بحوث فی شرح العروة الوثقی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
" بحوث فى شرح عروة الوثقى" تقريرات درس
آیت الله سید محمد باقر صدر ( ۱۹۳۱- ۱۹۷۹ م)، شامل يك دوره
فقه استدلالی در باب
طهارت است كه ذيل كتاب«
عروة الوثقی »، نوشته آيت‌الله
سید محمد کاظم طباطبایی یزدی بيان شده و توسط جمعى از محققان مورد تصحيح و پژوهش قرار گرفته و به همراه تعليقه‌هاى
سید محمود هاشمی شاهرودی در جلد اول تا سوم و
زهیر الحسون در جلد چهارم به چاپ رسيده است.
فیلسوف و متفكر بزرگ اسلامى، مجاهد نستوه، حضرت
آیت الله العظمی سید محمد باقر صدر در
روز ۲۵
ذیقعده سال ۱۳۵۰ هجرى قمرى در شهر
کاظمین ، در يك خانوادۀ نامدار و اصيل و مبارز و روحانى چشم به جهان گشود. او در ۱۰ سالگى به زمينه‌هاى مختلف تاريخ
اسلام آشنايى يافت و در همان دوران مقدمات علوم را فرا گرفت. در ۱۱ سالگى به آموختن
منطق پرداخت و پس از آن، با نگارش رساله‌اى كتب منطق را به ورطۀ نقد آورد.
علم اصول را در ۱۲ سالگى نزد برادرش آموخت و مراحل تحصيل علوم دينى را به سرعت طى كرده و به مراتب عالى دست يافت.
آيت الله صدر در زمينه‌هاى گوناگون، اعم از
فقه و
اصول و
اقتصاد و
جامعه‌شناسی تخصص داشت و احاطۀ او بر تاريخ و قانونگذارى و نظرات او در باب بانكدارى بدون
ربا ، گواه صادقى بر نبوغ علمى اوست. او در سال ۱۳۶۲ هجرى قمرى، به
نجف اشرف هجرت كرد و مطالعات خود را در زمينه‌هاى فقهى و اصولى و علوم اسلامى گوناگون پى گرفت. او در تلاشهاى علمى چنان پشتكارى از خود نشان داد كه قبل از سپرى شدن دومين دهۀ عمر گرانقدرش به درجۀ
اجتهاد مطلق رسيد . ايشان در سال ۱۳۸۱ هجرى قمرى تدريس خارج فقه را بر پايۀ متن
عروة الوثقی آغاز نمود. تأليفات و تحقيقات آيت الله العظمى صدر در زمينه‌هاى گوناگون اعم از اصول و
فلسفه و اقتصاد و جامعه‌شناسى و
تاریخ و
قانون بانكدارى اسلامى گواه صادقى بر سرشارى چشمۀ زلال علم اوست. او به حق يكى از نوابغ عاليقدر جهان
تشیع در عصر حاضر است.
اين كتاب با هدف آموزش طلاب براى دريافت راه‌هاى
استنباط و طريقه به دست آوردن احكام شرعى از منابع فقه و گسترش فرهنگ فقاهت و اجتهاد املاء شده است.
مباحث براساس باب طهارت كتاب
عروة الوثقی مرتب شده و ابتدا متن اصلى عروة الوثقى، پس از آن شرح مفصل مؤلف و در مواقعى تعليقه و حواشى محشيان در پاورقى مى‌آيد. شيوه مؤلف در اين كتاب استدلالى و با
استناد به منابع روايى و متون فقهى نگارش يافته است.
آغاز جزء اول اين كتاب، آب‌ها به مطلق و مضاف، متغير، جارى و راكد تقسيم شده است. و هر كدام بخش مستقلى از اين جلد را به خود
اختصاص داده‌اند. نويسنده تقسيم اوليه آب به مطلق و مضاف را نوعى تسامح و مجاز گويى مى‌داند و ديدگاه برخى از فقها در اين باره را بررسى مى‌كند.
پس از آن دو ويژگى را براى
آب مطلق بيان مى‌دارد و به بررسى ادله روايى و قرآنى آن مى‌پردازد. آن دو عبارت‌اند از: آب مطلق پاك است. ۲- آب مطلق پاك كننده است.
در ادامه به طهارت ذاتى
آب مضاف اشاره كرده و مى‌گويد اين آب با ملاقات نجس از طهارت خارج مى‌شود و پاك كننده هم نيست.
وى همچنين اقوال مختلفى را براى پاك كننده بودن آب مضاف و قابليت آن براى
وضو و
غسل بيان مى‌كند و چهار صورت براى ملاقات آب مضاف با نجاست فرض كرده و به نقل اقوال در آن پرداخته است:
۱- ملاقات
آب قلیل مضاف با عين نجاست. ۲- ملاقات آب كثير مضاف با عين نجاست. ۳- ملاقات آب قليل مضاف با متنجس. ۴- ملاقات آب كثير مضاف با متنجس. در اينجا فروع و
احکام متعددى درباره آب مضاف نجس بيان مى‌كند مانند: مستهلك شدن آب مضاف در
آب کر و جارى و پاك شدن آن.
آب متغیر عنوان فصل بعدى كتاب است كه در آن احكام و شرايط متغير شدن آب مطلق به واسطه ملاقات با نجاست را مورد بررسى قرار مى‌دهد.
در فصل بعد به تعريف
آب جاری و فروعات آن مى‌پردازد و آبى را كه از يك منبع اصلى بجوشد و لو اين‌كه از مقدار
کرّ كمتر باشد جارى مى‌داند.
او در ادامه
آب راکد را به كر و قليل تقسيم و صور
انفعال آن را به واسطه نجاست بيان مى‌كند.
در جلد دوم به ادامه بحث انواع آب‌ها مى‌پردازد و احكام و شرايط آب باران و شروطى كه براى پاك كردن اشياء دارد را بيان مى‌كند.
او همچنين سرفصل جدايى براى
آب حمام باز مى‌كند ولى آن را جداى از انواع آب‌ها نمى‌داند يعنى اگر به منبع كرّ متصل بود احكام كرّ را دارد و اگر به منبع آب قليل متصل بود شرايط آب قليل را دارد. البته روايات خاصى هم براى اين قسم بيان مى‌كند.
در بخش پايانى انواع آب‌ها، آب چاه و نحوه
تطهیر كردن آن و احكام ملاقاتش با نجاست را بيان مى‌دارد.
يكى از مباحث مهم اين جلد روش‌هاى اثبات نجاست است كه چهار مورد را بررسى مى‌كند: ۱- خود
انسان علم پيدا كند به نجاست چيزى. ۲-
بینه بر نجاست چيزى
اقامه شود با شرايطى كه در احكام
قضا موجود است. ۳- عادلى خبر دهد. ۴- كسى كه مسئول كارى هست مثلاً خانمى كه مسئول نظافت خانه است يا آشپزى كه در آشپزخانه مشغول است خبر به نجاست چيزى دهد. در اين صور ادله روايى و غيرروايى فراوانى اقامه شده و به بحث درباره آنها پرداخته مى‌شود.
پس از بيان احكام نجاسات، فروعى مانند
حرمت خوردن آب نجس
و طهارت يا نجاست آب
استنجاء ( آبى كه براى قضاى حاجت استفاده مى‌شود)
و فروعات
قاعده طهارت و شك‌هاى احتمالى آن و وظيفه مكلف هنگام شك بيان مى‌شود
و در پايان بحثى با عنوان
سؤر ( دهن خورده) مطرح مى‌شود و احكام سؤر نجس العين مانند
سگ و
خوک و طاهر العين و صورت‌هاى استفاده
حلال و
حرام آن بيان مى‌گردد.
جلد سوم كتاب اختصاص به بررسى فقهى احكام و فروعات انواع نجاست‌ها دارد كه سرفصل‌هاى آنها عبارت‌اند از:
بول و
غائط ،
منی ،
میته ،
خون ،
سگ و خوكى كه در خشكى زندگى مى‌كنند،
کافر ،
خمر و
آب جو .
ادامه بحث نجاسات در جلد چهارم ارائه شده است كه عبارت‌اند از: عرق
جنب حرام
و عرق حيوان نجاست‌خوار.
البته درباره نجس بودن اين دو مورد اختلافات زيادى وجود دارد كه مصنف به موارد آن اشاره و ادله هر كدام را مورد نقد و تحليل قرار مى‌دهد. در ادامه بحث نجاسات فروعات مفصلى درباره راه‌هاى اثبات نجاست ارائه مى‌شود و شرايط نجس شدن اشياء، به محض ملاقات با نجس يا متنجس بيان مى‌گردد
و در پايان احكامى كه بر نجاست و طهارت مبتنى مى‌شود مثل وجوب پاك بودن بدن و
لباس نمازگزار و وجوب طهارت
مسجد ،
وجوب تطهير مصحف(
قرآن )،
وجوب پاك كردن ظروفى كه براى غذا آمده شده
و حرمت استفاده كردن از
اعیان نجسه .
بحوث فی شرح عروة الوثقی نویسنده:آیت‌الله شهید سید محمدباقر صدر
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
