خاف (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خاف:(وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ) «خاف» از مادّۀ «
خوف» (بر
وزن جوف) به معنى «ترسيدن» است.
به موردی از کاربرد «خاف» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ) «و براى كسى كه از مقام پروردگارش
خائف است، دو
باغ بهشتى است.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
(وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ) از اين آيه به بيان اوصاف و احوال سعداى از
جن و
انس شروع نموده، موضوع بحث كسانى را قرار مى‌دهد كه از مقام پروردگارشان پروا داشتند، و كلمه مقام
مصدر میمی و به معناى
قیام است، كه به
فاعل خودش يعنى كلمه
رب اضافه شده.
و مراد از قيام خداى تعالى عليه وى، اين است: كه
خداوند در هنگامى كه بنده‌اش عملى انجام مى‌دهد بالاى سرش ايستاده و ناظر
عمل او است، اما نه ايستادن يک كارفرما و سركارگر بالاى سر كارگر، بلكه معناى قيام خدا احاطه و
علم خداست به آنچه بنده مى‌كند، و
ضبط عمل بنده و
جزا دادن به وى است.
مکارم شیرازی در
تفسیر نمونه می‌فرمایند:
«خوف» (بر وزن جوف) به معنى «ترسيدن» است مانند آيه:
(فَمَنْ تَبِعَ هُدايَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزنونَ) «هرگاه هدايتى از
طرف من براى شما آمد كسانى كه از آن پيروى كنند نه ترسى بر آن‌هاست و نه غمگين مى‌شوند.»
«خوف از مقام
پروردگار» يا به معنى خوف از مواقف
قیامت و حضور در پيشگاه او براى
حساب است و يا به معنى خوف از مقام علمى خدا و مراقبت دائمى او نسبت به همۀ انسان‌هاست (در صورت اول واژۀ مقام
اسم مکان است و در صورت دوم
مصدر میمی).
در حديثى از
امام صادق (علیه‌السلام) مى‌خوانيم كه فرمود:
«كسى كه مى‌داند خدا او را مى‌بيند و آنچه مى‌گويد مى‌شنود و آنچه را از
خیر و
شر انجام مى‌دهد مى‌داند، و اين توجه او را از اعمال قبيح بازمى‌دارد اين است كه از مقام پروردگارش
خائف است و خود را از هواى
نفس بازداشته.»
تفسیر ديگرى درباره «خوف از مقام پروردگار» شده است و آن اين كه منظور
ترس از خداست نه به خاطر آتش
دوزخ و
طمع در نعيم
بهشت، بلكه تنها به خاطر «مقام پروردگار و جلال او»
خائف است.
همچنين تفسير ديگرى
وجود دارد و آن اين كه منظور از «مقام پروردگار» مقام
عدالت اوست، چرا كه ذات مقدس او مايۀ خوف نيست، بلكه خوف از عدالت اوست و خوف از عدالت نيز بازگشت به خوف از اعمال خود انسان مى‌كند، زيرا كسى كه
پاک است از محاسبه چه باک است، مجرمان هنگامى كه از كنار محكمه و دادگاه و زندان مى‌گذرند ترسانند، اما براى پاكان فرق نمى‌كند كه آنجا دادگاه است يا هر مكان ديگر.
تفسيرهاى فوق با هم تضادى ندارند و ممكن است همه در مفهوم آيه جمع باشد.
و امّا تفاوت ميان «
خيفة» و «خوف»
شیخ طوسی در
تفسیر تبیان مى‌فرمايد:
تفاوت «
خيفة» و «خوف» در اين است كه «
خيفة» بيان حالت را مى‌كند و «خوف»
مصدر است، يعنى اولى به معنى «حالت ترس» است و دومى به معنى «ترسيدن» است.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «خاف»، ج۱، ص ۷۴۹.
