بهداشت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دین مبین
اسلام اهمیت زیادی به بهداشت جسم و روان قائل می باشد.
این واژه، مصدر مرکب مرخّم و از دو کلمه فارسی «به» و «داشت» ساخته شده است.
بهداشت به نگاهداشتن تندرستی و حفظ صحت، معنا شده است.
به وسایل و ابزارهای نگاهداری سلامت نیز بهداشت گفته می شود.
در اصطلاح علمی به مجموعه قابلیت های فیزیکی، احساسی، روانی و اجتماعی که انسان را با محیط زندگی خود هماهنگ می سازد بهداشت
گفته می شود که با مفهوم سلامت پیوند نزدیک معنایی دارد،
بهداشت در دامنه ای بسیار گسترده، همه قلمروهای زندگی
انسان را پوشش داده، به دو شاخه اصلی «زیست محیطی» و «انسانی» تقسیم می شود که در بخش نخست، بهداشت هوا و جوّ، آب ها، گیاهان، جانوران و به طور کلی
بهداشت محیط طبیعی زندگی بشر را شامل می شود و در بخش دوم، بهداشت محیط انسانی زندگی بشر در دو بخش فردی و اجتماعی و از سوی دیگر جسمی و روانی از قبیل نظافت بدن، پوشاک و مسکن،
تغذیه ،
خانواده ، محیط شهری، صنعت و فن آوری و بهداشت صوتی و تصویری و... را دربرمی گیرد.
به این اصطلاح در
قرآن تصریح نشده است؛ اما از واژگانی چون «طیّب»، «طهور» و مشتقات آن دو و نیز «
شفاء » و در نقطه مقابل، «
رجس »، «
نجس »، «
خبیث » و دیگر کلید واژه های مقاله پلیدی در کنار کلید واژه های مربوط به مقالات «
آرامش » و «اضطراب» که به مبحث بهداشت روانی مربوط می شوند و نیز عموم
آیات طبیعت در ارتباط با بهداشت محیط زیست، می توان دیدگاه قرآن را در این باره جست و جو کرد. طیب به معنای هر چیز خوشایند و پاک از آلودگی،
خبیث به معنای هر چیز مادی و غیر مادی که پست و ناپسند شمرده شود،
رجس و نجس به معنای هرچیز آلوده و کثیف به لحاظ طبیعی، عقلی یا دینی،
طهور مصدر دیگر طهارت که گاه در نقش صفت مشبهه می آید، به معنای پاکیزگی جسمی و روحی
و شفاء به معنای رفع
بیماری و بازیافتن سلامت است.
در نگاهی کلی به
آیات قرآن ، بهداشت و پاکیزگی ارزشی دینی شمرده شده و نقطه مقابل آن خبیث و ناپسند نامیده شده است: «قُل لا یَستَوِی الخَبیثُ والطَّیِّب...»
، از این رو
خداوند پاکیزگان را دوست دارد: «واللّهُ یُحِبُّ المُطَّهِّرین»
و در مواردی به آن سفارش کرده است: «و طَهِّر بَیتِیَ لِلطّائِفین...»
خداوند از انجام هر کار زیانباری
نهی کرده است: «... و لا تُلقوا بِاَیدیکُم اِلَی التَّهلُکَة...»
تکالیف الهی و مسئولیتهای افراد، مشروط به عدم زیان جسمی و روحی گشته: «لاتُکَلَّفُ نَفسٌ اِلاّ وُسعَها لاتُضارَّ ولِدَةٌ بِوَلَدِها ولا مَولودٌ لَهُ بِوَلَدِه»
که با عنوان
قاعده «لاضرر و لا ضرار» در فقه مورد بحث قرار می گیرد.
مفهوم محسوس طهارت، در قرآن عمومیت یافته، شامل معنویات و
معقولات شده و تعابیری چون
قدس و سبحان به این بخش ارتباط دارند.
شریعت اسلام هر دو بخش
طهارت را مد نظر قرار داده و در شرع قانونمند ساخته و به احکامی در ارتباط با اجتناب از نجاسات و ناپاکی ها و بیان راه های پاکی مانند
غسل و
وضو اشاره کرده و در رأس همه طهارت ها مفهوم
توحید و طهارت های اخلاقی قرار دارد.
قرار گرفتن طهارت در کنار
توبه : «اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوّ بینَ و یُحِبُّ المُتَطَهِّرین»
وحدت سیاقی ایجاد کرده است؛ زیرا توبه به معنای رجوع به سوی خداوند و طهارت به معنای جدا شدن از ناپاکی و بازیابی پاکی است و روشن است که این دو معنا در خصوص اوامر و نواهی الهی کاملا مطابق است، بنابراین تعبیر مطلق آیه نشان می دهد که خداوند تمام انواع پاکیزگی را دوست دارد، پس استغفار و پاکی اعتقادات و شست و شوی جسمی و بدنی و
اعمال صالح و علوم حق همگی در بهداشت زندگی
انسان نقش ایفا می کنند.
نکته قابل توجه آن که تفکیک کامل بهداشت جسمی و روحی از یکدیگر بر اثر نگاه یکپارچه قرآن به انسان و غلبه رویکرد هدایتی بر آن چندان آسان نیست، با این حال امکان بازشناسی دو جنبه مذکور در آیات مربوط منتفی نیست.
(۱) قرآن کریم.
(۲) فرهنگ فارسی.
(۳) لغت نامه.
(۴) قضایا البیئة من منظور اسلامی.
(۵) مفردات الفاظ القرآن.
(۶) ابن منظور، لسان العرب.
(۷) المبسوط فی فقه الامامیه.
(۸) التبیان فی دائرة المعارف قرآن کریم.
(۹) مجمع البیان.
(۱۰) المیزان فی تفسیر القرآن.
(۱۱) القواعد الفقهیه.
(۱۲) Britannica: Health.
دانشنامه موضوعی قرآن کریم
