• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جِنّ (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





جِن (به کسر جیم) جِنّة (به کسر جیم) از واژگان قرآن کریم و در عرف قرآن موجودى است با شعور و اراده كه به اقتضاى طبيعتش از حواسّ بشر پوشيده مي‌باشد.
مانند انسان مكلّف و مبعوث در آخرت و می‌تواند مطیع، عاصی، مؤمن، مشرک و... باشد، خلاصه دوش به دوش انسان است.
تنها فرق جن با انسان آن است كه انسان محسوس و جنّ غير محسوس است.
شايد بعضی فرق‌هاى مختصر هم داشته باشند.
این کلمه ۲۲ بار در قرآن مجید آمده است.

فهرست مندرجات

۱ - معنای جِن و جِنّة
۲ - کابردها
       ۲.۱ - الْجِنَّةِ (آیه ۶ سوره ناس)
       ۲.۲ - الْجَانَ‌ (آیه ۲۷ سوره حجر)
       ۲.۳ - الْجَانَ‌ (آیه ۱۵ سوره الرحمن)
       ۲.۴ - الْجِنَ‌ (آیه ۵۶ سوره ذاریات)
       ۲.۵ - الْجِنَ‌ (آیه ۱۳۰ سوره انعام)
       ۲.۶ - الْجِنَ‌ (آیه ۱۷۹ سوره اعراف)
       ۲.۷ - الْجِنَّةِ (آیه ۱۱۹ سوره هود)
       ۲.۸ - الْجِنَّةِ (آیه ۱۳ سوره سجده)
       ۲.۹ - الْجِنِ‌ (آیه ۲۵ سوره فصلت)
       ۲.۱۰ - الْجِنِ‌ (آیه ۱۸ سوره احقاف)
       ۲.۱۱ - الْجِنِ‌ (آیه ۳۸ سوره اعراف)
       ۲.۱۲ - الْجِنَ‌ (آیه ۱۲ سوره سبأ)
       ۲.۱۳ - جَانٌ‌ (آیه ۵۶ سوره الرحمن)
       ۲.۱۴ - جَانٌ‌ (آیه ۷۴ سوره الرحمن)
       ۲.۱۵ - الْجِنَ‌ (آیه ۵۰ سوره کهف)
       ۲.۱۶ - الْجِنَ‌ (آیه ۲۹ سوره احقاف)
       ۲.۱۷ - الْجِنَ‌ (آیه ۱ سوره جن)
       ۲.۱۸ - الْجِنَُّ (آیه ۵ سوره جن)
       ۲.۱۹ - الْجِنَ‌ (آیه ۶ سوره جن)
       ۲.۲۰ - الْجِنَ‌ (آیه ۳۹ سوره نمل)
۳ - نکاتی پیرامون جن
       ۳.۱ - ثقلان
       ۳.۲ - خلقت جن از آتش
              ۳.۲.۱ - الْجَانَ‌ (آیه ۲۷ سوره حجر)
              ۳.۲.۲ - الْجَانَ‌ (آیه ۲۷ سوره الرحمن)
       ۳.۳ - مکلف بودن جن
              ۳.۳.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۵۶ سوره ذاریات)
              ۳.۳.۲ - الْجِنَ‌ (آیه ۱۳۰ سوره انعام)
       ۳.۴ - بهشت و جهنم برای جن
              ۳.۴.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۱۷۹ سوره اعراف)
              ۳.۴.۲ - الْجِنَّةِ (آیه ۱۱۹ سوره هود)
              ۳.۴.۳ - الْجِنَّةِ (آیه ۱۳ سوره سجده)
       ۳.۵ - مرگ و میر جن
              ۳.۵.۱ - الْجِنِ‌ (آیه ۲۵ سوره فصلت)
              ۳.۵.۲ - الْجِنِ‌ (آیه ۱۸ سوره احقاف)
       ۳.۶ - نامحسوس بودن جن
              ۳.۶.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۵۰ سوره کهف)
       ۳.۷ - کار و تلاش جن
              ۳.۷.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۱۲ سوره سبأ)
       ۳.۸ - تکثیر جن
              ۳.۸.۱ - جَانٌ‌ (آیه ۵۶ سوره الرحمن)
              ۳.۸.۲ - الْجِنَ‌ (آیه ۵۰ سوره کهف)
       ۳.۹ - ایمان جن به رسول خدا
              ۳.۹.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۲۹- ۳۱ سوره احقاف)
              ۳.۹.۲ - الْجِنَ‌ (آیه ۱-۱۵ سوره جن)
       ۳.۱۰ - سوره رحمن
       ۳.۱۱ - نر و ماده بودن جن
              ۳.۱۱.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۶ سوره جن)
       ۳.۱۲ - تجسم و دیده شدن
              ۳.۱۲.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۳۹ سوره نمل)
۴ - رانده شدن جنّ‌
       ۴.۱ - سوره جن
       ۴.۲ - سوره صافات
       ۴.۳ - نقش ملائکه در حوادث
۵ - بی‌سیم کیهانی
۶ - تعدادکاربردها
۷ - پانویس
۸ - منبع


جِنو جِنّة به معنی جنّ است‌.
در صحاح و قاموس طائفة من الجنّ نیز گفته‌اند.


به مواردی از جِن که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - الْجِنَّةِ (آیه ۶ سوره ناس)

«مِنَ‌ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ‌»
(خواه از جنّ باشد يا از انسان».)


۲.۲ - الْجَانَ‌ (آیه ۲۷ سوره حجر)

(وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْاِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَاٍ مَسْنُونٍ. وَ الْجَانَ‌ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ‌)
«انسان را از گل خشک، از گل سیاه بدبو و کهنه آفریدیم و جنّ را پیشتر، از آتش نافذ آفریده‌ایم.»


۲.۳ - الْجَانَ‌ (آیه ۱۵ سوره الرحمن)

(وَ خَلَقَ‌ الْجَانَ‌ مِنْ مارِجٍ مِنْ نارٍ)
«جنّ‌ را از مخلوطی از آتش آفرید.»


۲.۴ - الْجِنَ‌ (آیه ۵۶ سوره ذاریات)

(وَ ما خَلَقْتُ‌ الْجِنَ‌ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ‌)
(من جنّ و انس را نيافريدم جز براى اين‌كه مرا پرستش كنند.)


۲.۵ - الْجِنَ‌ (آیه ۱۳۰ سوره انعام)

(یا مَعْشَرَ الْجِنِ‌ وَ الْاِنْسِ اَ لَمْ یَاْتِکُمْ رُسُلٌ مِنْکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیاتِی وَ یُنْذِرُونَکُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا قالُوا شَهِدْنا عَلی‌ اَنْفُسِنا وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا وَ شَهِدُوا عَلی‌ اَنْفُسِهِمْ اَنَّهُمْ کانُوا کافِرِینَ‌)
(در آن روز به آنها مى‌گويد: اى گروه جنّ و انس! آيا پيامبرانى از خودتان به سوى شما نيامدند كه آيات مرا برايتان بيان مى‌كردند، و شما را از ملاقات چنين روزى بيم مى‌دادند؟! آنها مى‌گويند: «آرى ما بد كرديم و بر زيان خود گواهى مى‌دهيم» و زندگى پر زرق و برق دنيا آن‌ها را فريب داد؛ و به زيان خود گواهى مى‌دهند كه كافر بودند.)


۲.۶ - الْجِنَ‌ (آیه ۱۷۹ سوره اعراف)

(وَ لَقَدْ ذَرَاْنا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ‌ الْجِنِ‌ وَ الْاِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها... اُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ‌)
(به يقين، گروه بسيارى از جنّ و انس را براى دوزخ آفريديم؛ آنها دل‌ها (عقل‌هايى) دارند كه با آن انديشه نمى‌كنند، و نمى‌فهمند... اينان همان غافلانند.)


۲.۷ - الْجِنَّةِ (آیه ۱۱۹ سوره هود)

(لَاَمْلَاَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ‌ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ اَجْمَعِینَ‌)
(دوزخ را از همه سركشان و طاغيان جنّ و انس پُر خواهم كرد.)


۲.۸ - الْجِنَّةِ (آیه ۱۳ سوره سجده)

(حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی لَاَمْلَاَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ‌ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ اَجْمَعِینَ‌.)
(سخن و وعده‌ام حق است كه دوزخ را از افراد بى‌ايمان و گنهكار از جنّ و انس همگى پر كنم.)


۲.۹ - الْجِنِ‌ (آیه ۲۵ سوره فصلت)

(حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی اُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ‌ الْجِنِ‌ وَ الْاِنْسِ اِنَّهُمْ کانُوا خاسِرِینَ‌)
(و فرمان الهى درباره آنان تحقّق يافت و به سرنوشت اقوام گمراهى از جنّ و انس كه قبل از آنها بودند گرفتار شدند؛ به يقين آنها زيانكار بودند.)


۲.۱۰ - الْجِنِ‌ (آیه ۱۸ سوره احقاف)

(اُولئِکَ الَّذِینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی اُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ‌ الْجِنِ‌ وَ الْاِنْسِ‌)
(آن‌ها كسانى هستند كه فرمان عذاب درباره آنان همراه اقوام كافرى كه پيش از آنان از جنّ و انس بودند تحقّق يافته.)


۲.۱۱ - الْجِنِ‌ (آیه ۳۸ سوره اعراف)

(قَالَ ادْخُلُواْ فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِكُم مِّن الْجِنِّ وَ الإِنسِ فِي النَّارِ كُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَّعَنَتْ أُخْتَهَا حَتَّى إِذَا ادَّارَكُواْ فِيهَا جَمِيعًا قَالَتْ أُخْرَاهُمْ لأُولاَهُمْ رَبَّنَا هَؤُلاء أَضَلُّونَا فَآتِهِمْ عَذَابًا ضِعْفًا مِّنَ النَّارِ قَالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَ لَكِن لاَّ تَعْلَمُونَ)
(خداوند به آن‌ها مى‌گويد: «در صف اقوام گمراهى از جنّ و انس كه پيش از شما بودند در آتش وارد شويد!» هر زمان كه گروهى وارد مى‌شوند، گروه همسان خود را لعن مى‌كنند؛ تا همگى با ذلّت در آن قرار گيرند، در اين هنگام، گروه پيروان درباره پيشوايان خود مى‌گويند: «پروردگارا! اينها بودند كه ما را گمراه ساختند؛ پس كيفر آن‌ها را از آتش دو برابر كن. كيفرى براى گمراهيشان، و كيفرى به خاطر گمراه ساختن ما.)» مى‌فرمايد: «براى هر كدام از شما دو عذاب است؛ ولى نمى‌دانيد.»)


۲.۱۲ - الْجِنَ‌ (آیه ۱۲ سوره سبأ)

(وَ مِنَ‌ الْجِنِ‌ مَنْ یَعْمَلُ بَیْنَ یَدَیْهِ بِاِذْنِ رَبِّهِ‌... یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحارِیبَ وَ تَماثِیلَ وَ جِفانٍ کَالْجَوابِ وَ قُدُورٍ راسِیاتٍ اعْمَلُوا آلَ داوُدَ شُکْراً)
(و گروهى از جنّ پيش روى او به فرمان پروردگارش كار مى‌كردند... آن‌ها هر چه سلیمان مى‌خواست برايش مى‌ساختند: معبدها، تمثال‌ها، ظروف بزرگ غذا به اندازه حوض‌ها، و ديگ‌هاى ثابت كه از بزرگى قابل حمل و نقل نبود؛ و به آنان گفتيم: اى خاندان داود! شكر اين همه نعمت را به جا آوريد.)


۲.۱۳ - جَانٌ‌ (آیه ۵۶ سوره الرحمن)

(فِيهِنَّ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنسٌ قَبْلَهُمْ وَ لَا جَانٌّ)
(در آن باغ‌هاى بهشتى زنانى هستند كه جز به همسران خود عشق نمى‌ورزند؛ و هيچ انس و جنّى پيش از ايشان با آنان تماس نداشته است.)


۲.۱۴ - جَانٌ‌ (آیه ۷۴ سوره الرحمن)

(لَمْ یَطْمِثْهُنَّ اِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌ‌)
«حوریان بهشتی را قبل از شوهرانشان نه آدمی دست زده و نه جنّ.»


۲.۱۵ - الْجِنَ‌ (آیه ۵۰ سوره کهف)

(کانَ مِنَ‌ الْجِنِ‌ فَفَسَقَ عَنْ اَمْرِ رَبِّهِ اَ فَتَتَّخِذُونَهُ وَ ذُرِّیَّتَهُ اَوْلِیاءَ مِنْ دُونِی‌... ما اَشْهَدْتُهُمْ خَلْقَ السَّماواتِ وَ الْاَرْضِ‌)
(همگى سجده كردند جز ابليس- كه از جنّ بود- و از فرمان پروردگارش بيرون شد.)


۲.۱۶ - الْجِنَ‌ (آیه ۲۹ سوره احقاف)

(وَ اِذْ صَرَفْنا اِلَیْکَ نَفَراً مِنَ‌ الْجِنِ‌ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قالُوا اَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِیَ وَلَّوْا اِلی‌ قَوْمِهِمْ مُنْذِرِینَ.)
«چون تنی چند از جنّ را سوی تو آوردیم که قرآن را بشنوند و چون نزد پیغمبر حضور یافتند، به همدیگر گفتند: گوش فرا دهید، و چون قرآن خوانده شد سوی قومشان بازگشتند در حالی که انذار کننده بودند، گفتند: ‌ای قوم جنّ ما کتابی استماع کردیم که بعد از موسی نازل شده و مصدّق کتاب‌های پیش است، به حقّ و راه راست هدایت می‌کند، ‌ای قوم: داعی خدا را اجابت کنید و به دو ایمان بیاورید تا گناهانتان را بیامرزد و از عذاب دردناک شما را برهاند.»


۲.۱۷ - الْجِنَ‌ (آیه ۱ سوره جن)

(قُلْ اُوحِیَ اِلَیَّ اَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ‌ الْجِنِ‌ فَقالُوا اِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً یَهْدِی اِلَی الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَ لَنْ نُشْرِکَ بِرَبِّنا اَحَداً.)
«بگو به من وحی آمده که گروهی از جنّ استماع قرآن کردند و گفتند: ما قرآنی شگفت‌آور شنیدیم که به کمال دعوت می‌کند و به دان ایمان آوردیم و هرگز کسی را به خدای خود شریک قرار نمی‌دهیم.»


۲.۱۸ - الْجِنَُّ (آیه ۵ سوره جن)

(وَ أَنَّا ظَنَنَّا أَن لَّن تَقُولَ الْإِنسُ وَ الْجِنُّ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا)
(و اين‌كه ما گمان مى‌كرديم كه انس و جنّ هرگز بر خدا دروغ نمى‌بندند.)


۲.۱۹ - الْجِنَ‌ (آیه ۶ سوره جن)

(وَ اَنَّهُ کانَ رِجالٌ مِنَ الْاِنْسِ یَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ‌ الْجِنِ‌)
یعنی «مردانی از آدمیان به مردانی از جنّ پناه می‌بردند.»


۲.۲۰ - الْجِنَ‌ (آیه ۳۹ سوره نمل)

(قالَ عِفْرِیتٌ مِنَ‌ الْجِنِ‌ اَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ اَنْ تَقُومَ مِنْ مَقامِکَ‌)
(فرد نيرومندى از جنّ گفت: «من آن را نزد تو مى‌آورم پيش از آن‌كه از جايگاهت برخيزى و من نسبت به اين امر، توانا و امينم.)



نگارنده در کتاب سیری در اسلام بحث مفصّلی درباره جنّ نگاشته‌ است و مطلبی از روزنامه اطلاعات درباره جهان ضدّ مادّه نقل کرده‌ است، اینک مقداری از آن، در این‌جا بیان می‌شود.

۳.۱ - ثقلان

جنّ و انس دو موجود پر ارزش «ثقلان» روی زمین‌اند، تامّل در آیات سوره الرحمن که بیشتر از سی بار به صورت‌ (فَبِاَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ‌) جنّ و انس را مخاطب قرار داده این مطلب را روشن‌تر می‌کند و در آن سوره که بارها بعد از ذکر نعمت‌ها و عذاب‌های دنیا و آخرت آیه فوق تکرار شده مبیّن آنست که دنیا و آخرت برای هر دو است در این‌باره به آن سوره و معانیش توجّه فرمایید و یک سوره در قرآن به نام سوره جنّ است و کاملا قابل دقّت می‌باشد.

۳.۲ - خلقت جن از آتش

جنّ از آتش (نیرو و حرارت مخصوص) آفریده شده هم‌چنان که انس به تدریج از خاک.

۳.۲.۱ - الْجَانَ‌ (آیه ۲۷ سوره حجر)

(وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْاِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَاٍ مَسْنُونٍ. وَ الْجَانَ‌ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ‌)
«انسان را از گل خشک، از گل سیاه بدبو و کهنه آفریدیم و جنّ را پیشتر، از آتش نافذ آفریده‌ایم.»
«سموم» به معنی نافذ است و جنّ پیشتر از انسان بوجود آمده است در آیه دیگر هست‌.


۳.۲.۲ - الْجَانَ‌ (آیه ۲۷ سوره الرحمن)

(وَ خَلَقَ‌ الْجَانَ‌ مِنْ مارِجٍ مِنْ نارٍ)
«جنّ‌ را از مخلوطی از آتش آفرید.»
«مرج» به معنی خلط است. گرچه حقیقت جنّ را نمی‌دانیم ولی از آیات می‌فهمیم که فی الجمله از نیرو و آتشی مجهول آفریده شده است.


۳.۳ - مکلف بودن جن

جنّ مانند انسان مکلف به اعمال است‌.

۳.۳.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۵۶ سوره ذاریات)

(وَ ما خَلَقْتُ‌ الْجِنَ‌ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ‌)
(من جنّ و انس را نيافريدم جز براى اين‌كه مرا پرستش كنند.)
روز قیامت به جنّ و انس گفته می‌شود آیا پیامبران نیامدند؟ آیا شما را از این روز بیم ندادند هر دو بر کفر خود گواهی دهند.

۳.۳.۲ - الْجِنَ‌ (آیه ۱۳۰ سوره انعام)

(یا مَعْشَرَ الْجِنِ‌ وَ الْاِنْسِ اَ لَمْ یَاْتِکُمْ رُسُلٌ مِنْکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیاتِی وَ یُنْذِرُونَکُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا قالُوا شَهِدْنا عَلی‌ اَنْفُسِنا وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا وَ شَهِدُوا عَلی‌ اَنْفُسِهِمْ اَنَّهُمْ کانُوا کافِرِینَ‌)
(در آن روز به آنها مى‌گويد: اى گروه جنّ و انس! آيا پيامبرانى از خودتان به سوى شما نيامدند كه آيات مرا برايتان بيان مى‌كردند، و شما را از ملاقات چنين روزى بيم مى‌دادند؟! آنها مى‌گويند: «آرى ما بد كرديم و بر زيان خود گواهى مى‌دهيم» و زندگى پر زرق و برق دنيا آن‌ها را فريب داد؛ و به زيان خود گواهى مى‌دهند كه كافر بودند.)
آیه صریح است در این‌که جنّ مکلف و در پیش خدا مسئول‌اند و همچون انسان کافر می‌شوند و پیامبرانی از خود دارند «رُسُلٌ مِنْکُمْ‌» از مراجعه به سوره جنّ و آیات ۲۹- ۳۲ احقاف و از آیات دیگر بدست می‌آید و خواهیم گفت که حضرت رسول (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآ‌له) نیز برای آن‌ها پیامبر است.


۳.۴ - بهشت و جهنم برای جن

گناهکاران و کفّار جنّ همچون انسان‌ها اهل جهنّم‌اند و در عذاب خواهند بود.

۳.۴.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۱۷۹ سوره اعراف)

(وَ لَقَدْ ذَرَاْنا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ‌ الْجِنِ‌ وَ الْاِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها... اُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ‌)
(به يقين، گروه بسيارى از جنّ و انس را براى دوزخ آفريديم؛ آنها دل‌ها (عقل‌هايى) دارند كه با آن انديشه نمى‌كنند، و نمى‌فهمند... اينان همان غافلانند.)
و نظیر آن است دو آیه ذیل‌:

۳.۴.۲ - الْجِنَّةِ (آیه ۱۱۹ سوره هود)

(لَاَمْلَاَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ‌ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ اَجْمَعِینَ‌)
(دوزخ را از همه سركشان و طاغيان جنّ و انس پُر خواهم كرد.)


۳.۴.۳ - الْجِنَّةِ (آیه ۱۳ سوره سجده)

(حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی لَاَمْلَاَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ‌ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ اَجْمَعِینَ‌.)
(سخن و وعده‌ام حق است كه دوزخ را از افراد بى‌ايمان و گنهكار از جنّ و انس همگى پر كنم.)


۳.۵ - مرگ و میر جن

جنّ همچون انسان می‌میرد و از بین می‌رود و گروهی جای گروهی را می‌گیرند.

۳.۵.۱ - الْجِنِ‌ (آیه ۲۵ سوره فصلت)

(حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی اُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ‌ الْجِنِ‌ وَ الْاِنْسِ اِنَّهُمْ کانُوا خاسِرِینَ‌)
(و فرمان الهى درباره آنان تحقّق يافت و به سرنوشت اقوام گمراهى از جنّ و انس كه قبل از آنها بودند گرفتار شدند؛ به يقين آن‌ها زيان‌كار بودند.)
کلمه‌ «قَدْ خَلَتْ» مبیّن آن است که امّت‌های جنّ مانند گروه‌های آدمی از بین رفته‌اند، نظیر این آیه است، مثل:

۳.۵.۲ - الْجِنِ‌ (آیه ۱۸ سوره احقاف)

(اُولئِکَ الَّذِینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی اُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ‌ الْجِنِ‌ وَ الْاِنْسِ‌)
(آنها كسانى هستند كه فرمان عذاب درباره آنان همراه اقوام كافرى كه پيش از آنان از جنّ و انس بودند تحقّق يافته.)
همچنین است آیه ۳۸ از سوره اعراف.

۳.۶ - نامحسوس بودن جن

جنّیان ما را می‌بینند ولی ما آنها را نمی‌بینیم درباره بر حذر داشتن بنی آدم از شیطان و اتباع او آمده است‌. (اِنَّهُ یَراکُمْ هُوَ وَ قَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لا تَرَوْنَهُمْ‌)
«او و همجنسانش شما را از جائی می‌بینند که شما آنها را نمی‌بینید.» و به حکم آیه‌؛

۳.۶.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۵۰ سوره کهف)

(فَسَجَدُوا اِلَّا اِبْلِیسَ کانَ مِنَ‌ الْجِنِ‌ فَفَسَقَ عَنْ اَمْرِ رَبِّهِ‌)
(همگى سجده كردند جز ابليس- كه از جنّ بود- و از فرمان پروردگارش بيرون شد.)
ابلیس از جنّ است و جنس بخصوصی نیست. رجوع به .

۳.۷ - کار و تلاش جن

آنها مانند آدمیان کار می‌کنند و قدرت کار دارند حضرت سلیمان که آنها را به امر خدا مسخّر کرده بود برای او کار می‌کردند کاخ‌ها، تمثال‌ها، و کاسه‌های بزرگ می‌ساختند.

۳.۷.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۱۲ سوره سبأ)

(وَ مِنَ‌ الْجِنِ‌ مَنْ یَعْمَلُ بَیْنَ یَدَیْهِ بِاِذْنِ رَبِّهِ‌... یَعْمَلُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ مَحارِیبَ وَ تَماثِیلَ وَ جِفانٍ کَالْجَوابِ وَ قُدُورٍ راسِیاتٍ اعْمَلُوا آلَ داوُدَ شُکْراً)
(و گروهى از جنّ پيش روى او به فرمان پروردگارش كار مى‌كردند... آنها هر چه سليمان مى‌خواست برايش مى‌ساختند: معبدها، تمثال‌ها، ظروف بزرگ غذا به اندازه حوض‌ها، و ديگ‌هاى ثابت كه از بزرگى قابل حمل و نقل نبود؛ و به آنان گفتيم: اى خاندان داود! شكر اين همه نعمت را به جا آوريد.)
در سوره نمل آیه ۱۷ تا ۳۹ لشگرکشی حضرت سلیمان به مملکت سباء نقل شده و در آنجا هست که عدّه‌ای از جنّ جزء لشگریان او بودند و عفریتی از جنّ به وی گفت: «من تخت ملکه را پیش از آنکه از جای خود حرکت کنی نزد تو می‌آورم.» در سوره انبیاء آیه ۸۲ نیز این مطلب آمده است.
در اصول کافی بابی تحت عنوان (جنّ به محضر ائمه (علیهم‌السّلام) می‌آیند و مسائل دینی خود را می‌پرسند...) منعقد است و در آن باره هفت حدیث نقل شده از جمله از سدیر صیرفی نقل می‌کند که امام باقر (علیه‌السّلام) در مدینه به من سفارش‌هائی فرمود.
از مدینه بیرون رفتم، در میان راه روحا (محلی است چهل یا سی میلی مدینه) بودم که مردی با لباس خود به من اشاره کرد، به سوی او برگشتم و خیال کردم که تشنه است ظرف آب را به او دادم گفت: به آبم نیاز نیست، نامه‌ای به من داد که مرکّب مهر آن خشک نشده بود، ملاحظه کردم مهر امام باقر (علیه‌السّلام) بود گفتم: این نامه را کی به تو داد؟ گفت: الآن. در نامه دستورهائی بود، چون متوجّه آن مرد شدم دیدم کسی نیست، بعد از آن ابو جعفر (علیه‌السّلام) (به مکّه) آمدند به حضرتش عرض کردم فدایت شوم مردی نامه شما را آورد که مهرش خشک نشده بود فرمود: ‌ای سدیر ما خدمتکارانی از جنّ داریم چون خواهیم کاری به فوریت انجام پذیرد آنها را می‌فرستیم.

۳.۸ - تکثیر جن

در چند آیه درباره وصف حوریان بهشتی هست‌.

۳.۸.۱ - جَانٌ‌ (آیه ۵۶ سوره الرحمن)

(لَمْ یَطْمِثْهُنَّ اِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌ‌)
«حوریان بهشتی را قبل از شوهرانشان نه آدمی دست زده و نه جنّ.»
از این آیه می‌توان حدس زد که تکثیر جنّ به وسیله مقاربت نر و ماده بوده باشد. درباره شیطان هست‌

۳.۶.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۵۰ سوره کهف)

(کانَ مِنَ‌ الْجِنِ‌ فَفَسَقَ عَنْ اَمْرِ رَبِّهِ اَ فَتَتَّخِذُونَهُ وَ ذُرِّیَّتَهُ اَوْلِیاءَ مِنْ دُونِی‌... ما اَشْهَدْتُهُمْ خَلْقَ السَّماواتِ وَ الْاَرْضِ‌)
(همگى سجده كردند جز ابليس- كه از جنّ بود- و از فرمان پروردگارش بيرون شد.)
آیه صریح است در اینکه ابلیس از جنّ است و همچنین ذریّه دارد و خدا در خلقت آسمان‌ها و زمین آنها را حاضر نکرده است، آیا ذرّیّه او به واسطه توالد و تناسل است؟

۳.۹ - ایمان جن به رسول خدا

جنّ به رسول خدا (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله) ایمان آوردند و چون ما سخن می‌گویند و یکدیگر را به نیکوکاری دعوت کرده و از عذاب خدا می‌ترسانند به آیات زیر و ترجمه آنها توجّه فرمایید:

۳.۹.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۲۹- ۳۱ سوره احقاف)

(وَ اِذْ صَرَفْنا اِلَیْکَ نَفَراً مِنَ‌ الْجِنِ‌ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قالُوا اَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِیَ وَلَّوْا اِلی‌ قَوْمِهِمْ مُنْذِرِینَ، قالُوا یا قَوْمَنا اِنَّا سَمِعْنا کِتاباً اُنْزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسی‌ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ یَهْدِی اِلَی الْحَقِّ وَ اِلی‌ طَرِیقٍ مُسْتَقِیمٍ یا قَوْمَنا اَجِیبُوا داعِیَ اللَّهِ وَ آمِنُوا بِهِ یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ یُجِرْکُمْ مِنْ عَذابٍ اَلِیمٍ‌)
«چون تنی چند از جنّ را سوی تو آوردیم که قرآن را بشنوند و چون نزد پیغمبر حضور یافتند، به همدیگر گفتند: گوش فرا دهید، و چون قرآن خوانده شد سوی قومشان بازگشتند در حالی که انذار کننده بودند، گفتند: ‌ای قوم جنّ ما کتابی استماع کردیم که بعد از موسی نازل شده و مصدّق کتاب‌های پیش است، به حقّ و راه راست هدایت می‌کند، ‌ای قوم: داعی خدا را اجابت کنید و به دو ایمان بیاورید تا گناهانتان را بیامرزد و از عذاب دردناک شما را برهاند.»


۳.۹.۲ - الْجِنَ‌ (آیه ۱-۱۵ سوره جن)

(قُلْ اُوحِیَ اِلَیَّ اَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ‌ الْجِنِ‌ فَقالُوا اِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً یَهْدِی اِلَی الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَ لَنْ نُشْرِکَ بِرَبِّنا اَحَداً... وَ اَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِکَ کُنَّا طَرائِقَ قِدَداً... وَ اَنَّا لَمَّا سَمِعْنَا الْهُدی‌ آمَنَّا بِهِ فَمَنْ یُؤْمِنْ بِرَبِّهِ فَلا یَخافُ بَخْساً وَ لا رَهَقاً وَ اَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَ مِنَّا الْقاسِطُونَ فَمَنْ اَسْلَمَ فَاُولئِکَ تَحَرَّوْا رَشَداً وَ اَمَّا الْقاسِطُونَ فَکانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً)
«بگو به من وحی آمده که گروهی از جنّ استماع قرآن کردند و گفتند: ما قرآنی شگفت‌آور شنیدیم که به کمال دعوت می‌کند و به دان ایمان آوردیم و هرگز کسی را به خدای خود شریک قرار نمی‌دهیم... گروهی از ما شایستگانند و گروهی پست از آنها و ما فرقه‌های مختلفیم... و ما چون هدایت را شنیدیم بدان مؤمن شدیم هر که به پروردگارش ایمان آورد آنها قصد هدایت شدن داشته‌اند امّا ستمگران هیزم جهنّم‌اند.»
از این آیات بدست می‌آید که جنّ قرآن را شنیده و بدان ایمان آورده‌اند و آنها از حیث ایمان، کفر و غیره مثل ما هستند و حضرت رسول (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله) بر آنها نیز پیغمبر است در گذشته از کلمه‌ «رُسُلٌ مِنْکُمْ» استظهار کردیم که آنها از جنس خود پیغمبر دارند، شاید هم از خود دارند و هم آن حضرت پیامبر آنهاست و در این‌باره روایات داریم و قبلا اشاره کردیم که پیش امامان اهل بیت نیز می‌آمدند و مسائل می‌پرسیدند، و این‌که میان خود گفتند: این کتاب بعد از موسی نازل شده قهرا به موسی نیز اعتقاد داشته‌اند ولی چرا بعد از عیسی‌ نگفته‌اند آیا آنها یهودی بوده‌اند؟ و یا این‌که انجیل تتمّه تورات است لذا از آن نام نبرده‌اند. احتمال دوّم بهتر است.

۳.۱۰ - سوره رحمن

در سوره رحمن که پیشتر اشاره شد سی و یک دفعه به جنّ و انس به لفظ (فَبِاَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ‌) خطاب شده است و در خصوص هر دو آمده‌ (کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ‌ و سَنَفْرُغُ لَکُمْ اَیُّهَ الثَّقَلانِ‌) آقای محمدامین رضوی سلدوزی احتمال داده که مراد از تثنیه آوردن‌ (رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ‌) شاید شرق و غرب جنّ و انس بوده باشد، همچنین بهشت‌ها و چشمه‌ها دو تا دو تا آمده است و آنها همه قابل دقّت می‌باشد.

۳.۱۱ - نر و ماده بودن جن

درباره نر و ماده بودن جنّ آیات زیر قابل دقّت است‌.
(سُبْحانَ الَّذِی خَلَقَ الْاَزْواجَ کُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ الْاَرْضُ وَ مِنْ اَنْفُسِهِمْ وَ مِمَّا لا یَعْلَمُونَ‌) یعنی «منزّه است آن‌که همه جفت‌ها را بیافرید از آن‌چه زمین می‌رویاند و همچنین از انسان‌ها و از چیزهایی که نمی‌دانند.»
آیه می‌گوید نبات و انسان‌ها نر و ماده دارند و نیز چیزهایی‌که ما آن‌ها را نمی‌دانیم نر و ماده دارند جمله‌ «وَ مِمَّا لا یَعْلَمُونَ» جنّ را نیز شامل است و می‌شود گفت: نر و ماده دارند ولی ما کیفیّت آن را نمی‌دانیم، این در صورتی است که مراد از «الازواج» در آیه اصناف نباشد. رجوع شود به
روشن‌تر از این آیه، آیه‌ (وَ مِنْ کُلِّ شَیْ‌ءٍ خَلَقْنا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ‌) است. یعنی «و از هر چيز يک جفت آفريديم، و اينها همه براى آن است كه شايد متذكّر شويد.» این آیه صریح است در اینکه نر و مادگی در تمام اشیاء عمومیّت دارد و جمله‌ «کُلِّ شَیْ‌ءٍ» بطور حتم جنیّان را نیز شامل است.
و در سوره جنّ از قول آنها نقل شده که می‌گفتند:

۳.۱۱.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۶ سوره جن)

(وَ اَنَّهُ کانَ رِجالٌ مِنَ الْاِنْسِ یَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ‌ الْجِنِ‌)
یعنی «مردانی از آدمیان به مردانی از جنّ پناه می‌بردند.»
«رجالٌ من الجنّ» مبیّن آن است که جنیّان مردانی دارند.


۳.۱۲ - تجسم و دیده شدن

درباره تجسّم و دیده شدن جنّ از قرآن چیزی بدست نیاوردیم ممکن است از قصّه سلیمان بدست آورد که مجسّم می‌شوند زیرا در آن هست‌:

۳.۱۲.۱ - الْجِنَ‌ (آیه ۳۹ سوره نمل)

(قالَ عِفْرِیتٌ مِنَ‌ الْجِنِ‌ اَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ اَنْ تَقُومَ مِنْ مَقامِکَ‌)
(فرد نيرومندى از جنّ گفت: «من آن را نزد تو مى‌آورم پيش از آن‌كه از جايگاهت برخيزى و من نسبت به اين امر، توانا و امينم.)
ظهور آن در تجسّم است و اینکه برای سلیمان کار و غوّاصی می‌کردند، ظاهر آنست که مجسّم شده و آن کارها را می‌کرده‌اند.
ولی تجسّم ملک و به صورت بشر در آمدنش در قرآن مجید صریح است مثل تجسّم ملک بر مریم که مریم پنداشت جوانی است و می‌خواهد به او دست‌ اندازد. (فَاَرْسَلْنا اِلَیْها رُوحَنا فَتَمَثَّلَ لَها بَشَراً سَوِیًّا)
(در اين هنگام، ما روح و فرشته مقرب خود را به سوى او فرستاديم؛ و او در شكل‌ انسانى بى‌عيب و نقص، بر مريم ظاهر شد.) و مثل آمدن ملک‌ها پیش ابراهیم و لوط در قضیّه بشارت به اسحق و عذاب قوم لوط.
از لحاظ اخبار، جنّ به طور حتم مجسّم و دیده می‌شود. در کافی هست که سعد اسکاف آنها را بصورت مردانی زاهد دید و امام باقر (علیه‌السّلام) فرمود: آنها جنیّان‌اند و نیز ابن جبل به صورت هندی‌ها و دیگران به صور دیگر دیده‌اند و در این‌باره روایات و نقل‌ها زیاد است.


رانده شدن جنّ از آسمان نیز یکی از مطالب قابل دقّت قرآن است. ما ابتدا آیات آن را نقل و سپس خلاصه آن را خواهیم گفت.
باید دانست که در این مسئله جنّ و شیاطین هر دو یکی است چنانکه از آیات روشن خواهد شد و تنها فرقی که می‌توان قائل شد این است که شیاطین متمردان جنّ‌اند و جنّ بطور اطلاق هر دو را شامل است اینک آیات:

۴.۱ - سوره جن

۱- (وَ اَنَّا لَمَسْنَا السَّماءَ فَوَجَدْناها مُلِئَتْ حَرَساً شَدِیداً وَ شُهُباً وَ اَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْها مَقاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَنْ یَسْتَمِعِ الْآنَ یَجِدْ لَهُ شِهاباً رَصَداً. وَ اَنَّا لا نَدْرِی‌ اَ شَرٌّ اُرِیدَ بِمَنْ فِی الْاَرْضِ اَمْ اَرادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَداً)
(و اين‌كه ما آسمان را جستجو كرديم و آن را پر از محافظان قوى و تيرهاى شهاب يافتيم، و اين‌كه ما پيش از اين به استراق سمع در آسمان‌ها مى‌نشستيم؛ امّا اكنون هر كس بخواهد استراق سمع كند، شهابى را در كمين خود مى‌يابد، و اين‌كه با اين اوضاع ما نمى‌دانيم آيا اراده شرّى درباره اهل زمين شده يا پروردگارشان خواسته است آنان را هدايت كند؟!)
این آیات صریح‌اند در اینکه جنّ قبلا محل‌هایی در آسمان برای استراق سمع داشته‌اند و سپس دیده‌اند که آسمان پر از نگهبان و شهاب است و شهاب در کمین آنها است که استراق سمع می‌کنند پیش خود گفتند: نمی‌دانیم آیا خداوند در اثر این تحوّل رشد و کمالی برای اهل زمین اراده کرده و یا بلایی به آنها خواهد رسید.
در روایات اهل بیت (علیهم‌السّلام) منقول است که این تحوّل بعد از ولادت رسول اکرم (صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله) اتفاق افتاد و از اهل سنت آن را در وقت بعثت آن حضرت گفته‌اند و آن را در مجمع ذیل آیه ۱۸ سوره حجر از ابن عباس و در سوره جن از بلخی نقل کرده است. در صافی در سوره جن از احتجاج از حضرت صادق (علیه‌السّلام) نقل شده: این ممنوعیت برای آن بود که در زمین چیزی مانند وحی از خبر آسمان نباشد و آنچه از جانب خدا آمده ملتبس نگردد...
ناگفته نماند: این آیات دالّ بر آنند که در آسمان محلّی برای دانستن اسرار خلقت و کارهای آینده روی زمین وجود دارد که جنّ به آن‌جاها نزدیک می‌شده‌اند آیا مراد شنیدن کلمات ملائکه بود؟! آیا سخن گفتن ملائکه مثل ماها می‌باشد؟!

۴.۲ - سوره صافات

۲- (اِنَّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِزِینَةٍ الْکَواکِبِ. وَ حِفْظاً مِنْ کُلِّ شَیْطانٍ مارِدٍ. لا یَسَّمَّعُونَ اِلَی الْمَلَاِ الْاَعْلی‌ وَ یُقْذَفُونَ مِنْ کُلِّ جانِبٍ دُحُوراً وَ لَهُمْ عَذابٌ واصِبٌ اِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَاَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ‌) (ما آسمان نزديک [پايين‌] را با زيور ستارگان آراستيم، تا آن را از هر شيطان متمرّدى حفظ كنيم. آنها نمى‌توانند به سخنان فرشتگان عالم بالا گوش فرا دهند، و هر گاه چنين كنند از هر سو هدف قرار مى‌گيرند. آنها بشدّت به عقب رانده مى‌شوند؛ و براى آنان مجازاتى دائم است. مگر آنها كه در لحظه‌اى كوتاه به آسمان نزديک شوند و استراق سمع كنند، كه «شهابى ثاقب» آنها را تعقيب مى‌كند.)
«حِفْظاً» چنان‌که در مجمع فرموده مفعول فعل مقدّر است یعنی «حفظناها حفظا» و معنی آیه چنین می‌شود: ما آسمان نزدیک را با زینتی که کواکب باشد زینت دادیم و از هر شیطان متمرد و بی فایده محفوظش نمودیم. علی هذا کواکب فقط زینت‌اند نه موجب‌ حفظ. یُقْذَفُونَ مِنْ کُلِّ جانِبٍ‌ روشن می‌کند که حفظ بوسیله قذف است که حقیقت و کیفیّت آن شناخته نیست.
ظهور آیه‌ (زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابِیحَ وَ جَعَلْناها رُجُوماً لِلشَّیاطِینِ‌)
(و اِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ) می‌رساند که متخلفین به وسیله تیرهای شهاب طرد می‌شوند آنها هم مصابیح‌اند و هم رجوم.
(وَ لَقَدْ جَعَلْنا فِی السَّماءِ بُرُوجاً وَ زَیَّنَّاها لِلنَّاظِرِینَ وَ حَفِظْناها مِنْ کُلِّ شَیْطانٍ رَجِیمٍ، اِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَاَتْبَعَهُ شِهابٌ مُبِینٌ‌)
ظاهرا مراد از کواکب، سیارات منظومه شمسی و مراد از السَّماءَ الدُّنْیا در آن آیات نزدیکترین آسمان‌های عالم به زمین است که آسمان منظومه شمسی باشد و مراد از آن در آیه ۵ سوره ملک نزدیکترین آسمان‌های هفتگانه زمین است یعنی اوّلین طبقه جوّ. چنانکه در «» بند هفتم توضیح داده شده است و نیز در «» بطور تفصیل آمده است.
(لا یَسَّمَّعُونَ اِلَی الْمَلَاِ الْاَعْلی‌) نشان می‌دهد که شیاطین نمی‌توانند به ملاء اعلی گوش بدهند (و اِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ...) مبیّن آن است که اگر کسی از آنها تخلف کرده و به ملاء اعلی نزدیک شود فورا شعله‌ای آشکار و نورانی او را تعقیب می‌کند. ولی با وجود این ممکن است جسته و گریخته چیزهائی بشنوند زیرا در آیات دیگر آمده‌ (وَ ما تَنَزَّلَتْ بِهِ الشَّیاطِینُ وَ ما یَنْبَغِی لَهُمْ وَ ما یَسْتَطِیعُونَ اِنَّهُمْ عَنِ السَّمْعِ لَمَعْزُولُونَ‌... هَلْ اُنَبِّئُکُمْ عَلی‌ مَنْ تَنَزَّلُ الشَّیاطِینُ تَنَزَّلُ عَلی‌ کُلِّ اَفَّاکٍ اَثِیمٍ. یُلْقُونَ السَّمْعَ وَ اَکْثَرُهُمْ کاذِبُونَ‌)
در این آیات ابتدا فرموده قرآن را شیاطین نازل نکرده‌اند... که آنها از سماع (ظاهرا شنیدن گفتگوی ملاء اعلی) معزول‌اند... سپس فرموده: آنها بر هر دروغگوی مجرم نازل شده و مسموع خویش را القا می‌کنند و بیشترشان دروغگواند. این سخن می‌رساند: با وجود تعقیب تیرهای شهاب باز بعضی از آنها جان بدر برده و چیزهائی می‌آورند. و بر دروغگویان القا می‌کنند.

۴.۳ - نقش ملائکه در حوادث

آیات گذشته روشن می‌کنند حوادث آینده روی زمین در آسمان و در اختیار ملائکه است و شاید اسرار خلقت نیز، و شیاطین قدرت ورود به آنجاها ندارند (وَ حَفِظْناها مِنْ کُلِّ شَیْطانٍ رَجِیمٍ‌-... وَ یُقْذَفُونَ مِنْ کُلِّ جانِبٍ‌) ولی پیش از ولادت یا بعثت آن حضرت به جاهائی از آسمان می‌رفتند و از آنجا سرقت سمع می‌کردند نه اینکه به خود آن مجمع وارد شوند که گفته‌اند (وَ اَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْها مَقاعِدَ لِلسَّمْعِ) با ولادت یا بعثت آن حضرت از آن هم محروم شدند.
این است ظهور آیات گذشته و خدا به واقع داناتر است. بعضی از بزرگان رانده شدن با شهاب و غیره را حمل بر تشبیه عالم واقع به محسوسات فرموده که کلامش در نقل و بررسی شده است.
در زیر عنوان (موجودات زنده در آسمان) مشروحا بیان شده که در آسمان موجودات زنده غیر از ملائکه وجود دارند و آیات آن بررسی شده است.


عدّه‌ای از دانشمندان مسلّم گرفته‌اند که پیام‌های مرموزی به طور مرتّب و موج‌های منظم از آسمان به زمین ارسال می‌گردد و آن را (بی سیم کیهانی) نام گذاشته‌اند کارل جانسکی به سال ۱۹۳۲ میلادی ۸ ماه مراقب گرفتن این پیام‌ها با بی‌سیم خود شد و دید هر شب چهار دقیقه از شب قبلی زودتر ارسال می‌گردند و آن بواسطه این بود که گردش زمین بدور خورشید موجب می‌شود غروب و طلوع ستارگان هر روز چهار دقیقه زودتر از روز قبل باشد.
در پایان سال ۱۹۳۳ میلادی سمیناری از متخصصین این علم منعقد شد. جانسکی در این سمینار طیّ بیانیّه‌ای از مشاهدات خود پرده‌ برداشت و متذکّر شد که در ستارگان موجوداتی می‌باشند که قادر به تکلّم هستند و این پیام‌های آسمانی که با تلسکوب‌های بی سیم قابل دریافت هستند انسان را در شناخت هر چه بیشتر جهان کمک می‌کند... در فوریّه سال ۱۹۴۲ دلائلی بر صحت نظر جانسکی اضافه شد، زیرا دیده شد که یک سلسله پیام‌های فضایی کار جهت‌یابی راداری را که در انگلستان بکار گذاشته شده بود متوقّف کرد. دانشمندان پس از کوشش فراوان بالاخره دریافتند که این وقفه در اثر یک سری پیام‌های تلگرافی است که از یک سوی ناشناخته از ماورای افق بوده است.
[۲۳۹] نوفل عبدالرزاق، قرآن بر فراز اعصار، ترجمه بهرام پور و شکیب، ص۱۰.

فعلا این مطلب را دانشمندان تقریبا مسلّم گرفته‌اند ولی از نظر قرآن مجید چنان‌که در سابق اشاره شد این مطلب مسلّم و حتمی است.
نویسنده کتاب فوق عقیده دارد که جنّ برای شنیدن چنین اصواتی به آسمان نزدیک می‌شدند نه برای شنیدن وحی زیرا وحی را جز کسی که به او وحی می‌شود کسی نمی‌شنود. و «ملاء اعلی» همان‌هاست نه مجمع ملائکه، ولی آیات گذشته مخصوصا (اِنَّهُمْ عَنِ السَّمْعِ لَمَعْزُولُونَ‌) با ملاحظه ما قبل و ما بعد آن، خلاف این مطلب را می‌رساند. و خلاصه آیات گذشته روشن می‌کند که جنیّان می‌کوشیدند تا آسمان را رصد کنند و اسرار آن را بدست آورند تا از اسرار خلقت و حوادث آینده مطلع شوند.


این کلمه ۲۲ بار در قرآن کریم آمده است.



۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۶۱-۷۲.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۲۰۴.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۶، ص۲۲۶.    
۴. جوهری، ابونصر، صحاح تاج اللغة، ج۵، ص۲۰۹۴.    
۵. فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۴، ص۲۱۰.    
۶. ناس/سوره۱۱۴، آیه۶.    
۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۶۰۴.    
۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۶۹۰.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۹۷.    
۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۳۹۳.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۶۹.    
۱۲. حجر/سوره۱۵، آیه۲۷.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۲۲۳.    
۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۱۵۱.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۱۸۳.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۱۶.    
۱۷. الرحمن/سوره۵۵، آیه۱۵.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۶۶.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۹۹.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۷۵.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۰۴.    
۲۲. ذاریات/سوره۵۱، آیه۵۶.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۳.    
۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۵۷۹.    
۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۸۶.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۳۳۱.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۴۳.    
۲۸. انعام/سوره۶، آیه۱۳۰.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۴۴.    
۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۷، ص۴۸۷.    
۳۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۳۵۴.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۸، ص۲۷۷.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۵۶۶.    
۳۴. اعراف/سوره۷، آیه۱۷۹.    
۳۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۷۴.    
۳۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۴۳۶.    
۳۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۳۳۴.    
۳۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۱۲۰.    
۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۷۷۲.    
۴۰. هود/سوره۱۱، آیه۱۱۹.    
۴۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۳۵.    
۴۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۵۵.    
۴۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۶۴.    
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۱۵۰.    
۴۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۳۱۲.    
۴۶. سجده/سوره۳۲، آیه۱۳.    
۴۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۱۶.    
۴۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۳۷۹.    
۴۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۲۵۳.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۲۱۸.    
۵۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۱۵.    
۵۲. فصلت/سوره۴۱، آیه۲۵.    
۵۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۷۹.    
۵۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۳۸۵.    
۵۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۵۸۵.    
۵۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۳۲.    
۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۱۰۰.    
۵۸. احقاف/سوره۴۶، آیه۱۸.    
۵۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۰۴.    
۶۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۳۱۱.    
۶۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۲۰۴.    
۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۴۰۲.    
۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۳۲.    
۶۴. اعراف/سوره۷، آیه۳۸.    
۶۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۱۵۵.    
۶۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۱۴۱.    
۶۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۱۱۲.    
۶۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۱۰۰.    
۶۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۶۴۴.    
۷۰. سبا/سوره۳۴، آیه۱۲- ۱۳.    
۷۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۲۹.    
۷۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۵۴۷.    
۷۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۶۳.    
۷۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۲۲۶.    
۷۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۹۸.    
۷۶. الرحمن/سوره۵۵، آیه۵۶.    
۷۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۳۳.    
۷۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۸۵.    
۷۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۱۰.    
۸۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۱۱۱.    
۸۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۱۵.    
۸۲. الرحمن/سوره۵۵، آیه۷۴.    
۸۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۸۷.    
۸۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۱۱.    
۸۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۱۲۴.    
۸۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۲۰.    
۸۷. کهف/سوره۱۸، آیه۵۰.    
۸۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۹۹.    
۸۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۴۵۲.    
۹۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۳۲۵.    
۹۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۸۰.    
۹۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۷۳۴.    
۹۳. احقاف/سوره۴۶، آیه۲۹.    
۹۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۳۲۸.    
۹۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۲۱۶.    
۹۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۱۹.    
۹۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۳۹.    
۹۸. جن/سوره۷۲، آیه۱.    
۹۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۹.    
۱۰۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۸.    
۱۰۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۶۵.    
۱۰۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۵۴.    
۱۰۳. جن/سوره۷۲، آیه۵.    
۱۰۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۷۲.    
۱۰۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۶۴.    
۱۰۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۴۱.    
۱۰۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۷۲.    
۱۰۸. اعترفوا طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۵۵.    
۱۰۹. جن/سوره۷۲، آیه۶.    
۱۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۶۰.    
۱۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۹.    
۱۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۷۳.    
۱۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۵۵.    
۱۱۴. نمل/سوره۲۷، آیه۳۹.    
۱۱۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۸۰.    
۱۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۱۶.    
۱۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۶۲.    
۱۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۱۳.    
۱۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۴۸.    
۱۲۰. رحمن/سوره۵۵، آیه۱۳.    
۱۲۱. حجر/سوره۱۵، آیه۲۷.    
۱۲۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۲۲۳.    
۱۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۱۵۱.    
۱۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۱۸۳.    
۱۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۱۶.    
۱۲۶. الرحمن/سوره۵۵، آیه۱۵.    
۱۲۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۶۶.    
۱۲۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۹۹.    
۱۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۷۵.    
۱۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۰۴.    
۱۳۱. ذاریات/سوره۵۱، آیه۵۶.    
۱۳۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۳.    
۱۳۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۵۷۹.    
۱۳۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۸۶.    
۱۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۳۳۱.    
۱۳۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۴۳.    
۱۳۷. انعام/سوره۶، آیه۱۳۰.    
۱۳۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۴۴.    
۱۳۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۷، ص۴۸۷.    
۱۴۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۳۵۴.    
۱۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۸، ص۲۷۷.    
۱۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۵۶۶.    
۱۴۳. احقاف/سوره۴۶، آیه۲۹-۳۲.    
۱۴۴. اعراف/سوره۷، آیه۱۷۹.    
۱۴۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۷۴.    
۱۴۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۴۳۶.    
۱۴۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۳۳۴.    
۱۴۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۱۲۰.    
۱۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۷۷۲.    
۱۵۰. هود/سوره۱۱، آیه۱۱۹.    
۱۵۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۳۵.    
۱۵۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۵۵.    
۱۵۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۶۴.    
۱۵۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۱۵۰.    
۱۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۳۱۲.    
۱۵۶. سجده/سوره۳۲، آیه۱۳.    
۱۵۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۱۶.    
۱۵۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۳۷۹.    
۱۵۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۲۵۳.    
۱۶۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۲۱۸.    
۱۶۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۱۵.    
۱۶۲. فصلت/سوره۴۱، آیه۲۵.    
۱۶۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۷۹.    
۱۶۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۳۸۵.    
۱۶۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۵۸۵.    
۱۶۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۳۲.    
۱۶۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۱۰۰.    
۱۶۸. احقاف/سوره۴۶، آیه۱۸.    
۱۶۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۰۴.    
۱۷۰. اعراف/سوره۷، آیه۳۸.    
۱۷۱. اعراف/سوره۷، آیه۲۷.    
۱۷۲. کهف/سوره۱۸، آیه۵۰.    
۱۷۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۹۹.    
۱۷۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۴۵۲.    
۱۷۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۳۲۵.    
۱۷۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۸۰.    
۱۷۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۷۳۴.    
۱۷۸. قرشی بنابی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۳۲.    
۱۷۹. سبا/سوره۳۴، آیه۱۲- ۱۳.    
۱۸۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۲۹.    
۱۸۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۵۴۷.    
۱۸۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۶۳.    
۱۸۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۲۲۶.    
۱۸۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۹۸.    
۱۸۵. نمل/سوره۲۷، آیه۱۷-۳۹.    
۱۸۶. انبیاء/سوره۲۱، آیه۸۲.    
۱۸۷. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱ ص۳۹۴.    
۱۸۸. الرحمن/سوره۵۵، آیه۵۶.    
۱۸۹. الرحمن/سوره۵۵، آیه۷۴.    
۱۹۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۸۵.    
۱۹۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۱۰.    
۱۹۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۱۱۱.    
۱۹۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۱۵.    
۱۹۴. کهف/سوره۱۸، آیه۵۰.    
۱۹۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۹۹.    
۱۹۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۴۵۲.    
۱۹۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۳۲۵.    
۱۹۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۸۰.    
۱۹۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۷۳۴.    
۲۰۰. احقاف/سوره۴۶، آیه۲۹- ۳۱.    
۲۰۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۳۲۸.    
۲۰۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۲۱۶.    
۲۰۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۱۹.    
۲۰۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۳۹.    
۲۰۵. جن/سوره۷۲، آیه۱- ۱۵.    
۲۰۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۹.    
۲۰۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۸.    
۲۰۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۶۵.    
۲۰۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۵۴.    
۲۱۰. یس/سوره۳۶، آیه۳۶.    
۲۱۱. ذاریات/سوره۵۱، آیه۴۹.    
۲۱۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۲.    
۲۱۳. جن/سوره۷۲، آیه۶.    
۲۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۶۰.    
۲۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۹.    
۲۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۷۳.    
۲۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۵۵.    
۲۱۸. نمل/سوره۲۷، آیه۳۹.    
۲۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۸۰.    
۲۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۱۶.    
۲۲۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۶۲.    
۲۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۱۳.    
۲۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۴۸.    
۲۲۴. مریم/سوره۱۹، آیه۱۷.    
۲۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۰۶.    
۲۲۶. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۳۹۴.    
۲۲۷. جن/سوره۷۲، آیه۸- ۱۰.    
۲۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۷۲.    
۲۲۹. حجر/سوره۱۵، آیه۱۸.    
۲۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۱۰.    
۲۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۵۶.    
۲۳۲. فیض کاشانی، محسن، الصافی، ج۷، ص.۳۱۱    
۲۳۳. صافات/سوره۳۷، آیه۶- ۱۰.    
۲۳۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۶.    
۲۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۸، ص۶۸۳.    
۲۳۶. ملک/سوره۶۷، آیه۵.    
۲۳۷. حجر/سوره۱۵، آیه۱۶- ۱۸.    
۲۳۸. شعراء/سوره۲۶، آیه۲۱۰- ۲۲۳.    
۲۳۹. نوفل عبدالرزاق، قرآن بر فراز اعصار، ترجمه بهرام پور و شکیب، ص۱۰.
۲۴۰. ناس/سوره۱۱۴، آیه۶.    
۲۴۱. حجر/سوره۱۵، آیه۲۷.    
۲۴۲. الرحمن/سوره۵۵، آیه۱۵.    
۲۴۳. ذاریات/سوره۵۱، آیه۵۶.    
۲۴۴. انعام/سوره۶، آیه۱۳۰.    
۲۴۵. اعراف/سوره۷، آیه۱۷۹.    
۲۴۶. هود/سوره۱۱، آیه۱۱۹.    
۲۴۷. سجده/سوره۳۲، آیه۱۳.    
۲۴۸. فصلت/سوره۴۱، آیه۲۵.    
۲۴۹. احقاف/سوره۴۶، آیه۱۸.    
۲۵۰. اعراف/سوره۷، آیه۳۸.    
۲۵۱. سبا/سوره۳۴، آیه۱۲- ۱۳.    
۲۵۲. الرحمن/سوره۵۵، آیه۵۶.    
۲۵۳. الرحمن/سوره۵۵، آیه۷۴.    
۲۵۴. کهف/سوره۱۸، آیه۵۰.    
۲۵۵. احقاف/سوره۴۶، آیه۲۹.    
۲۵۶. جن/سوره۷۲، آیه۱- ۱۵.    
۲۵۷. جن/سوره۷۲، آیه۶.    
۲۵۸. نمل/سوره۲۷، آیه۳۹.    
۲۵۹. جن/سوره۷۲، آیه۵.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «جن»، ج۲، ص۶۱-۷۲.    






جعبه ابزار