• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بقل (فقه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: بقل (مفردات‌قرآن)، بَقْلِهٰا (لغات‌قرآن)، بقل (مفردات‌نهج‌البلاغه)، بقل (مقالات مرتبط).


گیاه علفى خوردنى به صورت خام یا پخته مثل گشنیز، مرزه و غیره را سبزى (بقل) گویند. از آن به مناسبت در بابهاى طهارت، صلات، حج، تجارت و اطعمه و اشربه سخن گفته‌اند.


به انواع گیاهان معمولا علفى، همچون گشنیز، مرزه، ترخون، ریحان، تربچه، پیازچه، شاهی، تره و نعنا که آنها را به صورت خام یا پخته مى‌خورند، سبزى گفته مى‌شود.



از مطهّرات خورشید است که بنابر قول مشهور، زمین و بناهای ثابت در آن، همچون ساختمان و دیوار و آنچه متصل به آنها است؛ از درها و میخها و نیز آنچه بر روى زمین است، از قبیل برگها، میوه‌ها و سبزیها و سایر گیاهان تا زمانى که چیده نشده‌اند، هرچند زمان چیدن آنها فرا رسیده باشد، حتى اگر خشک شده باشند، را با شرایطى پاک مى‌کند.
[۱] العروة الوثقى‌ ج۱، ص۲۵۲.
[۲] مصباح الهدى‌ ج۲، ص۲۸۸-۲۸۹.

برخى، خورشید را پاک کننده گیاهان ندانسته‌اند.
[۳] نهایة الإحکام ج۱، ص۲۹۰.    


سجده بر زمین و آنچه از زمین مى‌روید و بر حسب عادت و متعارف، خوردنی یا پوشیدنی نیست، صحیح است. بنابر این، سجده بر سبزیهایى که خام یا پخته آنها را مى‌خورند جز در حال ضرورت صحیح نیست؛ هرچند هنوز زمان خوردن آنها فرانرسیده باشد.
[۴] تحریر الأحکام ج۱، ص۲۱۷.    
[۵] البیان، ص۱۳۳-۱۳۴.
[۶] ذکرى الشیعة ج۳، ص۱۴۱.


زکات در میوه‌ها و غیر آن از چیزهایی که از زمین می‌روید حتی گیاه چوبک مستحب است بر خلاف صیفی‌جات و سبزیجات‌ مانند یونجه و بادنجان و خیار و خربزه و مانند آن (که مستحب نیست).
[۷] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۳۲، کتاب الزکاة، القول فیما تجب فیه الزکاة و ما تستحب، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    


در حرمت یا کراهت بوییدن سبزیهای خوش بو، مانند نعناع و ریحان در حال احرام اختلاف است.
[۸] جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۳۳-۴۳۷.    

برخى، احتیاط واجب را در اجتناب از آن دانسته‌اند.
[۹] مناسک حج (مراجع)، ص۱۶۴.




۷.۱ - حق خیار در سبزی

بنابر قول مشهور، از جمله خیارات، خیار در معامله کالایى است که زود فاسد مى‌شود. بنابر این، اگر کسى کالایى بفروشد که بیشتر از یک شبانه روز نمى‌ماند و فاسد مى‌شود، مانند سبزیها، در صورتى که خریدار آن را تحویل نگرفته و بهاى آن را نیز نپرداخته باشد، فروشنده تا شب صبر و با داخل شدن شب، حق خیار پیدا مى‌کند و مى‌تواند معامله را برهم زند.
[۱۰] الحدائق الناضرة ج۱۹، ص۵۲.    

امام خمینی دراین‌رابطه در تحریرالوسیله می‌نویسد: «اگر چیزی را بفروشد که سریعاً فاسد می‌شود، به‌طوری‌که اگر شب بر آن بگذرد فاسد می‌شود، مانند سبزیجات‌ و بعضی از میوه‌ها و گوشت در بعضی از وقت‌ها و مانند این‌ها و نزد فروشنده بماند و مشتری تاخیر کند، پس بایع، قبل از آنکه خرابی به آن عارض شود، خیار دارد و بیع را فسخ می‌کند و در مبیع هرطور که بخواهد، تصرف می‌کند.»
[۱۱] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۶۱، کتاب البیع، القول فی الخیارات، الخامس خیارالتاخیر، مسالة۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    


۷.۲ - خرید و فروش سبزی

خرید و فروش سبزى پس از روییدن از زمین و آشکار شدن آن به گونه یک چین یا بیشتر جایز است؛
[۱۲] جواهرالکلام ج۲۴، ص۷۸-۷۹.    

صلح بر میوه‌ها و سبزیجات‌ و غیر آن‌ها قبل از وجودشان ولو نسبت به یک سال و بدون ضمیمه جایز است، اگرچه بیع آن‌ها (به این صورت) جایز نمی‌باشد.
[۱۳] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۹۹، کتاب الصلح، مسالة۱۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
بنابراین «فروش سبزیجاتی مانند خیار و بادنجان و خربزه و مانند این‌ها قبل از ظهورشان جایز نیست؛ و فروش یک برداشت یا چند برداشت معلوم آن‌ها بعد از بسته شدن و ظهور آن‌ها جایز است. و مرجع در یک برداشت، عرف کشاورزها و عادت آن‌ها است. و ظاهر آن است که نوبری که از آن‌ها چیده می‌شود، به‌عنوان یک برداشت، حساب نمی‌شود.»
[۱۴] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۸۶، کتاب البیع، القول فی بیع الثمار علی النخیل و الاشجار، مسالة۱۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
و جایز است بیع سلف «آنچه که ضبط اوصاف آن ممکن باشد به‌طوری‌که به‌ندرت وجود نکشاند، مانند سبزیجات‌ و میوه‌ها و حبوبات - مانند گندم و جو و برنج و مثل این‌ها - بلکه تخم‌مرغ و گردو و بادام و مانند این‌ها.»
[۱۵] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۷۸، کتاب البیع، القول فی السلف، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
به دیگر بیان
چنان که خرید و فروش آن به صورت سلف با ضبط اوصاف آن که نزد دو طرف معامله معلوم است، جایز مى‌باشد.
[۱۶] جواهرالکلام ج۲۴، ص۲۸۴.    

و مشاهده نکردن بعضی از آن‌ها که (در زیر برگ‌ها) پوشیده است ضرر نمی‌رساند، چنان که نارس بودن همه یا بعضی از آن‌ها، ضرری ندارد. و همچنین موجود نبودن برداشت‌ها غیر از برداشت اول بعد از ضمیمه کردن آن‌ها به برداشت اول، ضرری نمی‌رساند.»
[۱۷] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۸۶، کتاب البیع، القول فی بیع الثمار علی النخیل و الاشجار، مسالة۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    


۷.۳ - ربا در سبزی

هریک از انواع سبزیها جنسى مستقل به شمار مى‌رود. به عنوان مثال، اسفناج یک جنس است، کرفس جنسى دیگر و نعناع جنس سوم. بنا بر این، فروش کالایى در برابر کالایى دیگر از همان جنس به زیاده، ربا محسوب شده و حرام است؛ لیکن در برابر جنسى دیگر، ربا به شمار نمى‌رود.
[۱۸] العروة الوثقى‌ (تکملة) ج۲، ص۲۶.


آوردن سبزى بر سر سفره
[۱۹] الدروس الشرعیة ج۳، ص۴۴.    
[۲۰] جامع عباسى، ص۳۳۹.
و نیز شستن آن قبل از خوردن،
[۲۱] توضیح المسائل مراجع ج۲، ص۶۰۶.
مستحب است و از آداب غذا خوردن به شمار مى‌رود.

اگر لقطه از چیزهایی باشد که یک سال نمی‌ماند، مانند پختنی و خربزه و گوشت و میوه‌ها و سبزیجات‌، جایز است که آن را با قیمت‌گذاری برای خود بردارد و بخورد و در آن تصرف نماید، یا به دیگری بفروشد و ثمن آن را برای مالکش حفظ نماید، و احتیاط (مستحب) آن است که بیع آن - در صورت امکان - با اذن حاکم شرع باشد اگرچه‌ اقوی آن است که لازم نیست. و احتیاط (واجب) آن است که تا آخر وقتی که خوف خراب‌شدن می‌رود نگه دارد، بلکه وجوب آن خالی از قوت نیست. و درهرصورت، تعریف آن ساقط نمی‌شود، پس خصوصیات و صفات آن را قبل از آنکه آن را بخورد یا بفروشد حفظ می‌کند سپس یک سال تعریف می‌کند، پس اگر صاحبش آمد و او هم آن را فروخته بود ثمنش را به مالک می‌دهد و اگر آن را خورده بود قیمت آن را غرامت می‌دهد و اگر نیامد چیزی بر او نیست.
[۲۲] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۴۵، کتاب اللقطة، القول فی لقطة غیر الحیوان، مسالة۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    


۱. ↑ العروة الوثقى‌ ج۱، ص۲۵۲.
۲. ↑ مصباح الهدى‌ ج۲، ص۲۸۸-۲۸۹.
۳. ↑ نهایة الإحکام ج۱، ص۲۹۰.    
۴. ↑ تحریر الأحکام ج۱، ص۲۱۷.    
۵. ↑ البیان، ص۱۳۳-۱۳۴.
۶. ↑ ذکرى الشیعة ج۳، ص۱۴۱.
۷. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۳۲، کتاب الزکاة، القول فیما تجب فیه الزکاة و ما تستحب، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۸. ↑ جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۳۳-۴۳۷.    
۹. ↑ مناسک حج (مراجع)، ص۱۶۴.
۱۰. ↑ الحدائق الناضرة ج۱۹، ص۵۲.    
۱۱. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۶۱، کتاب البیع، القول فی الخیارات، الخامس خیارالتاخیر، مسالة۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۱۲. ↑ جواهرالکلام ج۲۴، ص۷۸-۷۹.    
۱۳. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۹۹، کتاب الصلح، مسالة۱۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۱۴. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۸۶، کتاب البیع، القول فی بیع الثمار علی النخیل و الاشجار، مسالة۱۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۱۵. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۷۸، کتاب البیع، القول فی السلف، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۱۶. ↑ جواهرالکلام ج۲۴، ص۲۸۴.    
۱۷. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۸۶، کتاب البیع، القول فی بیع الثمار علی النخیل و الاشجار، مسالة۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    
۱۸. ↑ العروة الوثقى‌ (تکملة) ج۲، ص۲۶.
۱۹. ↑ الدروس الشرعیة ج۳، ص۴۴.    
۲۰. ↑ جامع عباسى، ص۳۳۹.
۲۱. ↑ توضیح المسائل مراجع ج۲، ص۶۰۶.
۲۲. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۴۵، کتاب اللقطة، القول فی لقطة غیر الحیوان، مسالة۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.    


• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۳۷۳-۳۷۵.    
• ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)    ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    


رده‌های این صفحه : بیع | خیارات | دیدگاه های فقهی امام خمینی | فقه | محرمات احرام | مطهرات
جعبه ابزار