صحیفهای از ورق نازکی که در آن نوشته شده بود درآورد و گفت: «ای جابر! نگاه کن در نوشته خودت تا من برایت بخوانم.» جابر هم در نوشته خودش نگاه کرد و پدرم از روی نوشتهای که داشت خواند؛ تا جایی که این دو نوشته حتی در یک حرف هم با یکدیگر تفاوت نداشتند. آنگاه جابر گفت: خدا را گواه میگیرم نوشتهای که در آن لوح دیدم چنین بود...
مصحف فاطمه سلام الله علیها به عنوان اسرار
رسالت و
امامت، تنها در دست ائمه معصومین علیهمالسلام به یادگار ماند و در بین
حجتهای خدا در روی
زمین، یکی پس از دیگری دستبه دست گشت که در اختیار داشتن آن را یکی از نشانههای امامت دانستهاند.
الف)
امام رضا علیه السلام وقتی علامت و نشانههای
امام معصوم را شمارش کرد فرمودند: « و یکون عنده مصحف فاطمة سلام الله علیها؛
مصحف فاطمه سلام الله علیها در نزد او از نشانههای امامت میباشد. »
ب) روایات بسیاری دلالت دارد بر اینکه «
جامعه»، «
جفر» و «مصحف فاطمه سلام الله علیها » در نزد ائمه است که در فرصت مناسب به آنها مراجعه و مشکلات و نیازهای فکری و علمی
انسانها را حل میکردند. تمام این آثار گنجینههای گرانبهایی از
معارف و دانشها بود که
تصور آنها در افکار
مادی ذهن بشر نمیگنجد.
ابو بصیر میگوید: به حضور امام صادق علیه السلام رسیدم و عرض کردم: قربانت گردم! از شما سؤالی داردم، راستی در اینجا کسی - نامحرمی - هست که سخن مرا بشنود؟، امام صادق علیه السلام پردهای را که میان آنجا و
حجره دیگر بود بالا زد و در آنجا سر کشید سپس فرمود: «ای ابا محمد! هر چه میخواهی بپرس... .»آنگاه فرمود: «ای ابا محمد! همانا «جامعه» نزد ما است و مردم چه میدانند «جامعه» چیست؟ عرض کردم: قربانت شوم! جامعه چیست؟ فرمود: طوماری است، به طول هفتاد ذراع، با املاء رسول خدا و دستخط علی علیه السلام که تمام
حلال و
حرام و همه نیازهای مردم در آن موجود است حتی جریمه خراش... .»آنگاه فرمود: «همانا «جفر» در نزد ما است و مردم چه میدانند «جفر» چیست؟ » عرض کردم: جفر چیست؟ فرمود: «مخزنی از
چرم است که
علم پیامبران و اوصیاء و دانشمندان گذشته
بنی اسرائیل در آن وجود دارد... .»آنگاه فرمود: «و ان عندنا المصحف فاطمه سلام الله علیها و ما یدریهم ما مصحف فاطمه سلام الله علیها؟»
همانا مصحف فاطمه سلام الله علیها در نزد ما است و مردم چه میدانند که مصحف فاطمه سلام الله علیها چیست؟
ج)
ابو عبیده حذاء میگوید: ابوجعفر -
امام محمد باقر علیه السلام - خطاب به من فرمود:« ای ابا عبیده! کسی که نزد او
شمشیر رسول الله،
زره،
پرچم برافراشتهاش و مصحف فاطمه سلام الله علیها باشد، چشم روشنی دارد.»
د)
راوی نقل میکند در
محضر امام صادق علیه السلام بودم که جمعی از
محدثان نیز در مجلس حضور داشتند یکی از محدثان
خطاب به امام عرض کرد: قربانت گردم!
عبد الله بن حسن مثنی(
حسن مثنی) در باره امامت و
خلافت میگوید: این
منصب از آن ماست و به دیگران نخواهد رسید! امام صادق علیه السلام پس از سخنانی فرمود: «چه شگفتانگیز است از عبدالله! میپندارد که پدرش علی علیه السلام امام نبوده؟ ولکن به خدا قسم (در حالی که با دستبه سینهاش
اشاره میکرد) اسرار
نبوت و نیز شمشیر و زره رسول الله در نزد ما است. و عندنا و الله مصحف فاطمة به خدا قسم، مصحف فاطمه سلام الله علیه در نزد ما است. »
برخی از نااهلان و یا
مغرضان بر
شیعه خرده گرفتهاند که شیعیان،
قرآن دیگری تراشیدهاند! و ممکن است در عصر حاضر نیز چنین
اتهاماتی را وارد کنند و ناآگاهانه به باد
انتقاد بگیرند. این انتقادهای نابخردانه و اهانتهای ناروا ممکن است از چند چیز نشات گیرد:
الف: عدم رجوع به متون و منابع حدیثی و جوامع روایی شیعی و ناآگاهی و عدم اطلاع از اینکه تشیع که قائل است زهرای
مرضیه سلام الله علیه دارای کتاب و مصحف بوده است
مقصود چیست؟
ب:
عناد و
لجاجت با اندیشههای
اسلام ناب و
باورهای اعتقادی و معارف که از طریق امامان معصوم علیه السلام این حجتهای خدا در روی زمین در اختیار انسانها گذارده شد.
ج: ذهنیت و تصوری که پس از رحلت پیامبر اسلام صلوات الله علیه در اذهان مسلمانان حتی
اصحاب و یاران پیامبر از کلمه «مصحف» بود. چرا که «مصحف»، بیشتر به نوشتههایی از آیات قرآن اطلاق میشد و در آن زمان مصحفهای متعددی وجود داشت و شخصیتی که دارای مصحف بود به همو نسبت میدادند مثل اینکه میگفتند مصحف علی علیه السلام به اعتبار اینکه مولا علی علیه السلام دارای مصحف بود. البته هماکنون نیز تعبیر «مصحف شریف» به
قرآن مجید،
شهرت بسیار دارد. گرچه چنین استعمالی در آن زمان شهرت فراوان داشت ولی اینطور نبوده که مصحف، تنها به نوشتههای آیات قرآن گفته شود بلکه نظرشان به معنای لغوی مصحف بوده چرا که به مجموعه صحیفههای نوشته شده بین دو جلد که به صورت کتاب درآمده باشد صحف یا مصحف میگویند.
بنابراین به مجموعه صحیفهها و نوشتههایی که در
موضوعات و مطالبی غیر از آیات قرآن نوشته شده باشد مصحف اطلاق میگردد و مصحف فاطمه سلام الله علیها به همین اعتبار است.
۱) ابوبصیر میگوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودم و پرسیدم: و ما مصحف فاطمه؟ قال: «مصحف فیه مثل قرآنکم ثلاث مرات، و الله ما فیه من قرآنکم حرف واحد؛
مصحف فاطمه چیست؟ فرمود: مصحفی است سه برابر قرآن که در دست شما است، ولی به خدا قسم حتی یک حرف از قرآن شما هم در آن نیست. » این حدیث، آشکار میسازد که مصحف فاطمه سلام الله علیها از نظر کمیت و حجم سه برابر قرآن است ولی از نظر
محتوا و مطالب حتی یک حرف از
ظاهر قرآن هم در آن وجود ندارد.
علامه مجلسی رحمه الله در توضیح این حدیث مینویسد: ممکن است کسی این
شبهه را کند که در احادیث بسیاری وارد شده، قرآن همه
احکام را در بردارد و نیز مشتمل بر حوادث و گزارشهای حال و آینده تاریخ است. پس مصحف فاطمه در پی چه چیزی است و این حدیث چگونه معنا میشود؟ در پاسخ شبهه میگوید: آری قرآن چنین است ولی ممکن است منظور از مصحف معانی و
تاویلاتی باشد که ما از قرآن نمیفهمیم نه معنای ظاهری که از الفاظ درک میکنیم و میفهمیم. لذا مقصود از قرآن شما همان الفاظ ظاهری قرآن است که در مصحف فاطمه سلام الله علیها وجود ندارد.
البته احادیثی که در آینده ذکر خواهد شد مطالب و موضوعات موجود در مصحف فاطمه را تا حدودی روشن میسازد.
۲)
محمد بن مسلم از
امام باقر و یا از امام صادق علیه السلام چنین نقل کرده است: «و خلفت فاطمة مصحفا ما هو قرآن ولکنه کلام من کلام الله انزل علیها؛
فاطمه سلام الله علیها مصحفی را به یادگار گذاشت که آن مصحف، قرآن نیست ولی سخنی از سخن خداست که بر فاطمه سلام الله علیها نازل کرده است.»
۳)
حسین بن ابی العلاء میگوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: ان عندی... مصحف فاطمة ما ازعم ان فیه قرآنا»
نزد من، مصحف فاطمه سلام الله علیها است. البته تصور نکن که در آن آیات قرآن باشد. »
۴)
ابی حمزه میگوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «مصحف فاطمة سلام الله علیها ما فیه شیء من کتاب الله و انما هو شیء القی علیها بعد موت ابیها؛
در مصحف فاطمه سلام الله علیها چیزی از کتاب خدا - قرآن مجید - نیست و تنها مصحف چیزی است که بر فاطمه سلام الله علیها پس از رحلت پدرش
الهام گشته است. »
روایات دیگری نیز وجود دارد که دلالت میکنند مصحف فاطمه سلام الله علیها قرآن نیست و موضوعات و مطالب آن غیر از
آیات قرآن است.
دانشهایی که بشر آنها را کسب میکند بسیار جزئی و محدود است و پس از مدتی فراموشش میشود و نسبت به علوم و دانشهایی هم که در آینده وجود میآید بیاطلاع است. لذا تنها به علومی واقف است که در حال حاضر به آنها دسترسی پیدا کرده است. اصطلاحات و دانش گذشته را کم کم از یاد میبرد و از آینده هم آگاهی ندارد. ولی خداوند متعال که عالم مطلق است. علم او محدود به زمان نیست و گذشته و حال و آینده در نزد او یکسان است. این دانش و
حکمت خدایی که زمان را در مینوردد و تنها در اختیار اوست شمهای از آن را به هر کس که
اراده کند عطا میکند. « یؤتی الحکمة من یشاء و من یؤت الحکمة فقد اوتی خیرا کثیرا؛
حکمت را به هر که
مشیتش تعلق گیرد میدهد و آن کس که حکمت داده شده است همانا
خیری بسیار داده شده است. »
دانش و اسرار الهی در حد اعلای آن به
پیشوایان دین، ارزانی گشته است و مصحف فاطمه سلام الله علیها
مصداق بارزی از معارف و دانشهای خدایی است که به زهرای مرضیه سلام الله علیها الهام شد و به عنوان اسرار نبوت و امامت در اختیار
ائمه معصومین (علیهمالسلام) قرار گرفت. بنابراین دانش و حکمتهای موجود در مصحف
فاطمه سلام الله علیها از سوی خدا است که محدود به زمان و مکان نیست و قابل
قیاس با دانشهای بشری نیست.
ابو بصیر میگوید: از امام محمد باقر علیه السلام از مصحف فاطمه سلام الله علیها پرسیدم. فرمود: «پس از رحلت پدرش بر فاطمه سلام الله علیها نازل گشته است.» عرض کردم: آیا در آن چیزی از آیات قرآن است؟ فرمود: «چیزی از آیات قرآن در آن نیست.» عرض کردم: برایم آن را توضیح دهید. فرمود: «جلدها و اطراف آن از
یاقوت،
زینت داده شده است و برگهای آن از
در سفید است.» عرض کردم: قربانت گردم! در آن چه سخنانی است؟ فرمود: «خبرهای عصر حاضر و نیز خبرهایی که تا روز
قیامت اتفاق خواهد افتاد در آن موجود است. خبر آسمانها و شماره فرشتگان آسمانی، تعداد و نامهای تمام کسانی که خداوند آنها را آفریده است. نامهای رسولان، نامهای تکذیبکنندگان و اسامی همه
مؤمنان و
کافران از آغاز
آفرینش تا
فرجام در آن موجود است. اسامی و معرفی هر یک شهرهایی که در شرق و غرب زمین است، تعداد مؤمنان و کافران هر شهر، اوصاف تکذیبکنندگان و نیز اوصاف ملتهای گذشته و تاریخ آنها، طغیانگرانی که حاکماند، تعداد آنها و زمان حکومتشان، نامهای پیشوایان و اوصاف آنها و آنچه در زمین یکی پس از دیگری
مالک میشوند، شرح حال بزرگان آنها و هر کس که در ادوار آینده بیاید، در مصحف موجود است. اوصاف بهشتیان و تعداد کسانی که وارد
بهشت خواهند شد، اوصاف
جهنمیان و نامهای آنها در مصحف موجود است. دانش قرآن آنطور که نازل شده، دانش
تورات و
انجیل آنطور که نازل گشتهاند و دانش
زبور و شماره درختهایی که در تمام بلاد است در مصحف موجود است. »
اخباری که
جبرئیل بر فاطمه سلام الله علیها وحی میکرد پس از رحلت
پیامبر صلوات الله علیه بر فاطمه نازل میکرد دو قسم گزارش و اخبار به او وحی میکرد: «و یخبرها عن ابیها و مکانه و یخبرها بما یکون بعدها فی ذریتها»
الف: از پدرش و جایگاه و منزلتی که در نزد پروردگار داشت خبر میداد.
ب: از حوادث تلخ آینده تاریخ که پس از شهادت صدیقه طاهره سلام الله علیها نسبت به فرزندانش از ناحیه
دشمنان اهل بیت واقع خواهد شد گزارش میداد.
بنابراین مصحف فاطمه سلام الله علیها این دو نوع گزارش و اخبار را هم در بردارد.
امام صادق علیه السلام میفرماید: «اما انه لیس فیه شیء من الحلال و الحرام و لکن فیه علم ما یکون؛
آگاه باشید! مصحف فاطمه سلام الله علیها چیزی از حلال و حرام خدا را در برندارد بلکه در آن دانش آینده تاریخ است. »
امام صادق علیه السلام فرمود: « در مصحف فاطمه سلام الله علیها آنچه را که مردم به ما نیازمندند ولی ما به احدی نیاز نخواهیم داشت، حتی
ارش خراش در آن موجود است. »
عبد الله بن حسن، تصورش این بود دانشی که امام صادق علیه السلام دارد مثل دانش بقیه مردم است. ولی امام صادق علیه السلام فرمود: « آری! راست گفته است عبدالله بن حسن چون علمی که او دارد مثل علم مردم است ولی به خدا قسم در نزد ما «جامعه» است که در آن حلال و حرام خداست و در نزد ما
جفر است و عبدالله بن حسن چه میداند که جفر آیا پوست
شتر است یا پوست
گوسفند و نزد ما مصحف فاطمه است که به خدا قسم حرفی از
قرآن در آن نیست... خوب عبدالله بن حسن آنگاه که مردم از اطراف عالم بیایند و از او سؤال کنند چه جواب خواهد داد و چکار خواهد کرد؟! »
امام صادق علیه السلام در برابر کسانی که حرفهایی میزدند و اعتراضاتی داشتند میفرمود: «اگر راست میگویند مصحف فاطمه سلام الله علیها را در بیاورند و نشان دهند؛ مصحفی که در آن
وصیت فاطمه سلام الله علیها موجود است. »
ائمه معصومین علیهمالسلام به مصحف فاطمه سلام الله علیه مراجعه و حوادث آینده را پیش از وقوع آن یادآوری میکردند.
حماد بن عثمان میگوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: «
زنادقه در سال ۱۲۸ قمری،
قیام میکنند و این سخن را که میگویم به خاطر آن است که در مصحف فاطمه سلام الله علیها
نگاه کردم. »
ولید بن صبیح میگوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: «ای ولید! من در مصحف فاطمه سلام الله علیها دقت کردم و از آن مساله که پرسیدی، چیزی در باره فرزندان فلانی، در آن ندیدم جز گرد و غباری که بر اثر سم اسبان بلند میشود. »
امام صادق علیه السلام میفرماید: « اما مصحف فاطمه سلام الله علیها هر نوآوری که به وجود بیاید و نیز نامهای کسانی که تا روز قیامت میآیند و
حکومت دارند، در آن موجود است. »
فضیل سکره میگوید: به محضر امام صادق علیه السلام مشرف شدم که خطاب به من فرمود: «ای فضیل! آیا میدانی در چه چیزی پیش از این نگاه میکردم؟! »عرض کردم: خیر! فرمود: «من در کتاب فاطمه سلام الله علیها نگاه میکردم، البته
حاکمی نیست که حکومت کند مگر آنکه نام او و نام پدرش در کتاب فاطمه نوشته شده است و برای فرزند حسن، اثری در آن ندیدم. »
عبد الملک بن اعین میگوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم که
زیدیه و
معتزله اطراف محمد بن عبد الله(
نفس زکیه)
را گرفتهاند، آیا او حاکم خواهد شد؟ در پاسخ فرمود: «به خدا قسم نزد من دو کتاب است که در آن کتابها نام هر پیامبر و نام هر حاکمی که در زمین حکومت کند موجود است. خیر! به خدا قسم که محمد بن عبدالله هیچ کدام از اینها نیست. »
معلی بن خنیس میگوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «هیچ پیامبر و جانشین پیامآور و حاکمی نیست مگر آنکه در کتابی که نزد من موجود است، اسم آنها ذکر شده است. خیر! به خدا قسم که از
محمد بن عبدالله بن حسن در آن نامی نیست. »
در صحیفهای که قسمتی از مصحف فاطمه زهرا سلام الله علیها است و توسط جابر بن عبدالله انصاری در اختیار همگان قرار گرفته است نامهای مبارک ائمه معصومین علیهم السلام یکی پس از دیگری ذکر شده است و این خود یکی از مطالب مصحف فاطمه سلام الله علیها را تشکیل میدهد.
این صحیفه به نقلهای دیگری نیز رسیده است که در یکی از نقلها علاوه بر اسامی ائمه معصومین علیهم السلام، نام مادر هر یک از امامان نیز ذکر شده است.
امام خمینی رحمه الله فرمودند: صحیفه فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است از ما است
و منظور حضرت امام از کلمه صحیفه، همان مصحف فاطمه است که به معنای کتاب است. گرچه صحیفه چیزی است که در آن مینویسند و از مجموعه صحیفه نوشته شده، کتاب، حاصل میشود ولی خود صحیفه نیز به معنای کتاب آمده است.
چنانچه به مجموعه
دعاهای امام سجاد علیه السلام
صحیفه سجادیه، و به مجموعه سخنرانیها، بیانیهها و اعلامیههای حضرت امام راحل رحمه الله،
صحیفه نور، گفته میشود.
مصحف فاطمه سلام الله علیه این خیر کثیر الهام شده از سوی خداوند متعال، به عنوان
میراث بس ارزشمندی در نزد امامان معصوم علیه السلام دستبه دست گشته است و هم اکنون در اختیار مهدی فاطمه حجت خدا بر روی زمین است.
روایات بسیاری از ائمه نقل شد که در آنها لفظ «عندنا» یا «عندی» است و این تعبیر میفهماند که مصحف فاطمه به مثابه علامت و نشانهای از امامت، تنها در اختیار آنان بوده است و در مواردی نیز علیه کجاندیشان و منحرفان از مسیر امامت بدان
احتجاج میکردند و به این وسیله
حقانیت خویش و ادعای دروغین آنها را آشکار میساختند.
ابو بصیر میگوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که میفرمود: «ما مات ابوجعفر علیه السلام حتی قبض مصحف فاطمه سلام الله علیه؛
ابوجعفر -
امام محمد باقر علیه السلام - از دنیا نرفت تا آنکه مصحف فاطمه سلام الله علیها را تحویل داد.» علی بنابیحمزه میگوید: عبد صالح - منظور
امام موسی کاظم علیه السلام - فرمود: «عندی مصحف فاطمه سلام الله علی لیس فیه شئ من القرآن؛
نزد من، مصحف فاطمه سلام الله علیها است که البته چیزی از قرآن در آن نیست. »
ابو بصیر میگوید: به امام محمد باقر علیه السلام عرض کردم: جانم فدایت! پس از رحلت جانسوز
فاطمه سلام الله علیها آن مصحف به چه کسی انتقال گردید؟ فرمود: «فاطمه سلام الله علیها شخصا آن را به
امیر المؤمنین علیه السلام تحویل داد و پس از شهادت علی علیه السلام به
امام حسن علیه السلام منتقل گشت و پس از او به
امام حسین علیه السلام و آنگاه در خاندان حسین علیه السلام دستبه دست گشت تا اینکه به
صاحب الامر تحویل داده شد.»
علامه آقابزرگ تهرانی در الذریعه، از مصحف فاطمه، نام برده و مینویسد: مصحف فاطمه از
امانات امامت است که در نزد امام و مولایمان صاحبالزمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) موجود است.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «مصحف حضرت فاطمه»، تاریخ بازیابی۹۵/۱/۲۴. دانشنامه موضوعی قرآن فرهنگنامه علوم قرآن، برگرفته از مقاله«مصحف حضرت فاطمه».
