• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نبأ عظیم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: نبأ.


خبر ناگهانی ابهام‌انگیز بزرگ و مورد اختلاف که با آیات بعد پیوستگی دارد، همان خبر رستاخیز بزرگ است. خبر غیر منتظره‌ای که برای مردم مکه و عرب آن روز و همه مردم در طول تاریخ حیرت‌انگیز و مورد اختلاف بوده و هست، همین خبر معاد و ثواب و عقاب نهایی است.


مفسران می‌گویند هنگامی که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به رسالت مبعوث شد، مردم را به توحید و یکتاپرستی دعوت نمود، زنده شدن بعد از مرگ را به آنان خبر داد و آیات قرآن را بر آنان تلاوت نمود، مشرکان در میان خود شروع به سؤال و جواب کردند؛ یعنی از طریق انکار و تعجب از خودشان می‌پرسیدند که محمد چه چیز آورده و از چه سخن می‌گوید.
[۱] بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۱۹۹، تحقیق، عبدالرزاق، المهدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.    
این‌جا بود که خداوند این آیات را نازل فرمود: «عم یتساءلون• عن النبا العظیم• الذی هم فیه مختلفون»؛
[۲] نبا/سوره۷۸، آیه۱ ۳.    
آنها از چه چیز از یک‌دیگر سؤال می‌کنند؟! از خبر بزرگ و با اهمیت (رستاخیز)! همان خبری که پیوسته در آن اختلاف دارند.

۱.۱ - بررسی آیات ۱ تا ۳ سوره نبأ

«عم» مرکب از «عن» و «ما» است. «نون» موجود در انتهای کلمه اول تبدیل به «میم» شده و در «میم» موجود در ابتدای کلمه دوم ا دغام شده و سپس «الف» از انتهای عبارت ترکیبی حذف گردید تا بین استفهام و خبر فرق باشد.
[۳] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۳۸، مقدمه، بلاغی، محمدجواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.    

«یتساءلون» از «تسائل» با «سؤال» تفاوت دارد. سؤال پرسشی است که سؤال‌کننده می‌پرسد و جواب‌دهنده جواب می‌دهد، ولی تسائل گفت‌وگو میان جماعتی است که از یک‌دیگر پرسش می‌کنند.
[۴] شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۳۸، تحقیق و مقدمه، تهرانی، شیخ آغابزرگ، قصیر عاملی، احمد، بیروت، دار احیاء التراث العربی.    

«یتساءلون» ممکن است تنها اشاره به کفار و مشرکان باشد که آنها همواره درباره معاد از یک‌دیگر سؤال می‌کردند، البته نه برای تحقیق و درک حقیقت.
این احتمال نیز وجود دارد که منظور از آن، سؤال از مؤمنان باشد، و یا سؤال از شخص پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)؛
[۵] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۷، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.    
چرا که یتساءلون فعل مضارع از باب تفاعل است. وزن تفاعل برای مشارکت، تدریج، مطاوعه و تظاهر می‌آید؛ یعنی پیوسته و به تدریج و از روی استهزاء از یکدیگر می‌پرسند (قصد درک حقیقت ندارند)؛ لذا ممکن است این کلمه در این‌جا مشعر به همه مضامین وزن تفاعل باشد و همه در این سؤال شریک بودند، بر خلاف وزن مفاعله که تنها برای مبادله فعل و از دو طرف است.
[۶] طالقانی، سیدمحمود، پرتوی از قرآن، ج۳، ص۱، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.

این آیه پاسخ از استفهامی است که خود خدای تعالی کرده بود. خودش پرسید از چه پرس‌وجو می‌کنند؟ و پاسخ می‌دهد از خبری بس عظیم.
[۷] طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۱۵۹، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمدباقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.    


گفتنی است، مشرکان در اصل انکار معاد متفق بودند؛ اما اختلافشان تنها در چگونگی انکار آن بود:

۲.۱ - عقیده اول

بعضی از آن جهت که معاد را محال می‌دانستند، منکر آن می‌شدند. چنان‌که از سخنی که قرآن کریم از آنان حکایت کرده، این معنا استفاده می‌شود. (آیا شما را راه‌نمایی کنم به مردی که به شما خبر آورده که بعد از آن‌که به کلی متلاشی شدید، دوباره با خلقتی جدید موجود می‌شوید).
[۸] سبا/سوره۳۴، آیه۷.    


۲.۲ - عقیده دوم

بعضی دیگر آن را محال نمی‌دانستند، بلکه تنها به نظرشان بعید می‌رسید؛ لذا از این جهت انکار می‌کردند. (آیا به شما وعده می‌دهد که وقتی مردید و خاک و استخوان گشتید، دوباره از خاک خارج می‌شوید؟ هیهات، هیهات که چه وعده‌ای دور و بعید به شما می‌دهد).
[۹] مؤمنون/سوره۲۳، آیه۳۵ ۳۶.    


۲.۳ - عقیده سوم

گروهی هم نه آن را محال می‌دانستند، و نه بعید می‌شمردند، بلکه به آن یقین داشتند، اما از سر عناد و لجاجت منکر آن می‌شدند. (ولی آن‌ها در سرکشی و فرار از حقیقت لجاجت می‌ورزند).
[۱۰] ملک/سوره۶۷، آیه۲۱.    


۲.۴ - نتیجه

آن‌چه از آیات سه‌گانه اول این سوره و آیات بعدی به دست می‌آید، این است که وقتی مشرکان از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) انذار و تهدید قیامت را شنیدند، برایشان گران آمد و شروع کردند از یک‌دیگر پرسیدن که این چه خبر عجیبی است که تاکنون به گوش ما نخورده است؟
[۱۱] طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۱۵۹ ۱۶۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.    


البته خبر از توحید و نبوت که در دعوت پیامبران (علیهم‌السلام) سابقه داشت و اذهان بدان آشنا بوده، نباید این‌گونه موجب سؤال و تحیر شود، اگر چه خبر از قیامت و مسئولیت، و عالم ملکوت در دعوت پیامبران و کتب گذشتگان آمده، و تجرد و بقای نفس در بحث‌های فلاسفه الهی سابقه داشته، ولی این‌گونه خبر به آینده انسان و مسیر او و مراحل و مواقعی که در پیش دارد، و تحول عمومی جهان و پیش آمد قیامت که با نشانی‌ها و خصوصیات، پیوسته در قرآن بدان بیم و نوید داده شده، سابقه نداشته و از مختصات دین اسلام و قرآن می‌باشد. خبر از بقا و قیامت؛ چون با حواس و وسائل عادی علمی و عقول عادی درک شدنی نیست، همیشه مورد اختلاف است؛ از این جهت شاید وصف «مختلفون» منحصر به عرب و مردم آن روز نباشد.
[۱۲] طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، ج۳، ص۵ ـ ۴، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.


دیدگاه‌ها در این باره عبارت است از:

۴.۱ - دیدگاه اول

با توجه به آن‌چه بیان شد، اکثر مفسران پرس‌و‌جو از نبا عظیم را مسئله معاد و قیامت می‌دانند.

۴.۲ - دیدگاه دوم

البته بعضی گفته‌اند: مراد از «نبأ عظیم» قرآن است.
[۱۳] طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳۰، ص۲، بیروت، دارالمعرفه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.    
[۱۴] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۳۹.    


۴.۳ - دیدگاه سوم

بعضی دیگر برآن‌اند که نبأ عظیم عبارت است از: عقایدی (نظیر اثبات صانع، صفات او، ملائکه، رسولان و...) که مورد اختلافشان بوده است.
[۱۵] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۳۹.    


۴.۴ - دیدگاه چهارم

عده‌ای نیز با استناد به برخی روایات – که شاید نظر به بطنی از بطون آیه باشد - معتقدند؛ منظور، ولایت، خلافت و جانشینی امام علی (علیه‌السلام) است.
[۱۶] فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، ج۵، ص۲۷۳، تحقیق، اعلمی، حسین، تهران، الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.    


۱. ↑ بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۱۹۹، تحقیق، عبدالرزاق، المهدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.    
۲. ↑ نبا/سوره۷۸، آیه۱ ۳.    
۳. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۳۸، مقدمه، بلاغی، محمدجواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.    
۴. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۳۸، تحقیق و مقدمه، تهرانی، شیخ آغابزرگ، قصیر عاملی، احمد، بیروت، دار احیاء التراث العربی.    
۵. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۶، ص۷، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.    
۶. ↑ طالقانی، سیدمحمود، پرتوی از قرآن، ج۳، ص۱، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.
۷. ↑ طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۱۵۹، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمدباقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.    
۸. ↑ سبا/سوره۳۴، آیه۷.    
۹. ↑ مؤمنون/سوره۲۳، آیه۳۵ ۳۶.    
۱۰. ↑ ملک/سوره۶۷، آیه۲۱.    
۱۱. ↑ طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۱۵۹ ۱۶۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.    
۱۲. ↑ طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، ج۳، ص۵ ـ ۴، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.
۱۳. ↑ طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳۰، ص۲، بیروت، دارالمعرفه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.    
۱۴. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۳۹.    
۱۵. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۳۹.    
۱۶. ↑ فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، ج۵، ص۲۷۳، تحقیق، اعلمی، حسین، تهران، الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.    


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «خبر بزرگ در سوره نبأ»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۲۲.    


رده‌های این صفحه : قرآن شناسی | قیامت | کلام اسلامی | معاد شناسی | موضوعات قرآنی
جعبه ابزار