• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ذر (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



دیگر کاربردها: ذر (ابهام‌زدایی).


ذَرّ (به فتح ذال و تشدید راء) از واژگان قرآن کریم به معنای مورچه ريز و اجزاء بسيار ريز غبار كه در شعاع آفتاب ديده می‌شوند، است و عرب چيزهاى كوچک را به آن قياس مى‌كند. اين كلمه مجموعا شش بار در قرآن مجید به كار رفته و در همه آنها مقرون به كلمه مثقال است.



ذَرّ به معنای مورچه‌های ريز و اجزاء بسيار ريز غبار كه در شعاع آفتاب ديده می‌شوند، است. مفرد آن ذره است.
مجمع البیان ذيل آیه ۴۰ نساء (إِنَّ اللّهَ لاَ يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ)(خداوند حتّى به اندازه سنگينى ذرّه‌اى ستم نمى كند...) آن را مورچه قرمز ريز كه به زحمت ديده می‌شود و كوچكترين مورچه‌هاست، گفته و اجزاء غبار را به قول نسبت می‌دهد؛ ولى اقرب الموارد هر دو را نقل كرده است. صحاح نيز معنى اولى آن را مورچه ريز آورده است، همچنين است قول قاموس.
در نهج‌البلاغه خطبه ۱۷۶ در وصف بارى تعالى آمده‌: «لَا يَعْزُبُ عَنْهُ قَطْرُ الْمَاءِ ... وَ لَا مَقِيلُ‌ الذَّرِّ فى اللَّيْلَةِ الظَّلْمَاءِ» يعنى: «شماره قطرات آب و محل استراحت مورچگان ريز در شب تاريک بر او مخفى نمى‌ماند» (شرح‌های خطبه:) و در خطبه ۱۶۳ آمده‌: «سُبْحَانَ مَنْ أَدْمَجَ قَوَائِمَ‌ الذَّرَّةِ وَ الْهَمَجَةِ» يعنى: «منزه است آنكه دست‌ها و پاهاى مورچه ريز و مگس ريز را در جاى خود قرار داد». (شرح‌های خطبه:)
على هذا معنى ذرّه همان مورچه ريز است و عرب چيزهاى كوچک را به آن قياس مى‌كند.


(فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ‌ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ • وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ‌ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ) مثقال به معنى سنگينى است، يعنى: «هر كه به سنگينى مورچه ريز خیر يا شر انجام دهد آن را خواهد ديد».


اين كلمه مجموعا شش بار در قرآن مجید به كار رفته و در همه آنها مقرون به كلمه مثقال است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۳، ص۱۲.    
۲. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۳۲۶.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۰۶.    
۴. نساء/سوره۴، آیه۴۰.    
۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۸۵.    
۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۷۶.    
۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۵، ص۱۵۱.    
۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۳۵۶.    
۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۴، ص۵۶۴.    
۱۰. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۲۹۵.    
۱۱. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۲، ص۶۶۳.    
۱۲. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، قاموس المحیط، ص۳۹۶.    
۱۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۳۹۶، خطبه۱۷۸.    
۱۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۱۱۸، خطبه۱۷۳.    
۱۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۵۶، خطبه۱۷۸.    
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۹۶، خطبه۱۷۸.    
۱۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۶۷۴.    
۱۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۶۸.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۶، ص۶۲۰.    
۲۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۰، ص۲۵۰.    
۲۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۰، ص۵۸.    
۲۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۳۶۹، خطبه۱۶۵.    
۲۳. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ج۲، ص۹۲، خطبه۱۶۳.    
۲۴. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۳۹، خطبه۱۶۵.    
۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۶۴، خطبه۱۶۵.    
۲۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۵۵۶.    
۲۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۱۱.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۶، ص۳۹۱.    
۲۹. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۰، ص۵۹.    
۳۰. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۲۷۷.    
۳۱. زلزال/سوره۹۹، آیات۷-۸.    
۳۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۴۳.    
۳۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۸۳.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۹۹.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۲۲۸.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ذّر»، ج۳، ص۱۲.    






جعبه ابزار