احتیاط در تعبدیات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
احتیاط در
تعبدیات به معنای
احتیاط در
امور تعبّدی می‌باشد.
احتیاط در
تعبدیات، مقابل
احتیاط در توصلیات می‌باشد و آن، احتیاط در اموری است که
قصد قربت در آن‌ها معتبر می‌باشد، مثل
شک در
وجوب نماز ظهر و
نماز جمعه در
روز جمعه که در هر دو قصد قربت
لازم است. در چنین موردی
وظیفه مکلف احتیاط است؛ یعنی هم باید نماز ظهر و هم نماز جمعه را بجا آورد.
در احتیاط در
تعبدیات سه
بحث مطرح است:
۱. امکان احتیاط در
تعبدیات؛ ۲.
حسن احتیاط در
تعبدیات؛ ۳. ترتب
ثواب بر احتیاط در
تعبدیات.
درباره امکان احتیاط در
تعبدیات سه اشکال مطرح شده است:
أ) در
عبادات، قصد قربت
شرط است و قصد قربت، فرع بر وجود
امر می‌باشد و در مقام، امر مفقود است؛
ب)
عبادت، فرع بر
اطاعت و اطاعت، متفرع بر وجود امر است. این اشکال به همان اشکال اول برمی گردد، اگر چه گروهی آن را به‌طور مستقل طرح کرده‌اند؛
ج) در
صحت عبادت،
جزم به
مأمورٌبه بودن
عمل لازم است و در موارد احتیاط، این جزم وجود ندارد.
به این اشکالات، پاسخ‌هایی داده شده که بهترین آن‌ها این است: در تحقق قصد قربت،
احتمال و یا
امید به محبوب بودن عمل نزد
مولا کافی است و وجود امر لازم نمی‌باشد.
در مورد حسن احتیاط در
تعبدیات، برخی از
اصولیون همچون مرحوم «
آخوند خراسانی» در «
کفایة» بر این باورند که
رعایت احتیاط در تمام موارد، حَسَن و نیکو است، مگر این‌که باعث اختلال
نظام و
هرج و مرج در زندگی
انسان شود؛ بنابراین، در همه موارد، یعنی
عبادات و
معاملات، چه قبل از
فحص و چه بعد از فحص،
رعایت احتیاط خوب است و در
عبادات،
رعایت احتیاط اگر چه مستلزم تکرار باشد، حسن است؛ بر خلاف نظر کسانی که اعتقاد دارند احتیاط در
تعبدیات، در مواردی که مستلزم تکرار عمل باشد،
جایز نیست.
توضیح: در
عبادات، گاهی احتیاط، مستلزم تکرار عمل نیست، مانند
دوران امر بین اقل و اکثر ارتباطی (مثل عدم
علم به جزئیت
سوره برای
نماز)؛ در این صورت، احتیاط در به جا آوردن آن جزء است. اما گاهی
رعایت احتیاط، مستلزم تکرار عمل است؛ برای مثال، مکلف به‌طور اجمالی می‌داند روز جمعه یا نماز ظهر و یا نماز جمعه بر او
واجب است، ولی با این‌که می‌تواند تحصیل علم نماید، به دنبال آن نمی‌رود، بلکه احتیاط کرده و هر دو نماز را به جا می‌آورد؛ در این جا برخی
اعتقاد دارند که
رعایت احتیاط، حسن است و برخی در آن اشکال کرده‌اند که این احتیاط، مخلّ به قصد وجه و یا
قصد تمییز است که در
عبادات لازم می‌باشد و برخی این احتیاط را مستلزم
استهزای مولا دانسته‌اند، البته به این اشکال‌ها پاسخ داده شده است.
درباره ترتب
ثواب بر احتیاط در
تعبدیات، برخی مانند مرحوم «آخوند خراسانی» معتقد به ترتب ثواب بر احتیاط هستند، و برخی به آن
اشکال کرده‌اند که ترتب ثواب، بر
امتثال اوامر مولوی است، اما اوامر احتیاطی در زمره
اوامر ارشادی است و ازاین‌رو بر امتثال آن‌ها ثوابی مترتب نیست.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۹۹، برگرفته از مقاله «احتیاط در تعبدیات».
