مستمسک العروة الوثقی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
« مستمسك العروة الوثقى» تأليف
آیت الله سید محسن طباطبایی حکیم در ۱۴ جلد توسط مؤسسه دار التفسير
قم براى نخستين بار در سال ۱۳۷۴ ش چاپ شده است.
آیت الله سید محسن حکیم از مهم‌ترين فقهاى معاصر و از مراجع بزرگ
تقلید شيعيان در قرن چهاردهم است. وى از شاگردان
آخوند خراسانی ،
آقا ضیاء عراقی و
میرزای نائینی بود و پس از وفات
سید ابو الحسن اصفهانی به عنوان يكى از مراجع تقليد اداره‌ى امور دينى و مذهبى شيعيان
عراق را در دست گرفت. مرحوم حكيم علاوه بر بعد علمى از نظر سياسى و اجتماعى نيز داراى شخصيت ممتازى بوده و در مبازرات مردم عراق عليه اشغالگران انگليسى نقش مهمى بر عهده داشته است. با وجود اين كه فعاليت‌هاى سياسى مانع از اشتغال كامل مرحوم حكيم به امر تحصيل و تدريس بوده آثار علمى قابل توجهى از ايشان به يادگار مانده است از جمله
مستمسک عروه ،
حقائق الاصول ،
نهج الفقاهه ،
منهاج الصالحین ،
اصول الفقه ،
شرح تبصره و دليل الناسك. كتاب مستمسك شرح استدلالى و جامعى است بر
قسمت اول كتاب
العروة الوثقی تاليف مرحوم
سید کاظم یزدی . اين كتاب از گنجينه‌هاى فقهى
شیعه محسوب مى‌شود ولى تمامى ابواب
فقه را در بر ندارد و از جمله نقائص آن، كتاب
حج است كه از ابتداى حج تا كيفيت
احرام را شامل مى‌شود.
موضوع كتاب
فقه مى‌باشد و شرحى تفصيلى بر متن كتاب«
عروة الوثقی » تأليف آيت الله
سید محمد کاظم طباطبایی یزدی و بيان مستندات فقهى اين كتاب فتوايى است. در پايان هر جلد فهرستى تفصيلى از مباحث و عناوين مندرج در همان جلد ارائه شده و منابع مورد استفاده در پاورقى كتاب آمده است.
« عروة الوثقى» كتابى فتوايى است و در آن ادله
احکام نيامده است. انگيزه مؤلف( شارح) از تدوين اين شرح مبسوط، تفسير كلمات و بيان مستندات فقهى اين كتاب است.
به شيوه فقه استدلالى و بر اساس مستندات فقهى( كتاب،
سنت ، عقل و
اجماع ) مباحث آن تنظيم شده است.
در مجلد اول از اين مجموعه فقهى مباحث مربوط به
اجتهاد و تقليد و شرايط
افتاء و مرجعيت بيان شده و شرايطى كه يك مجتهد بايد آن را احراز كند تا
اهلیت براى
فتوا داشته باشد ذكر گرديده است. بحث از اجتهاد متجزى، راه‌هاى شناخت مجتهد اعلم، عدم
تقلید در اصول دين و وجوب آن در فروع دين نيز در همين مبحث آمده است.
در ادامه مباحث جلد اول، احكام مربوط به طهارت و
نجاست ذكر شده و در ابتدا احكام مربوط به انواع آب‌ها و
طهارت و نجاست آنها و شرايط مطهريت هر يك از آنها بيان گرديده است. احكام
آب مطلق ،
آب مضاف ،
آب کر ،
آب جاری ، آب راكد،
آب باران ، آب حمام، آب چاه، آب استفاده شده( مستعمل)، آب مشكوك به نجاست، احكام سور( دهن زدن حيوان به ظرف) و احكام نجاساتى مانند بول و غائط
انسان و حيوان، احكام مردار، منى، خون، شراب، كافر،
فقاع ( آب جو)، عصير عنبى( آب انگور جوشيده شده) و راه‌هاى اثبات نجاست يك شيئ و پاك كردن نجاست از آن، از ديگر مندرجات جلد اول است.
در جلد دوم، احكام و فروعات فقهى مربوط به طهارت و نجاست مانند احكام مطهریت اعم از آب، خاك، احكام ولوغ، مطهِّريّت آفتاب،
استحاله ، احكام
ارتداد و نجس بودن مرتد و پاك شدن كافر هنگام
اسلام آوردن و ساير احكام مربوط به كيفيت پاك كردن ظروف مختلف نجس، احكام
استنجا و
استبراء ، احكام
وضو و
غسل و
تیمم ،
احکام تخلّی و مستحبات آن، به تفصيل شرح و تبيين شده است.
در جلد سوم به صورت مبسوط احكام مربوط به انواع غسل مانند:
غسل جنابت و احكام جنب، غسل
حیض و
استحاضه و
نفاس و احكام غسل ميت و مس ميت بيان گرديده است.
در مجلد چهارم، ادامه احكام مربوط به اموات مانند احكام تلقين فرد محتضر، واجبات و مستحبات پس از مرگ و تجهيز ميت اعم از تشييع، غسل،
کفن و دفن و
نماز میت و برخى از احكام تيمم به صورت مشروح بيان شده است.
در مجلّد پنجم، احكام و فروعات فقهى مربوط به نماز مانند
اقسام نمازهاى
واجب ، احكام نمازهاى يوميه، وقت نمازهاى يوميه و احكام آن، احكام
قبله و واجبات آن، احكام پوشش و ستر بدن بويژه ستر عورت در نماز، احكام لباس نمازگزار و جنس آن و عدم نجاست آن، احكام مكان نمازگزار، احكام
سجده و چيزهايى كه مى‌توان بر آن سجده كرد، و احكام
اذان و اقامه و مستحبات آن مورد بحث و بررسى فقهى قرار گرفته است.
در جلد ششم، ادامه احكام نماز مانند: واجبات نماز اعم از نيت و احكام آن، احكام
تکبیره الاحرام و واجبات و مستحبات آن، احكام
قیام در نماز، احكام
قرائت حمد و سوره و ساير اذكار نماز، احكام
رکوع ، احكام
سجود ، احكام
تشهد و
سلام نماز، احكام
موالات در نماز و احكام مبطلات نماز بيان شده است.
در جلد هفتم احكام
نماز آیات ،
نماز قضا ،
نماز استیجاری ، نماز قضاى پدر و مادر، احكام
نماز جماعت و جمعه و شرايط
امام جمعه و جماعت، به صورت مبسوط آمده است.
در مجلد هشتم احكام
نماز مسافر و شروط قصر در نماز بيان شده و پس از آن احكام و فروعات فقهى مربوط به روزه مانند احكام نيت در
روزه ، مبطلات روزه( مفطرات)،
افطار عمدى روزه و وجوب كفاره براى افطار عمدى و سهوى و اجبارى، احكام روزه قضا و كفاره آن، شرايط صحت روزه و شرايط وجوب آن و احكام
اعتکاف مورد بررسى فقهى قرار گرفته است.
در مجلد نهم، احكام و فروعات مربوط به
زکات و موارد وجوب آن، مقدار زكات و موارد مصرف مال مربوط به زكات و مستحقين آن و مسائل متفرقه مربوط به زكات مانند احكام
زکات فطره بيان شده
و پس از آن احكام و فروعات فقهى مربوط به
خمس و شرايط وجوب آن و مصرف مال خمس و موارد و مصاديق
انفال آمده است.
در مجلد دهم به بحث درباره احكام و فروعات مربوط به
حج پرداخته شده است. نگارنده نخست به وجوب حج و شرايط وجوب حج و فورى بودن انجام اين عمل عبادى، در صورت
استطاعت ، اشاره كرده و احكام مربوط به استطاعت مالى و جانى را تحليل و سپس احكام حج بدلى و
حج نیابتی و احكام مربوط به وصيت و ارث كه با حج در ارتباط مى‌باشد را، بررسى نموده است. احكام نذر، عهد و
قسم در حج و فروعات فقهى مربوط به آن، مباحث بخش پايانى اين جلد است.
در مجلد يازدهم نيز در ادامه احكام حج، مباحث مربوط به شرايط نيابت در حج واجب و
مستحب بيان شده و احكام
وصیت در حج،
اقسام عمره و احكام آن،
اقسام حج و احكام آن، احكام تمتع، احكام
میقات و محل
احرام و احكام احرام به صورت مبسوط بيان شده است.
در جلد دوازدهم احكام و فروعات فقهى مربوط به
اجاره و عقد اجاره، شرايط اجاره، احكام
مستأجر و نزاع بين او و موجر و احكام و فروعات فقهى
مضاربه به صورت مشروح تبيين شده است.
در جلد سيزدهم احكام فقهى
شرکت ،
مزارعه ،
مساقات ،
ضمان و
حواله مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است.
در مجلد چهاردهم و پايانى نيز احكام مربوط به
نکاح و عقد نكاح و اولياى
عقد ، شروط صحت و فساد عقد نكاح و احكام مربوط به وصيت بيان شده است.
مستمسک العروة الوثقی نویسنده:سید محسن طباطبایی حکیم
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
