آیه جمعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیه جمعه یا «
آیه نداء» به
آیه ۹
سوره جمعه اطلاق می شود.
آیه ۹
سوره جمعه را "
آیه جمعه" مى گویند: " یا ایهاالذین آمنوا اذا نودى للصلوة من
یوم الجمعة فاسعوا الى ذکر الله و ذرواالبیع ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون؛
اى مؤمنان ! چون براى
نماز در
روز جمعه بانگ (
اذان) داده شود، به سوى یاد کرد
خداوند بشتابید و
خرید و
فروش را رها کنید، این اگر بدانید برایتان بهتر است ".
طبق برخی
روایات ، مسلمانان
مدینه ، پیش از
هجرت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم با یکدیگر گفتند
یهود در یک روز هفته اجتماع می‌کنند (روز شنبه) و
نصارا نیز روزی برای اجتماع دارند (یکشنبه)؛ خوب است ما هم روزی قرار دهیم و در آن روز جمع شویم و ذکر خدا گوییم. آنان روز پیش از شنبه را که در آن زمان "
یوم العروبه" نامیده می‌شد، برای این هدف برگزیدند و نماز را به صورت جماعت در آن روز به جا آوردند؛ آن روز "جمعه" نامیده شد؛ زیرا روز اجتماع مسلمانان بود. این نخستین جمعه‌ای بود که در
اسلام تشکیل شد. اما اولین نمازجمعه‌ای که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم با اصحاب تشکیل دادند زمان هجرت به مدینه بود. آن حضرت روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاول هنگام
ظهر به منطقه "قبا" در حوالی مدینه وارد شدند. و چهار روز در آن جا ماندند و
مسجد قبا را بنیان نهادند. سپس روز جمعه به محله "بنی سالم" آمدند و مراسم نمازجمعه را در آن جا برپا کردند. این نخستین نمازجمعه‌ای بود که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در اسلام به جا آورد. خطبه‌ای هم در این نماز خواندند که نخستین خطبه حضرت در مدینه بود. میان
فقهای امامیه درباره حکم اقامه نمازجمعه در
زمان غیبت امام زمان علیه‌السّلام اختلاف است؛ برخی آن را
واجب عینی ، برخی
واجب تخییری ، برخی
مستحب و برخی نیز
حرام دانسته‌اند. آن چه مسلم است وجوب عینی نمازجمعه با حضور امام زمان علیه‌السّلام است.
در بعضى از
روایات آمده است که
مسلمانان مدینه، پیش از
هجرت پیامبر (ص) با یک دیگر گفتند:
یهود در یک روز هفته
اجتماع مى کنند (
روز شنبه) و
نصارا نیز روزى براى اجتماع دارند (
یکشنبه) خوب است ما هم روزى قرار دهیم و در آن روز جمع شویم و
ذکر خدا گوییم. آنان روز قبل از شنبه را که در آن زمان "
یوم العروبه" نامیده مى شد، براى این هدف برگزیدند، و نماز را به صورت
جماعت در آن روز به جا آوردند. و آن روز "
جمعه" نامیده شد؛ زیرا روز
اجتماع مسلمین بود. و این نخستین جمعه اى بود که در
اسلام تشکیل شد.
اما اولین نماز جمعه اى را که
رسول خدا(ص) با
اصحاب تشکیل دادند، هنگامى بود که به
مدینه هجرت کرد.آن حضرت
روز دوشنبه دوازدهم
ربیع الاول هنگام
ظهر به منطقه قبا ( در حوالى مدینه ) وارد شد، و چهار روز در آنجا ماندند و
مسجد قبا را بنیان نهادند، سپس
روز جمعه به محله "بنى سالم" آمدند و مراسم
نماز جمعه را در آنجا برپا کردند. و این اولین نمازجمعه اى بود که
رسول خدا (ص) در
اسلام به جا آورد،
خطبه ای هم در این
نماز خواند که اولین خطبه حضرت در مدینه بود.
در میان
فقهای امامیه درباره حکم
اقامه نماز جمعه در
غیبت امام زمان (ع) اختلاف است.
برخى آن را
واجب عینی، برخى
واجب تخییری، برخى
مستحب و برخى نیز
حرام دانسته اند.
آن چه مسلم است وجوب عینى
نماز جمعه با حضور
امام زمان(ع) است.
مراد از "ذکرالله" در آیه، "نماز" است. برخی گفته‌اند مراد خطبه‌های
نماز ، و مقصود از "ندا" در آیه،
اذان است، و چون به سعی و شتافتن امر شده (فاسعوا) لازمه آن ترک همه اشتغالات به ویژه داد و ستد است.
.
به
آیه «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِی لِلصَّلاةِ مِنْ
یوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى ذِکرِ اللَّهِ ...»
به دلیل
امر به رفتن به سوى
نماز جمعه و نیز
نهی از
کسب هنگام شنیدن
اذان آن، بر
وجوب نماز
جمعه استناد شده است.
نماز جمعه در این زمان‌ها (یعنی
عصر غیبت حضرت صاحب العصر (عجل‌اللَّه‌تعالی‌فرجه‌الشریف)) به نحو
تخییر بین آن و
نماز ظهر واجب است و خواندن نماز جمعه
افضل و خواندن نماز ظهر
احوط است و احتیاط بیشتر خواندن هر دوی آن‌ها است، بنابراین کسی که نماز جمعه را بخواند، بنابر اقوی نماز ظهر از او ساقط می‌شود، لکن
احتیاط (مستحب) آن است که بعد از نماز جمعه، نماز ظهر را بخواند. و نماز جمعه - مانند نماز صبح - دو رکعت است.
و آن‌ها اموری است: اول: عدد (نمازگزاران) است و حداقلّ آن پنج نفر است که یکی از آن‌ها امام می‌باشد، بنابراین نماز جمعه با کمتر از پنج نفر واجب نمی‌شود و منعقد هم نمی‌گردد و گفته شده که حد اقلّ آن هفت نفر است، و اشبه آن است که ما ذکر کردیم، بنابراین اگر هفت نفر و بیشتر جمع شوند، فضیلت مؤکّدتری پیدا می‌کند. دوم: دو
خطبه است و این دو خطبه مانند اصل نماز واجب می‌باشد و بدون آن‌ها، نماز جمعه منعقد نمی‌گردد. سوم:
جماعت است، بنابراین نماز جمعه به صورت فرادا صحیح نیست. چهارم: آن‌که نماز جمعه دیگری در فاصله کمتر از سه میلی این نماز جمعه نباشد، بنابراین اگر بین دو نماز جمعه سه
میل فاصله باشد، هر دو نماز صحیح است. و معیار، فاصله‌ای است که بین دو نماز جمعه است، نه فاصله میان دو شهری که نماز جمعه در آن‌ها منعقد می‌شود، بنابراین اقامه چند نماز جمعه در شهرهای بزرگی که فرسنگ‌ها طول دارد، جایز است.
در هر یک از دو خطبه حمد خداوند واجب است، و احتیاط (واجب) آن است که پس از آن خدای تعالی را ثنا گوید (و مدح کند) و احتیاط (مستحب) آن است که حمد خدا با لفظ جلاله «اللَّه» باشد، اگرچه اقوی آن است که حمد خدای تعالی با هر چه که حمد او شمرده می‌شود، جایز است. و صلوات فرستادن بر
پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) در خطبه اول بنابر احتیاط (واجب) و در خطبه دوم بنابر اقوی واجب است. و سفارش به تقوای خداوند متعال در خطبه دوم بنابر احتیاط (واجب) و در خطبه اول بنابر اقوی واجب می‌باشد. و بنابر احتیاط (واجب) در خطبه دوم و بنابر اقوی در خطبه اول واجب است سوره کوچکی بخواند. و احوط اولی این است که در خطبه دوم بعد از صلوات بر پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) بر ائمه مسلمین (علیهم‌السّلام) صلوات بفرستد و برای مؤمنین و مؤمنات طلب مغفرت نماید و بهتر آن است که بعضی از خطبه‌هایی را که به
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) منسوب است یا از اهل بیت عصمت (علیهم‌السّلام) رسیده است، اختیار نماید.
احتیاط (واجب) آن است که حمد و صلوات را در خطبه با زبان
عربی بیاورد، اگرچه خطیب و شنونده
عرب زبان نباشند، و اما
موعظه و سفارش نمودن به تقوای خدای متعال، بنابر اقوی به غیر
عربی جایز است، بلکه
احتیاط (واجب) آن است که موعظه و این گونه امور همچون بیان مصالح مسلمین به زبان شنونده‌ها باشد و اگر شنوندگان از نظر زبان مختلف باشند، خطیب بین زبان‌های مختلف جمع نماید. البته اگر تعداد نمازگزاران بیشتر از حد نصاب نماز جمعه باشد، جایز است که به زبان حد نصاب اکتفا نماید، لکن احتیاط (مستحب) آن است که بقیه شنوندگان را به زبان خودشان موعظه نماید.
برای امام جمعه که خطبه می‌خواند سزاوار است در ضمن خطبه‌اش آنچه را که از مصالح دینی و دنیایی مسلمین است بیان کند و آن‌ها را از حوادث و اخباری که در کشورهای مسلمان و دیگر کشورها می‌گذرد که در آن‌ها نفع و ضرر مسلمین مطرح است، آگاه نماید و مطالبی را که مسلمانان در زندگی دنیا و آخرت و در شئون سیاسی و اقتصادی از اموری که در
استقلال و کیان آن‌ها و در کیفیت روابط و رفتار آن‌ها با سایر ملل مؤثر است، بازگو کند. و مسلمین را از دخالت دولت‌های ظالم استعمارگر در امور مسلمین، مخصوصاً در امور سیاسی و اقتصادی آن‌ها که به استعمار و استثمارشان کشانده می‌شود بر حذر دارد. خلاصه نماز جمعه و دو خطبه‌اش از مواقف بزرگ برای مسلمین است، مثل مواقف بزرگ دیگر همچون حج و مواقفی که در حج وجود دارد و عید فطر و عید قربان و غیر این‌ها، اما متاسّفانه مسلمین از وظایف مهمّ سیاسی در نماز جمعه و غیر آن از مواقف سیاسی اسلام غفلت داده شده‌اند و حال آن که اسلام با تمام شئونش دین سیاست است و این مطلب برای هر کسی که مختصر تدبّری در احکام حکومتی و سیاسی و اجتماعی و اقتصادی اسلام داشته باشد، آشکار می‌شود، پس هر که خیال کند که دین از سیاست جدا است، نادان است که نه اسلام را شناخته و نه سیاست را.
در وجوب نماز جمعه اموری شرط است:
مکلف بودن و مرد بودن و آزاد بودن و در
حضر بودن (مسافر نبودن) و سالم بودن از نابینایی و بیماری و اینکه پیرمردی سالخورده نباشد و اینکه بین او و محل اقامه نماز جمعه، بیشتر از دو
فرسخ نباشد، پس اگر گفتیم که نماز جمعه
وجوب تعیینی دارد، بر این‌ها رفتن به نماز جمعه واجب نیست و اگرچه حضور برای این‌ها بدون
حرج بوده و مشقّتی در آن نباشد نماز جمعه بر اینان واجب نیست.
وقت نماز جمعه با
زوال خورشید (ظهر شرعی) داخل می‌شود، پس وقتی که ظهر شد خواندن نماز جمعه واجب می‌شود، بنابراین وقتی که امام از خواندن دو خطبه هنگام ظهر فارغ شود و شروع در نماز جمعه نماید صحیح است. و اما آخر وقت آن به طوری که با گذشت آن نماز جمعه فوت شود، مورد
اختلاف و
اشکال است و احتیاط (واجب) آن است که از اوائل عرفی ظهر تاخیر نیفتد و اگر از این وقت تاخیر افتاد، احتیاط (مستحب) آن است که نماز ظهر را انتخاب کنند، گرچه بعید نیست که وقت نماز جمعه تا وقتی که سایه انسان معمولی به‌اندازه دو قدم (از پاشنه پا تا نوک انگشتان) برسد، امتداد داشته باشد.
آیا هنگامی که امام جمعه مشغول خواندن خطبه می‌باشد، خرید و فروش - که معمولاً در اطراف محل برگزاری نماز، زیاد به چشم می‌خورد - جایز است یا خیر؟ اگر نه، آیا خریدار و فروشنده، صاحب آن کالا و پول آن می‌شوند؟
بسمه تعالی، اگر مزاحم استفاده از خطبه‌ها نباشد اشکال ندارد و در هر صورت، اصل
معامله صحیح است
•
مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی. •
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۱۸۸. •
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آیه جمعه». •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
