ترجمه و شرح فارسی الموجز فی أصول الفقه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«ترجمه و شرح فارسی الموجز فی اصول الفقه» اثر
علی عدالت حاصل تجربه مولف است که پس از بیست و پنج بار تدریس کتاب الموجز در یک مجلد منتشر شده است.
آیت الله سبحانی کتاب خود را براساس یک مقدمه و هشت مقصد تنظیم نموده و در شرح مباحث فقط به مقدار نیاز اکتفا کرده و از ذکر مطالب اضافی خودداری نموده است.
مقدمه مشتمل بر دوازده امر می‌باشد که عبارتند از: ۱.
تعریف علم اصول و بررسی
موضوع و فایده آن، ۲. تقسیم مباحث اصول به
مباحث لفظی و عقلی، ۳. بحث در مورد
حقیقت وضع و اقسام چهارگانه آن و توضیح
وضع شخصی و
نوعی، ۴.
دلالت و تقسیم آن به
تصوری و
تصدیقی، ۵.
حقیقت و مجاز، ۶.
علائم حقیقت و مجاز، ۷.
اصول لفظی، ۸.
اشتراک و
ترادف و
امکان وقوع آنها، ۹.
استعمال لفظ مشترک در بیشتر از یک معنا، ۱۰.
حقیقت شرعیه و متشرعه و ثمره آن، ۱۱.
صحیح و اعم، ۱۲. بحث پیرامون
مشتق و حقیقت آن.
اینک مقاصد کتاب را تبیین کرده و نظریات استاد را در هر فصل می‌آوریم:
۱.
ماده امر؛ لفظ امر
مشترک لفظی برای دو معنای
طلب و
فعل است.
۲.
هیئت امر؛ به نظر استاد، هیئت امر برای
بعث و برانگیختن فرد برای ایجاد
متعلق امر وضع شده است. ۳.
اجزاء؛ آنچه از ظاهر
آیات و
روایات بدست می آید دلالت بر اجزاء میکند. ۴. امر به یک شی ء مطلقا دلالتی بر
نهی از
ضد آن ندارد چرا که برای تحریک و بعث
مکلف نسبت به انجام
مامور به همان
فعل امر کافی است. ۵.
نسخ وجوب و
جواز بقاء؛ بعضی از اصولیین معتقدند که بعد از نسخ وجوب جواز باقی می ماند؛ استاد سبحانی به این
استدلال اشکال کرده و می فرماید جواز و رجحان از لوازمات بعث و تحریک مولی هستند و زمانی که اصل بعث به وسیله
نسخ از بین رفت معنا ندارد که لوازمات آن باقی بماند. ۶.
امر به امر، در واقع امر به همان فعل خارجی است. ۷. در بحث
امر بعد از امر،
اطلاق ماده امر دوم، اقتضای تاکید اما اطلاق هیئت امر دوم دلالت بر
تاسیس دارد.
این مقصد دارای سه فصل است: ۱.
ماده نهی و
صیغه آن؛ فعل نهی صرفا برای زجر وضع شده است و
حرمت و
کراهت مدلول لفظی
فعل نهی نیستند و دلالتی بر
مره و تکرار ندارد. ۲.
اجتماع امر و نهی در شی ء واحد؛
نزاع اصولیین در
اجتماع ماموری است اما
اجتماع آمری به اتفاق نظر همه محال است. به نظر مشهور و
آخوند چنین اجتماعی محال است ولی به عقیده مرحوم
بروجردی و
امام جائز است. ۳.
نهی از شی ء و اقتضای
فساد؛ این بحث در ضمن دو مساله قابل بررسی است.
نهی در عبادات و
نهی در معاملات.
۱.
مفهوم و
منطوق؛ منطوق آن حکمی است که لفظ در محل نطق بر آن دلالت دارد (
دلالت مطابقی) و مفهوم آن حکمی است که لفظ در غیر محل نطق بر آن دلالت میکند (یعنی
دلالت التزامی)، ۲. مدالیل منطوقی جملات به دو دسته صریح و غیرصریح تقسیم می‌شوند، ۳.
نزاع اصولیین در باب مفاهیم
صغروی است، ۴. مواردی که از
مفهوم مخالف مورد بحث و
نزاع اصولیین قرار دارد عبارتند از:
مفهوم شرط،
وصف،
غایت،
حصر،
عدد و
لقب. به نظر مولف
جمله شرطیه بخودی خود دلالتی بر مفهوم ندارد مگر آنکه به واسطه قرائن و شواهد دیگر وجود مفهوم برای جمله شرطیه ثابت شود. البته مفهوم داشتن جملات شرطیه دارای نتایج و ثمرات فقهی زیادی است. مفهوم وصف بخودی خود دلالتی بر مفهوم ندارد زیرا نهایت چیزی که از قیودی مانند وصف و امثال آن فهمیده میشود این است که آن
قید احترازی بوده و دلالتی بر حکم موضوع در صورت انتفاء وصف یا انتقاء قید دیگر ندارد مگر آنکه قرائن و دلائل خاصی وجود داشته باشد که به کمک آنها معلوم شود که این وصف یا قید از نوع قیود مفهومی بوده و دارای مفهوم می باشد. به نظر استاد غایت مطلقا داخل در
مغیی نیست و دلیل آن
تبادر است و ظاهرا مفهوم غایت دارای مفهوم است چرا که تقیید یک جمله با غایت عرفا برای این است که حد نهایی یک حکم یا یک موضوع را بیان کرده باشند. نویسنده تصریح میکند که در بسیاری از موارد،
ادات حصر دارای مفهوم است. لقب دارای مفهوم نیست بلکه نهایت چیزی که از لقب فهمیده میشود این است که آن جمله بر
ثبوت آن حکم نسبت به مواردی که اسم آن لقب شامل آنها میشود
دلالت دارد. مولف در پایان به یک نمونه عملی از مفهوم لقب در
فقه اشاره می کند.
فهرست اجمالی مطالب در ابتدای اثر و فهرست تفصیلی در انتها آمده است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
