دَکّ (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دَکّ (به فتح دال و تشدید کاف) از
واژگان قرآن کریم به معنای کوبیدن و زمین نرم است.
دَکّ (بر وزن فلس) به معنای كوبيدن و زمين نرم است. در
صحاح می‌گويد: دکّ به معنى كوبيدن است و «دَكَكْتُ الشَّيْ‌ءَ دَكّاً» آن وقت گويند كه آن را بكوبى و با
زمین يكسان كنى.
راغب می‌گويد: دکّ به معنى زمين نرم و هموار است.
قاموس آن را كوبيدن و منهدم كردن گفته و گويد: دكّة و دكّان بنائى است كه سطح زمين آن را براى نشستن هموار كنند.
در
نهج البلاغه خطبه ۱۰۸ در باره
قیامت فرموده:
«وَ دَكَ بَعْضُهَا بَعْضاً مِنْ هَيْبَةِ جَلَالَتِهِ.» يعنى «بعضى از زمين بعضى ديگر را كوبيد و هموار كرد از ترس
جلالت خدا.»
على هذا دکّ هم
مصدر آمده و هم
اسم،
اقرب الموارد نيز چنين گفته است.
(كَلَّا إِذا دُكَّتِ الْأَرْضُ دَكًّا دَكًّا) (چنان نيست (كه آنها مى‌پندارند!)، در آن هنگام كه زمين سخت درهم كوبيده شود.)
(وَ حُمِلَتِ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ فَدُكَّتا دَكَّةً واحِدَةً) (و زمين و
کوه‌ها از جا برداشته شوند و يكباره در هم كوبيده و متلاشى گردند.)
در اين دو آيه دکّ مصدر استعمال شده است يعنى «آنگاه كه زمين به سختى كوبيده و نرم شد.»
ممكن است هموار شدن نيز منظور باشد زيرا در آيه
(يَنْسِفُها رَبِّي نَسْفاً • فَيَذَرُها قاعاً صَفْصَفاً •لا تَرى فِيها عِوَجاً وَ لا أَمْتاً) ( (در پايان جهان) پروردگارم آنها را به كلى متلاشى كرده بر
باد مى‌دهد! سپس زمين را صاف و هموار و بى‌آب و گياه رها مى‌سازد، كه در آن، هيچ پستى و بلندى نمى‌بينى.)
كه در «امت» گذشت دلالت بر هموارى زمين دارد.
اين آيات از تحوّل عجيب زمين در آينده قيامت حكايت می‌كنند كه در «ارض» گذشت.
(فَإِذا جاءَ وَعْدُ رَبِّي جَعَلَهُ دَكَّاءَ وَ كانَ وَعْدُ رَبِّي حَقًّا) آيه در باره
سد ذوالقرنین است كه در «قرن» ان شاء الله خواهد آمد.
يعنى «چون وعده پروردگارم آيد آن را كوبيده و نرم می‌كند وعده پروردگارم حقّ و حتمى است.»
در
المیزان ج ۱۳ ص ۳۹۷ فرموده: آنچه مى‌بينم ... دكّاء از دکّ به معنى ذلّت است در
لسان العرب گفته: «جَبَلٌ دَكٌ: ذَلِيلٌ» مراد از دکّ سدّ ذلت آن است كه اعتنائى به آن نشود.
زيرا وسائل ارتباط آن را بى اثر كرده است.
دکّ و دكّاء هر دو به يک معنى است و به قصر و مدّ هر دو خوانده شده است
طبرسی (رحمه‌الله) ذيل آيه
(فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَ خَرَّ مُوسى صَعِقاً) (امّا هنگامى كه پروردگارش بر كوه تجلى نمود، آن را همسان
خاک قرار داد؛ و موسى مدهوش به زمين افتاد.)
كه توضيح آن در «جلو» گذشت گفته است دكّا در اين آيه و در
سوره کهف هم با مدّ و هم با قصر خوانده شده.
دكّا و دكّاء در هر دو آيه اسم و به معنى كوبيده شده و نرم شده است و شايد دكاء بر شدّت نرم شدن دلالت داشته باشد چنانكه دكّا در
آیه ۲۱ فجر حاكى از شدّت است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «دکّ»، ج۲، ص۳۵۱.
