فَلَک (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فَلَک (به فتح فاء و لام) از
واژگان قرآن کریم به معنای مدار كواكب است.
فَلَک (بر وزن فَرَس) مدار كواكب است.
فلک در اصطلاح
علم هیئت، جسم کروی است که دو سطح ظاهری و باطنی اجرام آسمانی به آن احاطه دارد و این دو سطح، موازی و دارای مرکز واحدی‌اند.
امام خمینی نیز فلک را جسم اثیری کروی شکل میان دو سطح محدب و مقعر می‌داند.
نظریه افلاک با همه لوازمش یکی از اصول مورد قبول بوده که قرن‌ها از مسلمات فیلسوفان اسلامی شمرده می‌شد و نقش مهمی در برخی از مباحث اساسی فلسفه اسلامی ایفا کرده است. اگرچه امروز برخی از فلاسفه به بطلان نظریه افلاک بطلمیوسی اشاره کرده‌اند، بااین‌حال هنوز مباحثی در الهیات فلسفی وجود دارد که به کمک نظریه افلاک تبیین می‌شود.
امام خمینی نیز بحث از افلاک به‌عنوان هیئت قدیم برای تعلیم
هیئت و
نجوم توجه کرده و در آثار خود به مباحثی، چون حقیقت افلاک، اقسام و ویژگی‌های آنها و علت تکثر افلاک سخن به میان آورده است
و آرای فیلسوفان مشاء و اشراق را درباره حقیقت و مراتب افلاک نقد و بررسی کرده است، لکن ایشان فیلسوفان متقدم را در پیروی بدون دلیل و برهان از هیئت بطلمیوسی و اینکه این نظریه را مسلم دانسته‌اند و هر جا آیه و روایتی که بر خلاف آن بوده به تاویل برده‌اند، نکوهش کرده
و
افلاک بطلمیوسی را باطل دانسته است. ایشان در تدریس
شرح منظومه سبزواری نیز بخش فلکیات را با این تعبیر که «اباطیل» است و با فلکیات جدید قابل‌مقایسه نیست، زیاد موردتوجه قرار نداده است. اما به‌صورت اصل موضوعی در برخی مسائل فلسفی برای تبیین دیدگاه‌های گذشتگان، از این مباحث استفاده کرده است.
(وَ هُوَ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ) «اوست خدائی‌كه
شب و
روز را و
آفتاب و
ماه را آفريد، همه در يك مدارى شناوراند».
ايضا:
(لَا الشَّمْسُ يَنبَغِي لَهَا أَن تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ) (نه خورشيد را سزاست كه به ماه رسد، و نه شب بر روز پيشى مى‌گيرد؛ و هر يك در مسير خود شناورند).
مدار شب و روز، اطراف
زمین، و مدار آفتاب و ماه، در
فضا و مخصوص به خودشان است. ظاهرا «كل» به هر چهار بر می‌گردد.
آیه ۴۰ یس نيز در همين مضمون است.
به نظر می‌آيد مدار نجوم، به مناسبت
نجوم كه در آن می‌گردند، فَلَك گفته شده، و گرنه مدار اعتبارى است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "فَلَک"، ج۵، ص۲۰۴. •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
