بَیْت (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَيْت (به فتح باء و سکون یاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای مسكن، اعمّ از آن كه از سنگ باشد يا موى و غيره است. همچنین به اطاق و خیمه، بیت گفته می‌شود.
مشتقات
بَيْت که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
بُيُوت (به ضم باء) ، جمع بیت و مخصوص به مسكن است.
بِيتوتِه به معنای درک شب است خواهد بخوابد يا نه.
بَيُّوت (بر وزن قيّوم) به معنای آن است كه در شب انجام داده شود.
بَيْت به معنای مسكن، اعمّ از آن كه از سنگ باشد يا موى و غيره است. به اطاق و خيمه نیز بیت گفته می‌شود.
راغب گويد: جمع بيت،
بيوت و
ابيات است ليكن بيوت مخصوص به مسكن و ابيات مخصوص به شعر است. گفته‌اند:
بيات و
تبييت، قصد كردن دشمن در شب است.
طبرسی ذيل آيه ۱۲۵
سوره بقره می‌فرمايد:
بيت، منزل و مأوى نظير هم هستند و بيت شعر را از آن جهت بيت گويند كه حروف و كلام را جمع كرده، مثل منزل كه اهلش را جمع می‌كند.
به مواردی از
بَيْت که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(«فَمَنْ حَجَ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما») «هر كه خانه
خدا را قصد كند (حجّ آورد) يا عمره آورد بر او گناه نيست كه به
صفا و
مروه به گردد و طواف كند.»
(«فَتِلْكَ بُيُوتُهُمْ خاوِيَةً بِما ظَلَمُوا») «اينک خانه‌هايشان- در اثر ظلمی كه كردند خالى مانده است.»
در
اقرب الموارد گويد: «
بَاتَ يَبِيتُ بَيْتُوتَةً ... أدركه الليل نام او لم ينم»
يعنى بيتوته آن است كه شب آدمى را درک كند بخوابد يا نه.
در
قاموس و
نهایه نيز چنين گفته است.
و در
مجمع البیان آن را از زجّاج نقل می‌كند.
زمخشری گفته: بيتوته آن است كه شب تو را دريابد خواه بخوابى يا نه.
(«وَ الَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِياماً») (كسانى كه شبانگاه براى
پروردگارشان سجده و قيام مى‌كنند.)
على هذا با توجه به معای بیتوته معنى آيه اين است: «بندگان خدا آن‌هایى هستند كه شب آن‌ها را در می‌يابد در حالی كه براى پروردگار خود ساجد و قائم هستند.»
در اين صورت احياء تمام شب در عبادت، از آيه فهميده نمی‌شود و اگر كمى ساجد و قائم باشد، مصداق آيه واقع می‌شود.
بعضى از بزرگان در تفسير خود گويد: بيتوته درک شب است خواهد بخوابد يا نه. و اين بر خلاف آن است كه از اهل لغت نقل شد زيرا در نقل اهل لغت، شب فاعل است نه مفعول.
بَيُّوتٌ (بر وزن قيّوم) آن است كه در شب انجام داده شود.
در اقرب الموارد هست: «
بَيَّتَ الْأَمْرَ: عَمِلَهُ أَوْ دَبَّرَهُ لَيْلًا»
همچنين است در نهايه ابن اثير و
صحّاح، طبرسى آن را از مبرّد نقل كرده است.
(«فَإِذا بَرَزُوا مِنْ عِنْدِكَ بَيَّتَ طائِفَةٌ مِنْهُمْ غَيْرَ الَّذِي تَقُولُ») بنابر معنای بَيُّوت که گذشت معنى آيه چنين است:
«پس چون از پيش تو بيرون روند عدّه‌اى از آن‌ها، شب هنگام غير از آن چه تو می‌گویى تدبير می‌كنند.»
همچنين آيه؛
(«وَ هُوَ مَعَهُمْ إِذْ يُبَيِّتُونَ ما لا يَرْضى مِنَ الْقَوْلِ») «
خدا با آن‌هاست آن گاه كه شب هنگام آن چه خدا راضى نيست تدبير می‌كنند.»
(«قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ أَتاكُمْ عَذابُهُ بَياتاً أَوْ نَهاراً») ترجمه آيه اين است: «بگو خبر دهيد اگر
عذاب خدا شب يا روز شما را دريابد.»
(«قالُوا تَقاسَمُوا بِاللَّهِ لَنُبَيِّتَنَّهُ وَ أَهْلَهُ») «گفتند: به خدا قسم ياد كنيد كه صالح و اهل او را شب هنگام قصد كرده و بكشيم.»
ناگفته نماند: آن چه درباره سه آيه فوق گفته شد نزديک به هم و بلكه مصداق هم هستند.
(«وَ لْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَ لْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ») (و به نذرهاى خود وفا كنند؛ و برگردِ خانه گرامى كعبه، طواف كنند.)
مراد از بيت عتيق
کعبه است، اين تركيب در
آیه ۳۳ سوره حج نيز واقع است.
اما اين كه چرا به كعبه عتيق گفته شده، از وجوهی كه در مجمع البيان نقل شده دو وجه اقرب به نظر می‌رسد
۱- چون كعبه و جاى آن از ملكيّت مردم آزاد است و آن گاه كه بنا نهاده شد كسى مالک آن زمين نبود على هذا، آن آزاد مطلق است و مال كسى نيست بلكه براى همه است. «
وُضِعَ لِلنَّاسِ»
۲- به واسطه قدمت آن كه اوّلين خانه براى مردم است، عتيق ناميده شده است.
راغب گويد: عتيق آن است كه در زمان يا مكان يا رتبه مقدّم باشد لذا بقديم و شخص محترم و آزاد عتيق گويند.
بنابر اين می‌شود گفت كه: عتيق در آيه به معنى محترم بيت عتيق يعنى خانه محترم اين وجه از دو وجه گذشته بهتر است و مؤيّد آن كلمه حرام است كه در بعض آيات صفت بيت واقع شده است، مثل؛
(«جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرامَ قِياماً لِلنَّاسِ») (
خداوند، كعبه-
بیت الحرام- را وسيله‌اى براى استوارى و سامان بخشيدن به كار مردم قرار داده.)
و حرام چنان كه می‌دانيم به معنى محترم است.
كلمه بيت در قرآن در بيوت مردم و حشرات و چادر و غيره بكار رفته است مثل:
(وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعامِ بُيُوتاً) (و خدا براى شما از خانه‌هايتان محلّ سكونت و آرامش قرار داد.)
(وَ أَوْحى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً) (و پروردگار تو، به زنبور عسل «وحى» الهام غريزى نمود كه: «از كوه‌ها و درختان و داربست‌هايى كه مردم مى‌سازند، خانه‌هايى برگزين.)
(كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتاً) (مَثَل عنكبوت است كه خانه‌اى براى خود انتخاب كرده.)
(«وَ لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها») (و كار نيک، آن نيست كه از پشت خانه‌ها وارد شويد آن چنان كه در
جاهلیت در حال احرام مرسوم بود؛ بلكه نيكى اين است كه پرهيزگار باشيد. و از در خانه‌ها وارد شويد و تقوا پيشه كنيد، تا رستگار گرديد.)
اهل تفسير گفته‌اند: در جاهليّت اشخاص محرم مادامی كه در حال احرام بودند به منازل خود نقبى زده و از آن داخل می‌شدند و آن را كار خوب مى‌پنداشتند، در مجمع البيان آن را از
ابی جارود از
امام باقر (علیه‌السّلام) نقل كرده است.
بنابراين، آيه می‌گويد خوبى آن نيست كه به خانه‌ها از عقب آن‌ها در آیيد بلكه خوبى در تقوى است و به منازل از درهاى آن‌ها در آیيد.
و در وجه ربط ما بعد آيه با ما قبل آن كه می‌گويد
(يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقِيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ) (درباره «هلال‌هاى ماه» از تو سؤال مى‌كنند؛ بگو: «آن‌ها، بيان اوقات و تقويم طبيعى براى نظام زندگى مردم و تعيين وقت
حج است».)
گفته‌اند: چون در ما قبل از حجّ ياد شده بدان مناسبت اين عادت بد ذكر و ردّ آن تذكّر داده شده است.
در اخبار
اهل بیت (علیهم‌السلام) كه در
تفسیر عیاشی و غيره نقل شده
(وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها) باتيان امور از وجوه شرعى معنى شده و نيز نقل شده:
«آلُ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ أَبْوَابُ اللَّهِ وَ سَبِيلُهُ وَ الدُّعَاةُ إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْقَادَةُ إِلَيْهَا وَ الْأَدِلَّاءُ عَلَيْهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيمَةِ.» ناگفته نماند از اين كه نقل شد: بيت به معنى مسكن است خواه از سنگ باشد يا پارچه و از اين كه در معنى «دار» می‌گويند: محلّى است كه جامع بناء و عرصه است.
روشن می‌گردد كه ترجمه صحيح بيت، اطاق و ترجمه «دار» خانه است، اطلاقات قرآن نيز از اين قرار است، چنان كه با مراجعه به
المعجم المفهرس واضح می‌گردد.
(إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ) (خداوند فقط مى‌خواهد پليدى گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملًا شما را پاک سازد.)
درباره اين آيه به «اهل» رجوع شود.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «بیت»، ج۱، ص۲۴۸.
