رَجْم (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رَجْم (به فتح راء و سکون جیم) از
واژگان قرآن کریم به معنای سنگ زدن و سنگسار کردن است.
مشتقات این واژه که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
رَجیم (به فتح راء و سکون جیم) به معنای مطرود و رانده شده و از اوصاف شیطان است.
رُجوم (به ضم راء)، جمع رَجْم است و اسم چيزى است كه با آن می‌زنند.
رَجْم به معنای سنگ زدن و سنگسار كردن است. «
رَجَمَهُ رَجْماً: رَمَاهُ بِالْحِجَارَةِ»
صحاح آن را
قتل گفته و گويد اصل آن سنگ زدن است.
راغب می‌گويد: رِجَام بمعنى سنگ‌ها و رَجْم زدن با سنگ و مرجوم به معنى سنگ زده است.
به مواردی از
رَجْم که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ لَوْ لا رَهْطُكَ لَرَجَمْناكَ) يعنى «اگر عشيره تو نبود تو را با سنگ‌ها می‌كشتيم.»
بعضى‌ها آن را
فحش و
شتم گفته‌اند.
نظير اين جمله در
مریم آیه ۴۶ درباره گفتگوى
آزر با
ابراهیم و نيز در
آیه ۱۸ یس و
۲۰ کهف آمده است و ظاهرا در گذشته اين سخن درباره مطلق قتل و كشتن در زير سنگباران بكار می‌رفته است.
(وَ إِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَ رَبِّكُمْ أَنْ تَرْجُمُونِ) (و من به پروردگار خود و پروردگار شما پناه مى‌برم از اين‌كه مرا متهم كنيد.)
اين سخن قول
موسی است در مقابل
فرعونیان و ظاهرش همان سنگ زدن و قتل است. راغب می‌گويد: رجم به طور استعاره بر نسبت
گمان و
توهم و فحش و طرد اطلاق ميشود.
احتمال دارد كه مراد همان نسبت باشد يعنى «به خدا پناه بردم كه مرا به
دروغ نسبت بدهيد.» بعضى گفته‌اند مراد شتم است.
(فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ) (از شرّ شيطان رانده شده (از درگاه خدا)، به خدا پناه بر (و بر او
توکل كن).)
رجيم از اوصاف
شیطان و جمعا شش بار در قرآن آمده است
و آن به معنى مَرْجُوم و رانده شده است.
راغب آن را مطرود از خيرات و از منازل
ملائک و
طبرسی مطرود از
آسمان و زده شده با شهابها و از بعضى مرجوم به
لعنت نقل كرده است.
ناگفته نماند: مطرود از خيرات و مطرود از رحمت خدا مراد است.
(وَ يَقُولُونَ خَمْسَةٌ سادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ رَجْماً بِالْغَيْبِ) (گروهى مى‌گويند: «پنج نفر بودند، كه ششمين آنها سگشان بود.»در حالى كه اينها سخنانى بى‌دليل است.)
از راغب نقل شد كه رجم به طور استعاره بر
ظن اطلاق می‌شود.
در صحاح آمده: رجم آن است كه شخص روى گمان سخن گويد.
در اقرب گويد: «الرَّجْمُ أَنْ يُتَكَلَّمَ بِالظَّنِّ»
يعنى «از روى گمان و خيال می‌گويند كه پنج نفر بودند ششمى سگشان بود.»
(وَ لَقَدْ زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِمَصابِيحَ وَ جَعَلْناها رُجُوماً لِلشَّياطِينِ) (ما آسمان پايين
[نزديک
] را با چراغ‌هاى فروزانى زينت بخشيديم، و آنها
[شهابها
] را تيرهايى براى راندن شياطين قرار داديم.)
در
قاموس گويد: رجم اسم چيزى است كه با آن می‌زنند جمع آن رُجُوم است.
بنا بر اين رجم
مصدر و اسم هر دو آمده است.
مراد از اين
مصابيح كه هم زينت
آسمان پائين و هم تيراند بر شياطين چيست؟ در آيه ديگر آمده
(إِنَّا زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِزِينَةٍ الْكَواكِبِ) بايد مراد از
مصابیح در آيه اوّل همان
کواکب باشند پس اين كواكب هم چراغ‌هاى آسمان‌اند و هم تيرهائى‌اند كه شياطين با آنها زده می‌شوند. در اين صورت آنها ثابت نيستند و گرنه رجوم نمی‌شدند.
در آيه ديگر آمده
(وَ زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِمَصابِيحَ وَ حِفْظاً) (و آسمان پايين را با چراغهايى
[ستارگان
] زينت بخشيديم، و با شهابها از رخنه شياطين حفظ كرديم.)
در هر سه آيه
زینت و آسمان پائين و حفظ آسمان مورد نظر است و در دومى كواكب و در اوّلى و سوّمى
مصابيح گفته شده و در ذيل آيه صافات آمده
(وَ حِفْظاً مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ مارِدٍ • لا يَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلى وَ يُقْذَفُونَ مِنْ كُلِّ جانِبٍ • دُحُوراً ... فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ) (تا آن را از هر شيطان متمرّدى حفظ كنيم. آنها نمى‌توانند به سخنان فرشتگان عالم بالا گوش فرا دهند، و هر گاه چنين كنند از هر سو هدف قرار مى‌گيرند. ... «شهابى ثاقب» آنها را تعقيب مى‌كند..)
على هذا مراد از
مصابيح و كواكب در اين آيات همان شهابها و سنگ‌هاى سرگردان در فضا هستند كه با ورود به طبقات جو
زمین آتش گرفته آسمان پائين را زينت مى‌بخشند و شيطان‌ها را مى‌رانند.
ولى قرآن راجع به كواكب در
قیامت فرموده
(وَ إِذَا الْكَواكِبُ انْتَثَرَتْ) (و آن زمان كه ستارگان پراكنده شوند و فرو ريزند.)
به حكم اين آيه كواكب در قيامت پراكنده خواهند شد لذا نمی‌توان آنها را همان رجوم و
مصابيح دانست زيرا رجوم و
مصابيح كه سنگ‌هاى سرگردان باشند هم اكنون پراكنده‌اند و از طرف ديگر بعيد است بگوئيم در
آیه ۶ صافات كواكب به معنى رجوم و در آيه
انفطار مراد از آنها غير رجوم است.
بنا بر تحقيق كتاب آغاز و انجام جهان كواكب عبارت‌اند از سيارات منظومه شمسى و مراد از «
السَّماءَ الدُّنْيا» در آيه ۶
صافات نزديكترين آسمان جهان است نه نزديک‌ترين آسمان‌هاى هفتگانه زمين و نزديک‌ترين آسمان جهان فضاى منظومه شمسى است و مراد از
مصابيح و رجوم در
آیه ۵ ملک و
۱۲ فصّلت تيرهاى شهاب و سنگ‌هاى سرگردان‌اند و منظور از «
السَّماءَ الدُّنْيا» در اين دو آيه نزديک‌ترين آسمان‌هاى هفتگانه زمين است. خداوند فضاى منظومه شمسى را با سيارات و آسمان پائين زمين را با چراغ‌ها و رجوم زينت بخشيده و همان سنگ‌هااند كه وارد طبقات جوّ زمين شده
آتش می‌گيرند و آنرا زيبائى مى‌بخشند.
در اين صورت
مصابيح هم چراغ‌اند و هم تيرها و رجوم‌اند كه شياطين را می‌رانند ولى كواكب فقط زينت‌اند نه رجوم و آنجا كه در سوره صافات آمده
(وَ حِفْظاً مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ مارِدٍ) اين حفظ به وسيله كواكب نيست بلكه به وسيله ديگر است ما بعد آيه می‌گويد
(لا يَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلى وَ يُقْذَفُونَ مِنْ كُلِّ جانِبٍ • دُحُوراً وَ لَهُمْ عَذابٌ واصِبٌ • إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ) (آنها نمى‌توانند به سخنان فرشتگان عالم بالا گوش فرا دهند، و هر گاه چنين كنند از هر سو هدف قرار مى‌گيرند. آنها بشدّت به عقب رانده مى‌شوند؛ و براى آنان مجازاتى دائم است. مگر آنها كه در لحظه‌اى كوتاه به آسمان نزديك شوند و استراق سمع كنند، كه «شهابى ثاقب» آنها را تعقيب مى‌كند.)
اين آيات نشان می‌دهد كه شيطان‌ها هم با شهاب و هم با وسائل ديگر طرد می‌شوند.
ناگفته نماند ميلياردها سنگ‌هاى سرگردان ريز و درشت به بزرگى دانه‌هاى شن و ته سنجاق بسرعت ۴۸ هزار كيلومتر در ساعت وارد جوّ زمين می‌شوند و در اثر حرارت زيادى كه دارند با تماس به گازهاى جوّ آتش می‌گيرند و نور مستطيلى كه در هوا مشاهده می‌شود سوختن آنهاست و گاهى اين سنگ‌ها بزرگ‌اند كه باقى مانده آنها به زمين می‌افتد در سال ۱۳۴۸ شمسى سنگى به وزن شش كيلو به امريكا افتاد و هم چنين سنگى به وزن چهل هزار تن در سيبرى افتاد و عدّه‌اى از اين سنگ‌ها در موزه ممالك نگاهدارى می‌شوند و شهابها بيشتر در
ماه مرداد و
آبان نزديک
صبح ديده می‌شوند.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «رجم»، ج۳، ص۵۸.
