پیامدهای قیام عاشورا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) و یارانش در کربلا و اسارت اهل بیت ایشان، پیامدهای مهم و ماندگاری در جهان اسلام پی داشت. بازتاب و پیامد این واقعه در ابعاد مخنلف سیاسی، اجتماعى و تكوينى قابل بررسی است. اين آثار سیاسی، اجتماعى و تكوينى، هر چند به حاكميت همه جانبه ارزش‌هاى اسلامى و حكومت اهل بیت نينجاميد؛ ليكن حكومت اُمَوى را ساقط كرد و تا حدّى از خطرهاى اين حزب كاست و مانع از هم پاشيدن اساس اسلام گرديد. در ادامه به نمونه‌هایى از بازتاب‌هاى سیاسی، اجتماعى و آثار تكوينىِ واقعه عاشورا اشاره می‌شود.

---

حادثه عاشورا از لحاظ ماهیت، اهداف و آثاری که بر جای نهاد، یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای تاریخ بشر است؛ چراکه قهرمان حادثه، امامی معصوم اسـت کـه بـه منظـور حفظ کامل‌ترین و آخرین دین الهی، جان خود را فدا کرد. رخدادهای شگفتی که در پی شهادت آن حضرت، در جهان هستی پدید آمد، گواهی بر عظمت قیام او و شدت فاجعه شهادتش است. در یک نگاه گذرا بـه مـتـون تاریخی و روایی شیعه و اهل سنت، گزارش‌های بسیاری از این دست حوادث به چشم می‌خورد که در مجموع، گویای آن است که این حادثه، در میان حوادث رخ داده در تمام تاریخ بشر، اهمیت خاصی دارد و بدین لحاظ درخور دقت و بررسی ویژه است.
گفتنی است بعضی از این گزارش‌ها مربوط به رخدادهای عجیب مرتبط با عناصـر طبیعت همچون خورشید، ستارگان، باد، باران، دریاها و کوهها، و بعضی از آنها مرتبط با حیوانات و جنیان، و بعضی نیز مرتبط با انبیا و فرشتگان است. از سوی دیگر محتوای برخی از این گزارش‌ها، عقوبتهایی است که قاتلان شهدای کربلا در همین دنیا بـدان گرفتار شدند و برخی دیگر درباره تبدل ماهیت اشیا و اموالی است که از شهدا و اسرای کربلا به غارت برده بودند. در گروهی دیگر از این روایات هـم، بـه حـوادث شگفت مربوط به جسم، سر، قبر و تربت مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) بر می‌خوریم. بدین لحاظ، مجموع این گزارش‌ها را در چند محور کلی ـ به گونه‌ای که در پی می‌آید ارائه کرده، در بعضی موارد به تحلیل روایات خواهیم پرداخت. شایان ذکر است که درک و مشاهده بعضی از این رخدادها، همچون گریه عناصـر طبیعت و گریه انبیا و فرشتگان، برای مردم عادی ممکن نبوده است؛ اما طبیعی است که حوادثی همچون کسوف و خسوف را، همه مردم دیده باشند، و حـوادثی چون وزش بادهای سیاه و سرخ، بارش خاکستر و خون، یافت شدن خون در بعضی نقاط، و نیز تبدل اشیای به غارت رفته را، ساکنان نقاط خاصی ـ همچون مناطقی که بیشتر ساکنان آن از مخالفان بوده‌اند. مشاهده کرده باشند. رخدادهای مربوط به جسم و سر مطهر امام و نیز عقوبت جنایت کاران نیز، به طور طبیعی تنها برای شاهدان ماجرا محسوس بـوده است.

۱.۱ - دیدگاه‌ها درباره ظهور امور خارق‌العاده

در یک نگاه گذرا به متون تاریخی و روایی شیعی و سنی، می‌توان به تعداد زیادی از چنین گزارش‌هایی برخورد کرد. فراوانی روایات یادشده در منابع غیر شیعی از سویی، و وجـود بعضی روایـات ضعیف، و گاه سخیف، در میان این روایات از سوی دیگر، موجب پیدایش نوعی بدبینی به همه این روایات ـ به ویژه گزارش‌های منابع غیر شیعی شـده است. برخی پنداشته‌اند که وفور این گونه روایات در منابع غیر شیعی، نشانه نوعی حرکت مرموز و پنهان برای انحراف اذهان از اصل قیام و اهداف آن، و جلب توجـه مـردم بـه‌امـور و قصه‌های عجیب است و این ریشه در اخلاق و عادات عصر جاهلی دارد؛ زیرا در عصر جاهلیت مردم پس از مرگ سران قبیله، حوادث عجیبی را درباره آنها نقل می‌کردند.
بعضی دیگر، تنها به این دلیل که این گونه روایات را مورخان متمایـل بـه امویان همچون ابن سعد نقل کرده‌اند، آنها را باورناپذیر خوانـده انـد؛ چراکـه مـدعی‌اند بیشتر این گونه روایات را راویانی از اهل شام یا بصره نقل کرده‌اند و در این روایات، هیچ نکوهشی از یزید یا قاتلان امام به چشم نمی‌خورد. جالب است که در آن سوی ماجرا نیـز بعضی از مورخان متعصب اهـل سـنت، همچـون ابن کثیر دمشقی، این گونه روایات را ساخته و پرداخته شیعه و از مجعولات آنان دانسته‌اند.
در بررسی دیدگاههای یادشده، توجه به چند نکته ضروری است:

۱.۲ - خورشیدگرفتگی و تاریکی آسمان

یکی از حوادث عجیبی که در روز عاشورا و پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) رخ داد، کسوفی بود که موجب تیرگی عجیب آسمان و حتی رؤیت ستارگان شد.

۱.۲.۱ - گرفتن خورشید و ماه

بنابر نقل منابع تاریخی هنگامی که امام حسین (علیه‌السّلام) به شهادت رسید، خورشید گرفت و آن‌قدر تاریک شد که هنگام ظهر ستاره‌های آسمان ظاهر گردیدند. این حادثه به همراه بعضی رخدادهای دیگر وضعیتی پدید آورد که به گفته برخی شاهدان، مـردم گمان کردند قیامت برپا شده است. افزون بر این، برخی محدثان متاخر، از بروز خسوف در شام عاشورا نیز خبر داده‌اند. سخن علامه مجلسی در این باره چنین است: «رایت فی کثیر من کتب الخاصة والعامة وقوع الکسوف والخسوف فی یوم عاشوراء ولیلته.»

۱.۲.۲ - تاریک شدن دنیا

خلف بن خلیفه از پدرش نقل می‌کند که گفت: زمانی که امام حسین (علیه‌السّلام) به شهادت رسید، آن‌قدر آسمان تاریک شد که هنگام ظهر ستاره‌های آسمان ظاهر شدند، تا جائی که ستاره جوزا در عصر دیده شده و خاک سرخ از آسمان فرو ریخت.
علی بن مسهر نیز از جده‌اش نقل می‌کند که می‌گفت: هنگامی که امام حسین به شهادت رسید من دختری نوجوان بودم، آسمان چند شبانه روز درنگ نمود که گویا لخته خون بود.

۱.۲.۳ - برخورد ستارگان

در بعضی گزارش‌ها هم، به تلاطم و برخورد ستارگان باهم اشاره شده است. عیسی بن حارث کندی می‌گوید: هنگامی حسین بن علی (علیه‌السّلام) را شهید کردند، تا هفت روز، هرگاه که نماز عصر را می‌خواندیم می‌دیدیم آفتابی که بر دیوارهای خانه‌ها می‌تابید به قدری قرمز بود که گویا چادر‌های سرخ است که بر آن کشیده‌اند، و می‌دیدیم که برخی از ستارگان همدیگر را می‌زدند (با یکدیگر برخورد می‌کردند).

۱.۲.۴ - سرخ شدن آسمان

بنابر نقل منابع تاریخی، علی بن مدرک از پدر بزرگش اسود بن قیس نقل می‌کند که گفت: پهنه آسمان پس از شهادت امام حسین به مدت شش ماه سرخ‌رنگ شده بود که ما آن را شبیه خون در آسمان مشاهده می‌کردیم، علی بن محمد مدائنی از وی سؤال کرد: چه نسبتی با اسود داری؟ گفت: او جد مادری من است گفت: به خدا سوگند که او راستگو و امانتداری بزرگ و میهمان‌نواز بود. یزید بن ابی‌زیاد می‌گوید: من چهارده ساله بودم که حسین بن علی به شهادت رسید گیاه ورس در بین لشکر به خاکستر تبدیل شد و پهنه آسمان قرمز رنگ شد شتری را لشکریان ذبح کردند آتش از گوشتش زبانه می‌کشید.
بر اساس برخی گزارشات تاریخی، سرخی افق از روزی که حسین بن علی به شهادت رسید در افق دیده شد. به هر روی وقوع چنین رویدادهای شگفتی در روز عاشورا، از گزارش‌های مشهور در منابع شیعی و سنی است.

۱.۲.۵ - تحلیل و بررسی

ممکن است برخی با دیدن گزارش‌های بالا، بی اختیار روایت پیامبر را درباره کسوف آسمان از مرگ فرزندش ابراهیم به یاد بیاورند. بر اساس آن روایت، هنگامی که ابراهیم (فرزند رسول خدا از ماریه قبطیه) از دنیا رفت، خورشید گرفت. بعضی از مردم پنداشتند که این کسوف به سبب مرگ فرزند رسـول خـدا رخ داده است، و این پندار به زودی تبدیل به شایعه شد. رسول خـدا بـه محـض شـنیدن‌ ایـن شایعه، بر فراز منبر رفت و ضمن خطبه‌ای فرمود: «ای مردم، خورشید و ماه، دو نشانه از نشانه‌های خداوند هستند و به امر خداوند در حرکت‌اند، و از او فرمان می‌برند و به سبب مرگ یا زندگی کسی، دچار گرفتگی نمی‌شوند. پس هرگاه کسوف رخ داد، نماز به جای آرید».
با توجه به این روایت، چگونه می‌توان روایات حاکی از خورشید گرفتگی و تاریکی آسمان از شهادت امام حسین را پذیرفت؟ در پاسخ باید گفت: آنچه پیامبر خدا در این روایت بر آن خط بطلان کشیده، بروز کسوف یا خسوف به علت مرگ یا ولادت فردی عادی است؛ حتی اگر فرزند پیامبر باشد. اما آنچه در روز عاشورا رخ داد، تنها مرگ یک فرزند پیامبر نبود؛ بلکه حادثه‌ای عظیم در تاریخ بشر بود که از حوادث و فجایع متعـددی ترکیـب شـده و نقطه اوج آن، شهادت سبط رسـول خـدا با آن وضع دل خـراش بـود. از‌ایـن رو نه تنها انسانهای باایمان، بلکه نظام هستی نیز از آن واقعه متاثر شـد. پـس بـه جـرئـت می‌توان گفت حوادث شگفتی چون کسوف و خسوف، نمودهـا و جلوه‌هایی از آن تاثر بوده‌اند. گفتنی است بر اساس برخی روایات ـ که پس از‌ایـن خـواهیم آورد با مرگ هـر مـؤمنی، محـل نـمـازش و نیـز مـحـل صـعود اعمال و نزول رزق او در آسمان، بر او می‌گریند.

۱.۳ - وزش بادهای سیاه و سرخ و بارش خاکستر و خون

منابع متعدد و مشهور شیعی و اهل سنت از وزش بادهای سیاه و سرخ، همراه با بارش خاکستر و خون پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) خبر داده اند.

۱.۳.۱ - وزش باد سیاه و سرخ

سید ابن طاووس در توصیف وضعیت پدید آمده پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) می‌گوید: «به هنگام شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) غباری به شدت سیاه و تاریک، کـه بـادی سرخ آن را همراهی می‌کرد، برخاست؛ به گونه‌ای که دیگر چیزی دیده نمی‌شد و مردم گمان کردند عذاب بر ایشان نازل شده است. این وضعیت تا ساعتی ادامه داشت و سپس وضع به حال طبیعی بازگشت». با توجه به برخی گزارشات پس از شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) پهنه آسمان سرخ رنگ شد و افق به رنگ قرمز درآمد.

۱.۳.۲ - بارش خاکستر و خون

با توجه به برخی روایات، به نظر می‌رسد وزش بادهای سیاه و سرخ، همراه با بارش خاکستر بوده است. در روایت صحیح السند و مشهور شیخ صدوق از ریان بن شبیب از امام رضا (علیه‌السّلام) می‌خوانیم: «... هنگامی که جدم حسین کشته شد، آسمان خون و خاک سرخ بارید...» . بنا بر روایت دیگری که شیخ صدوق به صورت مسند از طریق مفضل بن عمر نقـل کرده است، روزی امام حسن به برادرش امام حسین (علیه‌السّلام) نگریست و گریست، و درباره گریه اش فرمود: ... هیچ روزی همچون روز تو نیست‌ ای اباعبدالله، سی هزار نفر، در حالی که مدعی‌اند از امت جدمان محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هستند و خود را به اسلام نسبت می‌دهنـد، برای کشتن تو و هتک حریمت و اسارت اهل و فرزندانت و غارت اموالـت همدست می‌شوند. در آن روز بنی امیه سزاوار لعنت (دوری از رحمت خـدا) خواهند شد و آسمان خاکستر و خون خواهد بارید و همه چیز، حتی حیوانات وحشی بیابان و ماهیان دریاها، بر تو خواهند گریست.
در روایت به نسبت مفصلی که به صورت پیشگویی از میثم تمار نقل شده، او بر اساس اطلاعاتی که امیر مؤمنان علی به وی داده است، به جزئیات عجیبی از حادثه عاشـورا و پیامدهای شهادت امام حسین، و ازجمله به بارش خاکستر، اشاره می‌کند. از آنجاکه در این روایت، بسیاری از حوادث شگفت پس از شهادت آن حضرت بیان شده است، در اینجا بخشی از آن را از نظر می‌گذرانیم.
این روایت را شیخ صدوق بـا سـندش از جبله مکیه و او از میثم تمار چنین نقل کرده است: به خدا قسم این امت، فرزند پیامبرش را در دهم محرم خواهد کشت و دشمنان خدا آن روز را روزی مبارک خواهند شمرد. این حادثه، قطعاً رخ خواهد داد و علم الهی به آن تعلق گرفته است و من آن را از مولایم امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) ـ پس از تعلیم الهی به او فرا گرفته‌ام. مـولایـم فـرمـود: همه چیز، حتی حیوانات وحشی بیابـان هـا و ماهیان دریاها و پرندگان آسمان، بر حسین خواهند گریست، و خورشید و ماه و ستارگان و زمین و مؤمنان، از انس و جن، و همه فرشتگان آسمانها و زمین‌ها و رضوان و مالک و حاملان عرش نیز بر او خواهند گریست، و آسمان خون و خاکستر خواهد بارید... ابن قولویه و ابن عساکر نیز در روایـت هـایی بـه بـارش خاک سرخ از آسمان اشاره کرده‌اند.
در روایت نضرة ازدیه (او را از اصحاب امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) شمرده‌اند.) نیز می‌خوانیم: «عَنْ نَضْرَةَ الْاَزْدِیَّةِ قَالَتْ: لَمَّا اَنْ قُتِلَ الْحُسَیْنُ بن علی (علیهما‌السّلام) مَطَرَتِ السَّمَاءُ دَماً فَاَصْبَحْتُ وَ کُلُّ شَیْ ءٍ لَنَا مَلْآنُ دَما؛ آنگاه که حسین کشته شد، از آسـمـان خـون باریدن گرفت و کوزه‌ها و سبوهایمان پر از خون شد».
جعفر بن سلیمان، روایت کرده که خاله‌ام، ‌ام‌ سالم، گفت: هنگامی که امام حسین (علیه‌السّلام) به شهادت رسید، بارانی همانند خون بر دیوارها و خانه‌ها می‌بارید. و گفت: به من خبر داند که همین باران خون، در خراسان، شام و کوفه نیز باریده است.
در روایت مسند شیخ طوسی از عمار بن ابی عمار نیز آمده است: «روزی که حسین (علیه‌السّلام) کشته شد، آسمان خون تازه بارید». در برخی منابع روایی نیز، از فردی به نام قرظة بن عبیدالله چنین نقل شده است: «در نیمه یک روز، آسمان باریدن گرفت و چون به دستار سفیدرنگی که زیر باران بود نگریستم، آن را به رنگ خون یافتم، و شترم به رودخانه رفت تا آب بنوشد؛ اما آب خونین شده بود. بعدها دریافتم که در آن روز، حسین کشته شده بود». ابن قولویه نیز از مردی از اهالی بیت المقدس نقل کرده است: «تا سه روز بر ما خون تازه می‌بارید.» و به گفته حماد بن سلمه: «در شـب هـای پـس از قتـل حـسین، بر مردم خون می‌بارید». در روایت مسند دولابی از ابراهیم نخعی نیز چنین می‌خوانیم: «هنگامی که امام حسین (علیه‌السّلام) کشته شد، آفاق آسمان سرخ شد؛ سپس آسمان شکافت و خون بارید». همچنین قاضی نعمان به نقل از زنی به نام ام سالم گفته است: «آن گاه که امام حسین بن علی (علیه‌السّلام) کشته شد، از آسمان بارانی همچون خون باریدن گرفت؛ به گونه‌ای که خانه‌ها و دیوارها سرخ رنگ شد و این رویداد به بصره و کوفه و شام و خراسان نیـز رسید؛ تا جایی که ما دیگر تردیدی در نزول عذاب نداشتیم».

۱.۴ - مشاهده خون در نقاط گوناگون

یکی از رویدادهای بسیار شگفت و شایان توجه پس از شهادت امام حسین، مشاهده خون در نقاط مختلف است. تنوع روایات حاکی از این حادثه، و اعتبار سندی برخی از این روایات، موجب حصول اطمینان از وقوع این رویداد می‌شـود. روایات یادشده را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد؛ بعضی از آنها، حاکی از مشاهده خون در زیر سنگها و کلوخ‌ها در نقاط مختلف است. برخی دیگر، وقوع این رویداد را در ناحیه شام و در بیت المقدس گزارش می‌کند. در برخی از این روایات، به خـونیـن شـدن آب چاه‌ها و نهرها اشاره شده، و بعضی دیگر، خبر از خونین شدن خاکی می‌دهد که پیامبر به‌ ام سلمه امانت داده بود. در روایت دیگری هـم، ریزش خون از دیوارهای دارالاماره کوفه، به هنگام ورود سر مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) گزارش شده و سرانجام در روایتی دیگر، به ریزش خون از درخت‌ ام معبد اشاره شده است. افزون بر اینها، روایات دیگری نیز در این زمینه هست که در ادامه به بیان و بررسی آنها می‌پردازیم.

۱.۴.۱ - خونین شدن خاک کربلا نزد‌ ام سلمه

تعدادی از منابع شیعی و غیر شیعی، روایتی را از‌ ام سلمه، همسر گرامی رسول خـدا نقل کرده‌اند که با توجه به تعدد منابعی که آن را نقل کرده‌اند و جایگاه والای‌ ام سلمه در میان همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، این روایت شایان توجه است. در کتاب تاریخ یعقوبی چنین آمده است: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، شیشه‌ای پُر از خاک به ام سلمه سپرده بود... و به او فرموده بود که: «جبرئیل به من خبر داده که امّت من، حسین را می‌کُشند». امّ سلمه گفت: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این خاک را به من داد و فرمود: «وقتی این خاک، خون تازه شد، بدان که حسین، کشته شده است». این، پیش امّ سلمه بود. هنگامی که زمانش فرا رسید، امّ سلمه، هر ساعت به آن شیشه نظر می‌انداخت و وقتی دید که آن خاک، خون شده است، فریادش به «وا حسینا! ‌ای پسر پیامبر خدا! » بلند شد. زنان، از هر سو شیون سر دادند، تا این که در مدینه چنان ولوِله‌ای شد که تا آن زمان، شنیده نشده بود.»
شیخ مفید در روایتی از امام صادق (علیه‌السّلام) چنین آورده است: «صبح روزی، امّ سلمه، گریان برخاست. به او گفتند: گریه ات برای چیست؟ گفت: پسرم حسین (علیه‌السّلام) امشب کشته شد. این از آن روست که از آن روزی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در گذشته، جز امشب، او را به خواب ندیده بودم، و دیدم که رنگ پریده و دلگیر است. گفتم: ‌ای پیامبر خدا! چه شده که تو را رنگ پریده و دلگیر می‌بینم؟ فرمود: «امشبی را تا صبح برای حسین و یارانش قبر می‌کَنْدم».»برخی از منابع اهل سنت مانند سنن ترمذی نیز گزارشی به همین مضمون نقل کرده‌اند.
بنا بر روایـت ابن قولویه از‌ امام صادق، در یک نوبت کـه رسـول خـدا در حجره‌ ام سلمه بود و جبرئیل نیز نزد آن حضرت حضور داشت، ناگاه حسین (علیه‌السّلام) وارد حجـره شـد. در این هنگام، جبرئیـل بـه رسـول خـدا گفت: «امـت تـو این فرزندت را خواهند کشت. آیا می‌خواهی خاک زمینی را که او در آن کشته خواهد شد، نشانت دهم؟» رسـول خـدا فـرمـود: آری. پس جبرئیـل دسـت بـرد و مشتی از خاک کربلا را به آن حضرت داد، که به رنگ سرخ بود. رسـول خـدا‌ ام سلمه را از این ماجرا باخبر کرد و فرمود: جبرئیل به من خبر داده که امتم حسین را خواهند کشت و این تربت را نیز به من داده است. هرگاه خون تازه در آن دیدی، بدان که حسین کشته شده است. ‌ام سلمه آن خاک را درون شیشه‌ای نهاد. آن شیشه نزد‌ ام سلمه بود تا زمانی که‌ امـام حسین آهنگ خروج از مدینه کرد. ام سلمه نزد ایشان رفت و با نگرانی، پیشگویی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را درباره شهادت آن حضرت و قضیه خاک را بازگو کرد. امام در پاسخش فرمود: اگر نروم نیز، کشته خواهم شد. سپس دستی بر چشمان‌ ام سلمه کشید، و او مکان شهادت امام و یارانش را در کربلا مشاهده کرد. در این هنگام امام مقداری از خاک کربلا را به‌ ام سلمه داد و فرمود: اگر این خاک، و خاکی که رسول خدا به تو داده است، خونین شد، بدان که من کشته شده‌ام. وی پس از عزیمت امام به کربلا، همواره به آن خاک می‌نگریست تا اینکـه عـصر روز عاشورا آن را خونین یافت؛ پس فریاد «واحسینا، وا ابـن رسـول الله» مدینه نیز همراه او گریستند و در مدینه چنان غوغایی برپا شد که هیچ گاه کسی مثل آن را ندیده بود.

۱.۴.۲ - مشاهده خون تازه زیر سنگها و کلوخها

بنا بر نقل ابن قولویه از امام صادق، هنگامی که هشام بن عبدالملک‌ امام باقر را به شام فراخوانده بود، روزی از ایشان پرسید که مردم نواحی مختلف، چگونه از قتـل امیرالمؤمنین علی آگاه شدند. آن حضرت فرمود: در شب قتل امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) تا طلوع فجـر، هیچ سنگی از روی زمین برنداشتند، جز اینکه زیر آن خون تازه یافتند. این وضعیت در شب قتل‌ هارون (برادر حضرت موسی) و یوشع بن نون و شمعون بن حمون و در شـب بالا رفتن حضرت عیسی (علیه‌السّلام) به آسمان و شب پس از قتل حسین بن علی نیـز به وقوع پیوسته است. با شنیدن این سخنان، چهره هشام از خشم دگرگون شد و از امام باقر پیمان گرفت که تا او زنده است، این روایت را برای کسی بازگو نکند.
ابوبکر بیهقی از معروف روایت کرده که ولید بن عبدالملک از زهری پرسید سنگ‌های بیت المقدس در روز کشته شدن حسین بن علی چه حالتی به خود گرفتند، زهری گفت: به من خبر دادند که در روز شهادت حسین بن علی هر سنگی را که از زمین بر می‌داشتند در زیر او خون تازه می‌دیدند. در گزارش دیگری چنین آمده است: روز شهادت حسین آسمان سه شبانه روز تاریک شد و هر کس دست به زعفران می‌زد دستش می‌سوخت و زیر هر سنگی در بیت المقدس خون دیده می‌شد.
همچنین بنا بر نقل ابن عساکر، هنگامی که عبدالملک بن مروان از فرزند راس الجالوت رئیس یهودیان درباره نشانه قتل امام حسین (علیه‌السّلام) پرسید، او در پاسخ گفت: سنگی «هیچ در آن روز برنداشتند، جز اینکه زیر آن خون تازه یافتند». این مضمون که پس از شهادت امام حسین، زیر هر سنگی که برمی داشتند، خون تازه بود، در تعدادی دیگر از منابع شیعی و سنی هم به چشم می‌خورد.
چنان که پیش تر گفتیم، در بعضی از روایات، خبر از وقوع این رویداد در ناحیه بیت المقدس داده‌اند. برای نمونه، در روایت شیخ صدوق از فاطمه دختـر‌ امـام علـی آمده است: «پس از قتل امام حسین، هیچ سنگی در بیت المقدس از زمین برنداشتند، مگر آنکه زیر آن خون تازه یافتند». ابن قولویه نیز در روایتی، سخن فردی از اهالی شام را چنین گزارش کرده است: «به خدا سوگند ما اهالی بیت المقدس و اطراف و نواحی آن، شام قتل امام حسین (علیه‌السّلام) را چنین شناختیم که هـر سـنگ و کلوخی برمی داشتیم، زیر آن خـون تـازه و جوشان می‌یافتیم». همین مضمون از محمد بن مسلم بن شهاب زهری از وابستگان به دربار اموی، نیز نقل شده است. او پیش تر از آن، این حقیقت را برای عبدالملک بن مروان، خلیفه وقت اموی، بیان کرده بود و عبدالملک نیز ضمن تایید این مطلب، او را از بازگویی آن خبـر بـرای دیگران بازداشته بود. بنابراین زهری این خبر را پس از مرگ وی فاش کرد. شاید بتوان گفت تاکید روایات دسته دوم بر منطقه شام و نیـز بیت المقدس سبب حضور بیشتر دشمنان اهل بیت در این مناطق و غلبه خاندان اموی بر آن نواحی بوده است. به همین لحاظ، این رویداد در این مناطق، نمود بیشتری داشته است.

۱.۴.۳ - خونین شدن آب چاه‌ها و نهرها

پیش تر به بارش خون از آسمان، در پی شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) اشاره کردیم. طبیعی است نهرها و زمین‌هایی که بر آنها خون باریده است، به رنگ خون درآمـده باشند؛ اما در روایات دیگری، بدون آنکه سخن از باران خون باشد، گزارش شده که با شهادت آن حضرت، آب چاه‌ها و برکه‌ها و نهرها نیز به رنگ خون درآمده است. برای نمونه، از فردی به نام قرظة بن عبیدالله نقل شده است: «روزی که امام حسین (علیه‌السّلام) بـه قـتـل رسـید، شترم به دره‌ای رفت تا آب بنوشد؛ اما آب وادی خونین بود». از فرد دیگری به نام عمر وبن زیاد نیز نقل کرده‌اند: «در روز قتل امام حسین (علیه‌السّلام) چاه‌های ما پر از خون شد». نضرة ازدیه، (چنانکه پیش تر گفتیم، وی را از اصحاب امیر مؤمنان علی (علیه‌السّلام) برشمرده‌اند.) از اهالی بصره، نیز گفته است: «پس از قتل امام حسین (علیه‌السّلام) آسمان خون بارید و همه چیزمان، از جمله چاه‌ها، ظرف‌ها و خمره‌هایمان، از خون پر شد». قریب به همین مضمون، از فردی به نام عمار بن ابی عمار نیـز نـقـل شـده است. در بعضی از گزارش‌ها نیز می‌خوانیم: «صبح روز پس از قتل امام حسین (علیه‌السّلام)، هر دیگی که در آن غذا پختند، و نیز همه ظروف آب، خونین شد». با تامل در روایات بالا، می‌توان گفت که این رخدادها بایستی در نقاط خاصی روی داده باشد. برای مثال، گزارش نضرة ازدیه، باید مربوط به ناحیه بصره باشد و می‌دانیم که مردم این منطقه در آن زمان، متمایل به امویان بوده‌اند و بیشتر دشمنان اهـل بیـت در آنجا می‌زیسته‌اند. خونین شدن ظروف آب یا محتویات دیگ غذا نیـز، بایستی برای کسانی روی داده باشد که در حادثه کربلا نقشی داشته‌اند؛ زیرا بر اساس روایاتی که پس از این خواهیم آورد، گوشت شتران به غارت رفته از حرم امام حسین به هنگام طبخ خونین شد، و نمی‌توان پذیرفت که ظرف‌ها و غذاها و آب شـرب مـردم هـمـه نواحی، خونین شده باشد.

۱.۴.۴ - ریزش خون از درخت‌ ام معبد

ام معبد خزاعی، زنی بادیه نشین بود که در مسیر مکه به مدینه، در خیمه‌ای زندگی می‌کرد. رسول خدا در مسیر هجرت به مدینه، از نزدیک خیمه او گذشت و به برکت آن حضرت، گوسفند لاغر و بی شیر‌ ام معبد، دارای شیر فراوانی شد که همه حاضران از آن نوشیدند و سیراب شدند.در گزارشی، به شیرآوری آن گوسفند تا سال دوازدهم ق. به رغم خشکی بیابان‌ها اشاره شده است.
در کنار خیمه‌ ام معبد، یک درخت عوسجه (تمشک وحشی) نیز بود که آن هم به برکت آب وضوی آن حضرت، جان تازه‌ای گرفت و رشد کرد؛ خارهایش ریخت؛ ریشه اش قوی و شاخه‌هایش فراوان شد و برگ‌های سبز و و میوه‌های بزرگ و خوشبو یافت.آن درخت پس از این ماجرا، در دل آن بیابان خشکیده، برای خانواده‌ ام معبد و رهگذران مایه برکت، و برای بیماران موجـب شفا بود. حتی گوسفندان و شترانی که از برگ آن می‌خوردند، فربه و پرشیر می‌شدند. بدین لحاظ رفته رفتـه مردم آن نواحی، آن درخت را «مبارکه» خواندند. این وضعیت ادامه داشت تا اینکه روزی مردم آن ناحیه، باشگفتی دیدنـد میـوه هـای درخت، فروریخته و برگ‌هایش زرد شده است. مدتی بعد، خبر رسید که رسول خدا در همان روز از دنیا رفته است. از آن پس، درخت‌ام معبد کمتر از پیش بار می‌داد و میـوه هـایش دیگر طعم و بو و‌ اندازه گذشته را نداشت. درخت تا سی سال به همان شکل ماند، تا آنکه روزی دیدند خارهای درخت دوباره روییده و همه میوه‌هایش فروریخته و از سرسبزی درخت نیز کاسته شده است. به دنبال آن، خبر شهادت امیرالمؤمنین علی به مردم آن ناحیه رسید. سـال هـا بـدیـن منـوال گذشت تا اینکه روزی مردم دیدند از ساقه درخت، خون تازه جاری شده و برگهای آن نیز، چون گوشتی که خونابه از آن جاری است، خونین شده است. از این رو مـردم ناحیه با خود گفتند که حتماً امر عظیمی رخ داده است. ناگاه در اوایـل شـب، صـدای ناله‌ای از سوی درخت شنیدند که این بیت را ترنم می‌کرد: