ابوالهیثم بن تیهان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوالهیثم بن تیهان،
صحابی پیامبر - صلی الله علیه و اله -و از یاران
شهید امیر مؤمنان علی - علیه‌السّلام - بود.
ابوالهیثم مالک بن تیهان بن مالک انصاری از
تیره زعوراء قبیله
اوس و
حلیف بنی عبدالاشهل بود.
برخی او را از
قبیله بلی از
قضاعه دانسته‌اند.
در نسب او نقل‌های دیگر نیز آمده است.
هر چند در برخی گزارش‌ها از همراهی پدرش با پیامبر- صلی الله علیه و اله - در
غزوه خیبر به
سال هفتم ق. یاد شده،
ابن حجر آن را خطای راویان دانسته، این احتمال را تقویت می‌کند که او
اسلام را درک نکرده است.
مادرش را
لیلی بنت عتیک دانسته‌اند.
بیزاری از بت‌ها از ویژگی‌های زندگی پیش از اسلام ابوالهیثم بوده است. از این رو، گروهی او را
موحد می‌دانستند.
وی در سال یازدهم
بعثت پس از بازگشت دو تن از خزرجیان از
حج ، از ظهور
دین جدید آگاه شد و اسلام آورد.
سپس در
بیعت عقبه اول به سال دوازدهم
بعثت و عقبه دوم به سال سیزدهم
حضور یافت و به عنوان
نقیب بنی عبدالاشهل ، در شمار یکی از نقبای دوازده گانه
پیامبر- صلی الله علیه و اله - شد.
بعضی نیز وی را حلیف بنی عبدالاشهل نامیده‌اند.
بر پایه گزارشی، وی نخستین
بیعت کننده با پیامبر بود.
او در دیدار با ایشان، نگرانی جمعی از یثربیان را که با پذیرش اسلام پیمانشان را با
یهودیان شکسته بودند، مطرح کرد و ایشان به او اطمینان داد که با دشمنان آنان دشمن و با دوستانشان دوست باشد.
در پیمان برادری به سال اول ق. پیامبر- صلی الله علیه و اله - میان او و
عثمان بن مظعون از تیره
بنی جمح قریش عقد برادری بست.
وی در همه غزوه‌ها از جمله
بدر و
احد شرکت داشت
و با دو
شمشیر می‌جنگید. از این رو، وی را
ذوالسیفین خواندند.
او که از ثروتمندان
مدینه بود، در نخلستان خود با
گوشت گوسفند و
خرمای مرغوب و
آب گوارا از
پیامبر - صلی الله علیه و اله - و همراهانش که بسیار گرسنه بودند، پذیرایی کرد و همان جا به
امامت پیامبر- صلی الله علیه و اله -
نماز گزارد.
پس از
شهادت ابن رواحه در
جنگ موته به
سال هشتم مسئولیت وی را در نظارت بر امور زراعی و تقسیم خرمای
خیبر از سوی پیامبر- صلی الله علیه و اله - عهده دار شد.
ابوالهیثم در کنار
عمار یاسر و
سلمان فارسی به
دفاع از
حق امیرمؤمنان - علیه‌السّلام - پرداخت
و از
بیعت با
ابوبکر سر باز زد. او را ازجمله ۱۲ مخالف خلافت ابوبکر شمرده‌اند که در
مسجد پیامبر به ابوبکر اعتراض کردند و در دفاع از حقانیت علی- علیه‌السّلام - سخن گفت. ابوالهیثم با استناد به سخن
رسول خدا - صلی الله علیه و اله - که
اهل بیت : را همانند ستارگان
آسمان دانسته بود، بر حقانیت علی- علیه‌السّلام - و شایستگی وی برای خلافت تاکید کرد.
نیز در خطبه‌ای موسوم به
طالوتیه ، روایتگر کلامی از
حضرت علی - علیه‌السّلام - است که در آن، وی از کمی یارانش برای
دفاع از حق خود شکوه کرده است.
از نقش ابوالهیثم در دوره خلافت ابوبکر پس از تثبیت حکومت وی گزارشی در دست نیست. تنها خودداری وی از ادامه مسئولیت نظارت بر اراضی
خیبر گزارش شده که می‌توان آن را نتیجه مخالفت با
خلافت ابوبکر دانست. او در زمان عمر برای قیمت گذاری
اراضی خیبر ، از جمله
فدک ، همراه چند تن از
صحابه برگزیده شد.
گزارشی از حضور او در جلسات
فقه و
حدیث امام علی - علیه‌السّلام - در دست است.
وی پس از
مرگ عثمان همراه
عمار یاسر و گروهی دیگر، مردم را به پذیرش
ولایت حضرت علی - علیه‌السّلام - دعوت کرد و از مردم برای ایشان
بیعت گرفت و از سوی ایشان برای مذاکره با کسانی که از بیعت
اکراه داشتند، انتخاب شد.
بر پایه گزارشی، امام او را همراه عمار مسئول
بیت المال مدینه کرد.
پس از آن که سخنان علی- علیه‌السّلام - در تهییج مردم مدینه برای مقابله با تهاجم
طلحه و
زبیر به
بصره ، با برخورد سرد مردم روبه رو شد، ابوالهیثم از کسانی بود که مردم را به اجابت دعوت امام فراخواندند و برای جبران سستی دیگران، از امام حمایت کردند.
ابوالهیثم در
جنگ صفین به سال ۳۷ ق. به تنظیم صفوف لشکر امام- علیه‌السّلام - پرداخت.
او پس از
شهادت عمار و بر پایه گزارشی دیگر، پس از
خطبه امام علی - علیه‌السّلام - در دعوت به جنگ وشتاب به سوی
بهشت ، نخستین کسی بود که به میدان رفت و جنگید و به
شهادت رسید.
پس از شهادتش، امام- علیه‌السّلام - بر او
نماز گزارد و وی را به
خاک سپرد.
حضرت علی- علیه‌السّلام - از او در کنار بزرگانی همچون
عمار و
خزیمه ذوالشهادتین یاد کرده که بر راه حق استوار ماندند
این حاکی از جایگاه ممتاز او نزد ایشان است.
گزارشی ضعیف درگذشت ابوالهیثم را در زمان
پیامبر - صلی الله علیه و اله -
یا عمر
دانسته و محل
دفن او را
بقیع شمرده است.
او روایت‌هایی درباره
ثواب سلام و وظایف مشاور، از پیامبر- صلی الله علیه و اله - و خطابه‌ای را از امام علی- علیه‌السّلام - نقل کرده است.
از جمله روایت هایش،
حدیث غدیر است.
همسرش ملیکه دختر
سهل بن زید بن عامر از مسلمانان و
بیعت کنندگان بود و
امیمه را به
دنیا آورد.
ابوالهیثم برادری به نام عبید یا عتیک داشت که در
جنگ بدر در رکاب پیامبر- صلی الله علیه و اله - جنگید
و در
جنگ احد به شهادت رسید.
الاستیعاب: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.) ، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق؛ اسد الغابه: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م. ۶۳۰ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق؛ الاشارات الی معرفة الزیارات: علی بن ابی بکر الهروی (م. ۶۱۱ق.) ، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۳ق؛ الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ الاختصاص: المفید (م. ۴۱۳ق.) ، به کوشش غفاری و زرندی، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق؛ امتاع الاسماع: المقریزی (م. ۸۴۵ق.) ، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق؛ انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛ بحار الانوار: المجلسی (م. ۱۱۱۰ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ البدء و التاریخ: المطهر المقدسی (م. ۳۵۵ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۹۰۳م؛ البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.) ، بیروت، مکتبة المعارف؛ تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م. ۸۰۸ق.) ، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م. ۷۴۸ق.) ، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق؛ تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. ۳۱۰ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ تاریخ المدینة المنوره: ابن شبة النمیری (م. ۲۶۲ق.) ، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق؛ التحصین: ابن طاووس (م. ۶۶۴ق.) ، قم، دار الکتاب، ۱۴۱۳ق؛ الثقات: ابن حبان (م. ۳۵۴ق.) ، الکتب الثقافیه، ۱۳۹۳ق؛ الخصال: الصدوق (م. ۳۸۱ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ دلائل النبوه: البیهقی (م. ۴۵۸ق.) ، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق؛ سیر اعلام النبلاء: الذهبی (م. ۷۴۸ق.) ، به کوشش گروهی ازمحققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق؛ السیرة النبویه: ابن هشام (م. ۸-۲۱۳ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه؛ شذرات الذهب: عبدالحی بن عماد (م. ۱۰۸۹ق.) ، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق؛ شرح نهج البلاغه: ابن ابی الحدید (م. ۶۵۶ق.) ، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق؛ الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.) ، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ الطرائف: ابن طاووس (م. ۶۶۴ق.) ، قم، مطبعة الخیام، ۱۳۹۹ق؛ الغارات: ابراهیم الثقفی الکوفی (م. ۲۸۳ق.) ، به کوشش محدث، بهمن، ۱۳۵۵ش؛ الفتوح: ابن اعثم الکوفی (م. ۳۱۴ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق؛ فتوح البلدان: البلاذری (م. ۲۷۹ق.) ، بیروت، دار الهلال، ۱۹۸۸م؛ الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق.) ، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛ کتاب سلیم بن قیس: الهلالی (م. ۷۶ق.) ، به کوشش انصاری، قم، الهادی، ۱۴۲۰ق؛ کمال الدین: الصدوق (م. ۳۸۱ق.) ، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۵ق؛ مجمع البحرین: الطریحی (م. ۱۰۸۵ق.) ، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق؛ المحبر: ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.) ، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده؛ المغازی: الواقدی (م. ۲۰۷ق.) ، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق؛ المناقب: الخوارزمی (م. ۵۶۸ق.) ، به کوشش مالک محمودی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق؛ المنتظم: ابن جوزی (م. ۵۹۷ق.) ، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق؛ الولایه: ابن عقدة الکوفی (م. ۳۳۳ق.) ؛ الیقین: سید ابن طاووس (م. ۶۶۴ق.) ، به کوشش انصاری، دار الکتاب، ۱۴۱۳ق.
دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «ابوالهیثم بن تیهان»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱/۲۶.
