• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محتوای سوره اعلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


سوره اعلی، هشتاد و هفتمین سوره قرآن کریم می باشد.


این سوره مکی و هفتمین یا هشتمین سوره در ترتیب نزول است و پس از سوره تکویر و پیش از سوره لیل نازل شده است.
[۱] مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۶۱۲.
[۲] الاتقان، ج۱، ص۱۸.
[۳] البرهان فی علوم القرآن، ج۱، ص۲۸۰.
در ترتیب مصحف ، هشتاد و هفتمین سوره و میان دو سوره طارق و غاشیه قرار گرفته و دارای ۱۹ آیه و ۷۸ کلمه است.
[۴] بصائر ذوی التمییز، ج۱، ص۵۱۴.    


نام این سوره از واژه «الاَعلی» به معنای «برتر»، از نخستین آیه آن: «سَبِّحِ اسمَ رَبِّکَ الاَعلی» گرفته شده است.
[۵] بصائر ذوی التمییز، ج۱، ص۵۱۴.    


در برخی روایات آیات ۱۴ ۱۵ این سوره: «قَد اَفلَحَ مَن تَزَکّی وذَکَرَ اسمَ رَبِّهِ فَصَلّی» به زکات فطره و نماز عید تفسیر شده
[۶] فقه‌القرآن، ج۱، ص۲۵۲.    
[۷] کنزالعرفان، ج۱، ص۲۴۸.

در حالی‌که تشریع این دو پیرو تشریع روزه در مدینه بوده است، از همین‌رو برخی، احتمال داده‌اند بخشهای پایانی سوره در مدینه نازل شده باشد.
[۸] المیزان، ج۲، ص۲۶۴.
[۹] مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۷۲۲.

بنا به نقلی ضحاک، مفسر تابعی، این سوره را مدنی دانسته است
[۱۰] مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۷.
[۱۱] کشف‌الاسرار، ج۱۰، ص۴۶۲.

اما برخی مفسران با اشاره به محتوا، نظم و اسلوب این آیات، نزول یکباره آن را در مکه و در اوایل بعثت ترجیح داده‌اند و اشاره به زکات فطره و نماز عید را به معنای ترغیب به این کارها و نزول را سابق بر حکم دانسته‌اند؛ نه به معنای تشریع.
[۱۲] التفسیرالحدیث، ج۱، ص۵۱۷-۵۱۸.    
[۱۳] کشف‌الاسرار، ج۱۰، ص۴۶۲.
[۱۴] تفسیر قرطبی، ج۲۰، ص۱۷ .


برخی در بیان ارتباط سوره اعلی با دو سوره قبل و بعد آن گفته‌اند: سوره طارق و اعلی هر دو به بیان آفرینش گیاه و انسان پرداخته است، چنان‌که سوره اعلی به مؤمن ، کافر ، جهنم و بهشت اشاره می‌کند و سوره غاشیه به شرح آن‌ها پرداخته است.
[۱۵] اسرار ترتیب القرآن، ج۱، ص۱۵۷.
سوره اعلی از سور « مسبّحات »، یعنی از ۷ سوره‌ای است که با تسبیح الهی آغاز شده است.
[۱۶] معجم علوم القرآن، ج۱، ص۲۶۸.


این سوره در آغازین روزهای دعوت علنی پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نازل شده است؛ یعنی زمانی که هنوز قریش به صورت جدی و گسترده به رویارویی با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نپرداخته بودند، از همین‌رو سوره بدون اشاره به پندار و رفتار مشرکان و مکذبان، دورنمای کلی از دعوت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و اهداف آن را نشان می‌دهد.
[۱۷] التفسیر الحدیث، ج۱، ص۵۱۱-۵۱۲.    
با توجه به فضای نزول می‌توان گفت که غرض این سوره آماده ساختن پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) برای رسالت جهانی اوست.
[۱۸] من وحی القرآن، ج۲۴، ص۱۹۳-۱۹۴.


سوره اعلی در آغاز، خطاب به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) او را به تسبیح شایسته نام پروردگار بلند مرتبه، فرمان می‌دهد؛ پروردگاری که پس از آفرینش موجودات با هدایت تکوینی آنان را در مسیر کمال قرار داده است. سپس با بیان نمونه‌ای به رویانیدن گیاهان از دل زمین برای چرای حیوانات و خشک و سیاه شدن آن ادامه می‌یابد، آنگاه بار دیگر خطاب به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌فرماید: ما قرآن را بر تو نازل می‌کنیم و آن را به تو می‌آموزیم، به‌گونه‌ای که (با قدرت و مشیت الهی ) هرگز فراموش نخواهی کرد و ما تو را با روشی آسان برای تبلیغ این رسالت جهانی آماده می‌کنیم. تو مردم را به اسلام فراخوان و اگر تذکر، سودمند باشد به آنان تذکر ده. در بخش سوم، مردم را در برابر دعوت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به دو دسته تقسیم می‌کند: گروهی که به موجب ترس از خدا متذکر شده، به سوی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌آیند و دسته شقی و بدفرجام که از وی دوری می‌گزینند و کیفر چنین گروهی آتش بزرگی است که در آن وارد می‌شوند و مرگ و زندگی در آن راه ندارد، آنگاه تأکید میورزد که اهل تزکیه که بر یاد خدا و گزاردن نماز اصرار دارند رستگار می‌شوند. در پایان به رویکرد آدمیان و محور اصلی دعوت پیامبران اشاره می‌کند که شما (مردم) دنیا را بر آخرت ترجیح می‌دهید، در حالی‌که آخرت بهتر و پایدارتر است. این آموزه‌ها در همه کتب آسمانی پیشین، از جمله کتابهای ابراهیم و موسی (علیهماالسلام) آمده است.

براساس روایات، پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هنگام تلاوت «سَبِّحِ اسمَ رَبِّکَ الأعلی» بدون فاصله ذکر «سبحان ربی الأعلی» را نیز می‌گفت. اهل بیت (علیهم‌السلام) و صحابه نیز به پیروی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) چنین می‌کردند. بر پایه برخی روایات پس از نزول «سَبِّحِ اسمَ رَبِّکَ الاَعلی» رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به ذکر «سبحان ربّی الأعلی» در سجود امر کرده است.
[۱۹] مسند احمد، ج ۵، ص ۱۵۵.
[۲۰] سنن‌ابن ماجه، ج۱، ص۲۸۷.

بر پایه روایتی از امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) این سوره مورد علاقه پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بود
[۲۱] مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۷.
[۲۲] الدرالمنثور، ج۸، ص۴۸۰.    
از همین‌رو قرائت آن را در نماز به اصحابش سفارش می‌فرمود
[۲۳] تفسیر ابن کثیر، ج۴، ص۵۳۳.    
و خود در نماز عید و روز جمعه ، اعلی و غاشیه را می‌خواند
[۲۴] الدر المنثور، ج۸، ص۴۸۰.    
، چنان‌که در سایر نمازهای واجب نیز این سوره را تلاوت می‌کرد. از علی (علیه‌السلام) نقل است که ۲۰ شب به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) اقتدا کردم و او در نماز جز سوره اعلی قرائت نکرد و فرمود: اگر مردم می‌دانستند در این سوره چیست در هر روز ۲۰ بار آن را می‌خواندند.
[۲۵] مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۷.


راز علاقه ویژه پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به این سوره چنین تبیین شده که خداوند در این سوره به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بشارت داده که قرآن را به‌گونه‌ای که فراموش نکند در قلب او جای می‌دهد و تبلیغ و دعوت را که بردوش او سنگینی می‌کرد آسان می‌کند.
[۲۶] فی ظلال القرآن، ج۶، ص۳۸۸۲.


علی (علیه‌السلام) نیز به خواندن این سوره اهتمام داشت. بر پایه نقلی هنگام ورود آن حضرت به کوفه در ۴۰ فریضه صبح این سوره را قرائت کرد. امام صادق (علیه‌السلام) شیعیان را به خواندن سوره‌های جمعه و اعلی در نمازهای شب جمعه سفارش کرده و فرمود: هر کس سوره اعلی را در نماز واجب یا مستحب بخواند در قیامت به او گفته می‌شود: از هر در می‌خواهی به بهشت درآی. بر پایه روایتی از پیامبر، هرکس این سوره را قرائت کند خداوند به شمار هر حرفی که بر ابراهیم ، موسی و محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نازل کرده بدو پاداش می‌دهد.
[۲۷] البرهان، ج۵، ص۶۳۳.


الاتقان فی علوم القرآن؛ اسرار ترتیب القرآن؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ البرهان فی علوم القرآن؛ بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز؛ التفسیر الحدیث؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تفسیر من وحی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ سنن ابن ماجه؛ فقه القرآن، راوندی؛ فی ظلال القرآن؛ کشف‌الاسرار و عدة الابرار؛ کنزالعرفان فی فقه القرآن؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مسند احمد بن حنبل؛ المیزان فی تفسیر القرآن.

۱. ↑ مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۶۱۲.
۲. ↑ الاتقان، ج۱، ص۱۸.
۳. ↑ البرهان فی علوم القرآن، ج۱، ص۲۸۰.
۴. ↑ بصائر ذوی التمییز، ج۱، ص۵۱۴.    
۵. ↑ بصائر ذوی التمییز، ج۱، ص۵۱۴.    
۶. ↑ فقه‌القرآن، ج۱، ص۲۵۲.    
۷. ↑ کنزالعرفان، ج۱، ص۲۴۸.
۸. ↑ المیزان، ج۲، ص۲۶۴.
۹. ↑ مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۷۲۲.
۱۰. ↑ مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۷.
۱۱. ↑ کشف‌الاسرار، ج۱۰، ص۴۶۲.
۱۲. ↑ التفسیرالحدیث، ج۱، ص۵۱۷-۵۱۸.    
۱۳. ↑ کشف‌الاسرار، ج۱۰، ص۴۶۲.
۱۴. ↑ تفسیر قرطبی، ج۲۰، ص۱۷ .
۱۵. ↑ اسرار ترتیب القرآن، ج۱، ص۱۵۷.
۱۶. ↑ معجم علوم القرآن، ج۱، ص۲۶۸.
۱۷. ↑ التفسیر الحدیث، ج۱، ص۵۱۱-۵۱۲.    
۱۸. ↑ من وحی القرآن، ج۲۴، ص۱۹۳-۱۹۴.
۱۹. ↑ مسند احمد، ج ۵، ص ۱۵۵.
۲۰. ↑ سنن‌ابن ماجه، ج۱، ص۲۸۷.
۲۱. ↑ مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۷.
۲۲. ↑ الدرالمنثور، ج۸، ص۴۸۰.    
۲۳. ↑ تفسیر ابن کثیر، ج۴، ص۵۳۳.    
۲۴. ↑ الدر المنثور، ج۸، ص۴۸۰.    
۲۵. ↑ مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۷.
۲۶. ↑ فی ظلال القرآن، ج۶، ص۳۸۸۲.
۲۷. ↑ البرهان، ج۵، ص۶۳۳.


دایرة المعارف قرآن کریم، مقاله محتوای سوره اعلی.    



جعبه ابزار