• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

غضب (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





غَضَب (به فتح غین و ضاد) از واژگان قرآن کریم به معنای خشم است.
مشتقات غَضَب که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
غَضْبان (به فتح غین و سکون ضاد) به معنای خشمناک،
مُغاضَبه (به ضم میم و فتح ضاد) به معنای مراغمه و به غضب آوردن يكديگر و به خشم آوردن،
مَغْضوب عَلَيْهِم (به فتح میم و سکون غین) که به معنای غضب شدگان است.


غَضَب به معنای خشم است.
راغب گفته: غضب جوشش و غليان خون قلب است، براى انتقام.
اقرب الموارد عين عبارت راغب را در معنى آن نقل كرده است‌.


به مواردی از غَضَب که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - الْغَضَبُ‌ (آیه ۱۵۴ سوره اعراف)

(وَ لَمَّا سَكَتَ عَنْ مُوسَى‌ الْغَضَبُ‌ أَخَذَ الْأَلْواحَ ...)
«چون خشم موسی فرو نشست الواح را گرفت.»


۲.۲ - غَضِبُوا (آیه ۳۷ سوره شوری)

(وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ‌)
«چون به خشم آمدند می‌بخشند.»

۲.۳ - غضبان

غَضْبان به معنای خشمناک و صفت مشبهه است‌.

۲.۳.۱ - غَضْبانَ‌ (آیه ۱۵۰ سوره اعراف)

(وَ لَمَّا رَجَعَ مُوسى‌ إِلى‌ قَوْمِهِ‌ غَضْبانَ‌ أَسِفاً)
«چون موسى خشمناک و اندوهناک به‌ سوى قوم خود برگشت.»

۲.۴ - مغاضبه

مُغاضَبه به معنای به غضب آوردن يكديگر است.
در قاموس و اقرب، مُراغَمه و نيز به غضب آوردن يكديگر معنى شده است.
«غَاضَبَهُ‌ مُغَاضَبَةً: رَاغَمَهُ- غَاضَبْتُ‌ فُلَاناً: أَغْضَبَنِي‌ وَ أَغْضَبْتُهُ‌» ايضا در اقرب به خشم آوردن گفته است.

۲.۴.۱ - مُغاضِباً (آیه ۸۷ سوره انبیاء)

درباره آیه‌ (وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ‌ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ ...)
(و ذالنون (یونس‌) را به ياد آور در آن هنگام كه خشمگين از ميان قوم خود رفت)
گفته‌اند: رفيق ماهى (يونس (عليه‌السّلام)) رفت، در حالی‌كه بينى قوم خويش را به خاک می‌ماليد. و گفته‌اند: رفت در حالی‌كه آن‌ها را به غضب می‌آورد چون در غيبت او از حلول عذاب می‌ترسيدند.
ممكن است مفاعله به معنى مجرّد باشد كه آن هميشه بين الاثنين نيست، مثل: «سَافَرْتُ شَهْراً» «عَاقَبْتُ اللُّصَّ» و در «اخذ» درباره‌ «لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ ...» گفته‌ايم در اين صورت ممكن است مغاضب به معنى خشمناک و مفاعله براى شدت و تأكيد باشد.


۲.۵ - مغضوب

مَغْضوب عَلَيْهِم به معنای غضب شدگان است.

۲.۵.۱ - الْمَغْضُوبِ‌ (آیه ۷ سوره فاتحه)

(غَيْرِ الْمَغْضُوبِ‌ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ‌)
(نه كسانى كه مورد غضب واقع شده‌اند و نه گمراهان.)


۲.۵.۲ - غَضَبِي‌ (آیه ۸۱ سوره طه)

(وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ‌ غَضَبِي‌ فَقَدْ هَوى‌)
(و هركس غضبم بر او وارد شود، هلاک خواهد شد.)



غضب حالتى است كه در اثر عوامل مخصوصى به انسان عارض مي‌شود و آن توأم با تأثّر و تغيير حالت است. می‌دانيم كه ذات باری‌ تعالی ثابت و نامتغيّر است در اينصورت مراد از غضب خدا كه در بسيارى از آيات آمده چيست؟
تدبّر در آيه گذشته و در صدر آن‌ (وَ لا تَطْغَوْا فِيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ‌ غَضَبِي‌)
(و در آن طغيان نكنيد، كه غضب من بر شما وارد شود.)
مخصوصا به قرينه «حلول» نشان می‌دهد، كه غضب خدا همان انتقام و بلا و عذاب است كه در اثر بدكارى در دنیا و آخرت بر شخص وارد می‌شود.
محقّقين گويند: چون غضب در خدا به كار رود، مراد از آن فقط انتقام است.

۳.۱ - غَضَبِي‌ در روایت

در کافی ج ۱ ص ۱۰۱ باب «الارادة انّها من صفات الفعل ...» نقل شده كه راوی گويد: در مجلس امام باقر (علیه‌السّلام) بودم، عمرو بن عبید وارد شد و گفت: فدايت گردم! خدا فرمايد: (وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ‌ غَضَبِي‌ فَقَدْ هَوى‌)، آن غضب چيست؟ امام فرمود:
«هُوَ الْعِقَابُ يَا عَمْرُو إِنَّهُ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ زَالَ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلَى شَيْ‌ءٍ فَقَدْ وَصَفَهُ صِفَةَ مَخْلُوقٍ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَا يَسْتَفِزُّهُ شَيْ‌ءٌ فَيُغَيِّرَهُ»
يعنى: «غضب خدا عقاب او است، اى عمرو! هر كه پندارد خدا از حالى به حالى در می‌آيد او را با صفت مخلوق وصف كرده، خدا را چيزى تحريك نميكند تا او را تغيير دهد.»
و در ضمن روايت ديگر همان باب امام صادق (علیه‌السّلام) در جواب زنديقى فرمود: «... فَرِضَاهُ ثَوَابُهُ وَ سَخَطُهُ عِقَابُهُ مِنْ غَيْرِ شَيْ‌ءٍ يَتَدَاخَلُهُ فَيُهَيِّجَهُ وَ يَنْقُلَهُ مِنْ حَالٍ إِلَى حَالٍ ...»، «رضاى خدا، ثواب خدا و سخط خدا، انتقام خداست، بى‌آن‌كه چيزى در خدا تأثير كرده و او را از حالى به حالى در آورد.»
اين دو روایت با چند روايت ديگر در همين مضمون در توحید صدوق (عليه‌الرحمة) باب ۲۶ نقل شده، ولى در روايت دوم به‌جاى زندیق «رجلا» نقل شده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۱۰۳.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۰۸.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۱۳۳.    
۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۰۸.    
۵. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۴.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۳۲۶.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۵۳.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۶۸.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۷۴۳.    
۱۰. شوری/سوره۴۲، آیه۳۷.    
۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۹۱.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۶۲.    
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۱۵۴.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۵۰.    
۱۵. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۱۰۳.    
۱۶. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۱۳۳.    
۱۷. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۰.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۳۲۱.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۵۰.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۶۲.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۷۴۱.    
۲۲. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۱۰۳.    
۲۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۱۳۳.    
۲۴. فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۱، ص۱۱۱.    
۲۵. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۴، ص۴۴.    
۲۶. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۴، ص۴۴.    
۲۷. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۷.    
۲۸. مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ص۳۲۹.    
۲۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۴۴۴.    
۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۳۱۴-۳۱۵.    
۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۱۵۷.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۹۶.    
۳۳. رازی، ابوالفتوح، روض الجنان و روح الجنان، ج۱۳، ص۲۷۳.    
۳۴. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۱۰۳.    
۳۵. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۰۸.    
۳۶. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۱۳۳.    
۳۷. فاتحه/سوره۱، آیه۷.    
۳۸. مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ص۱.    
۳۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۴۶.    
۴۰. طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۹.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۵۰.    
۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۱۰۸.    
۴۳. طه/سوره۲۰، آیه۸۱.    
۴۴. مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ص۳۱۷.    
۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۲۶۱.    
۴۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۱۸۷.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۵۵.    
۴۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۸.    
۴۹. طه/سوره۲۰، آیه۸۱.    
۵۰. مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ص۳۱۷.    
۵۱. رازی، ابوالفتوح، روض الجنان و روح الجنان، ج۱۳، ص۱۷۴.    
۵۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۲۸.    
۵۳. شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۶۹-۲۷۰.    
۵۴. شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۷۱.    
۵۵. شیخ صدوق، محمد بن علی، التوحید، ص۱۶۸-۱۷۰.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «غضب»، ج۵، ص۱۰۳-۱۰۴.    






جعبه ابزار