حکم بن ابی‌العاص

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

حَکَم‌ بن ابی ‌العاص بن ‌امیه، عموی عثمان ‌بن عَفّان، پدر مروان خلیفه اموی و از دشمنان سرسخت پیامبر صلی‌اللّه علیه‌وآله‌وسلم است.

---

وی از سرشناسان تیره بنی‌ امیه از قبیله قریش بود.

---

از تاریخ تولدش اطلاعی در دست نیست.

---

گزارش‌های اندک از زندگی او، اغلب درباره دشمنی‌هایش با پیامبر اکرم صلوات‌الله‌علیه است و نشان می‌دهد وی از آن دسته دشمنانی بوده است که رفتارهای زشتی با پیامبر صلوات‌الله‌علیه داشتند و از درایت و دوراندیشی تهی بودند.

---

گفته شده کار وی، حجامت بوده است.

---

پس از آشکار شدن دعوت رسول خدا صلوات‌الله‌علیه در مکه، حکم‌ بن ابی ‌العاص، پیامبر صلوات‌الله‌علیه را بسیار می‌آزرد و از کسانی بود که بر سر پیامبر صلوات‌الله‌علیه در هنگام نماز، شکنبه گوسفند ریخت.

---

حکم ‌بر خویشانش که مسلمان می‌شدند، سخت می‌گرفت، چنان که برادر زاده خود، عثمان، را با طناب بست و او را تهدید کرد تا از دین جدید، دست برندارد، وی را آزاد نخواهد کرد.

---

وی در توطئه قتل پیامبر اکرم صلوات‌الله‌علیه (توطئه دار الندوه) شرکت داشت و جزو محاصره‌ کنندگان خانه آن حضرت بود.

---

او همچنان بر کفر و شرک خود باقی بود تا آن‌که پس از فتح مکه، به ‌رغم میل خود، اسلام آورد و پس از مدتی در مدینه ساکن شد.

مسلمانان همواره با تردید، به اسلام آوردن حکم می‌نگریستند و مسلمانی او را واقعی نمی‌پنداشتند

---

حکم در مدینه نیز از رفتارهای زشت خود، دست برنداشت. وی پشت سر رسول خدا صلوات‌الله‌علیه به راه می‌افتاد و از راه رفتن پیامبر صلوات‌الله‌علیه تقلید و حرکات حضرت را با دست و بینی و چشم، مسخره می‌کرد.

---

یک بار که پیامبر صلوات‌الله‌علیه حکم را در حال تقلید کردن دید، او را نفرین کرد و فرمود: «به همین حال بمان» و حکم از آن لحظه تا پایان عمر به همان قیافه ماند و دچار رعشه و بی‌عقلی شد.

---

حکم اسرار پیامبر صلوات‌الله‌علیه را فاش می‌نمود. مثلاً، آنچه را پیامبر صلوات‌الله‌علیه درباره مشرکان قریش و منافقان، به بزرگان صحابه می‌گفت، برملا می‌کرد.

---

گوش ‌دادن به یکی دیگر از کارهای او، که پیامبر صلوات‌الله‌علیه را رنجیده‌ خاطر ساخت، این بود که پشت خانه رسول خدا صلوات‌الله‌علیه می‌ایستاد و به سخنان ایشان گوش می‌داد.

---

یک ‌بار نیز از شکاف در به درون خانه پیامبر صلوات‌الله‌علیه می‌نگریست که پیامبر صلوات‌الله‌علیه بیرون آمد و فرمود: «چه کسی مرا از شرّ این مرد نجات می‌دهد؟»

---

سرانجام، رسول خدا صلوات‌الله‌علیه وی را لعنت و به طائف تبعید کرد و فرمود او حق ندارد (در مدینه) با من زندگی و سکونت کند.
برخی فرزندان حکم، از جمله عثمان و حارث و به قولی، مروان ، نیز همراه وی در طائف به‌ سر بردند.

---

تبعید حکم به طائف، به سبب همه رفتارهای خصمانه او و نیز افشای اسرار پیامبر صلوات‌الله‌علیه برای دشمنان وی از کفار و منافقان بود. (احمد بن یحیی بلاذری، انساب‌الاشراف، ج ۵، ص ۱۲۵، چاپ گویتین، اورشلیم ۱۹۳۶، چاپ افست بغداد.)
حکم از آن پس به طَریدِ (تبعید شده) رسول خدا، مشهور گشت.

---

حکم ‌بن ابی ‌العاص، مصداق بارز آیه ۵۷ سوره احزاب بود که در آن، آزار پیامبر صلوات‌الله‌علیه با آزار خدا یکسان شمرده شده و خدا آزاردهندگان پیامبر را در دنیا و آخرت از رحمت خود دور کرده و عذاب خوارکننده‌ای برای ایشان در آخرت، مهیا ساخته است.

---

به ‌گزارش بلاذری ، پیامبر اکرم صلوات‌الله‌علیه، نه فقط حَکم، بلکه ذریه و نسل او را نیز لعنت کرد، مگر مؤمنان آنان که اندک‌اند.
ماجرای لعن حکم و فرزندانش از سوی پیامبر صلوات‌الله‌علیه، در روایات متعددی از زبان صحابه و تابعین نقل شده است.

---

پس از رحلت پیامبر اکرم صلوات‌الله‌علیه، حکم و فرزندانش، تا زمان خلافت عثمان در تبعید بودند. عثمان ظاهراً به سبب خویشاوندْ دوستی اصرار داشت که حکم و خانواده‌اش به مدینه بازگردند.

۱۸.۱ - زمان خلافت ابوبکر

در زمان خلافت ابوبکر، عثمان از او خواست که حکم و فرزندانش را به مدینه بازگرداند، اما ابوبکر گفت: «من نمی‌توانم تبعیدی رسول خدا صلوات‌الله‌علیه را به مدینه بازگردانم».

۱۸.۲ - زمان خلافت عمر

با به خلافت رسیدن عمر بن خطّاب، عثمان تقاضای خود را تکرار کرد، اما عمر نیز نپذیرفت.

۱۸.۳ - زمان خلافت عثمان

زمانی که عثمان به خلافت رسید، حکم و فرزندانش را به مدینه بازگرداند.
بر این کار عثمان، ایراد گرفته‌اند: مسلمانان نیز به بازگشتِ رانده‌شدگانِ رسول خدا صلوات‌الله‌علیه به مدینه، اعتراض کردند.

۱۸.۳.۱ - بی‌توجهی به اقدام پیامبر صلوات‌الله‌علیه

عثمان با فراخواندن حکم و فرزندانش از طائف به مدینه و بخشیدن صد هزار درهم به او به منزله صله رحم، بی‌توجهی خود را به اقدام پیامبر صلوات‌الله‌علیه و عواطف و احساسات مسلمانان نشان داد.

---

حکم در آخر عمر، نابینا شد.

---

سرانجام در سال ۳۱ یا ۳۲ در مدینه و به قولی، در آخر خلافت عثمان و چند ماه پیش از قیام مردم بر ضد عثمان (سال ۳۵) درگذشت.
به ‌دستور عثمان، بر سر قبر حَکم، خیمه‌ای برپا کردند.

---

حکم ‌بن ابی‌ العاص، هشت دختر و ۲۱ پسر داشت که مشهورترین آن‌ها مروان، داماد عثمان و خلیفه مشهور اموی، بود.

---

• ابن‌ اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، چاپ محمد ابراهیم بنا و محمد احمد عاشور، قاهره ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳.
• ابن‌ حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
• ابن رسته، الاعلاق النفیسة، ترجمه حسین قرچانلو، تهران ۱۳۶۵ ش.
• ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
• ابن ‌طقطقی، الفخری فی الآداب السلطانیة و الدول الاسلامیة، چاپ و آلوارت، گریفزولت ۱۸۵۸.
• ابن‌ عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
• ابن ‌عبدربّه، العقد الفرید، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/ ۱[[۹۸۸ـ۱۹۹۰.
• ابن ‌قتیبه]]، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
• ابن‌ هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، قاهره ۱۳۵۵/۱۹۳۶.
• احمد بن یحیی بلاذری، انساب‌الاشراف، ج ۵، چاپ گویتین، اورشلیم ۱۹۳۶، چاپ افست بغداد.
• محمد بن احمد ذهبی، العبر فی خبر من غبر، چاپ صلاح الدین منجد، کویت ۱۹۶۰-۱۹۶۶
• خلیل‌ بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ویسبادن ۱۹۶۲ـ.
• خلیل‌ بن ایبک صفدی، نکت الهمیان فی نکت العُمیان، چاپ احمد زکی‌بک، مصر ۱۳۲۹/ ۱۹۱۱
• محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری : تاریخ الامم و الملوک، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت ( ۱۳۸۲ـ۱۳۸۷/ ۱۹۶۲ـ۱۹۶۷ ).
• علی بن حسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجواهر، چاپ شارل پلاّ، بیروت ۱۹۶۵ـ۱۹۷۹
• مصعب ‌بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳
• احمد بن اسحاق یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران ۱۳۵۶ ش

---