مواد قیاس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
موادّ قیاس، یکی از اصطلاحات
علم منطق بوده و به‌معنای مطالبی است که محتوای
صغری و
کبری را تشکیل می‌دهد.
مواد قیاس در اصطلاح منطق عبارت است از: مطالبی که محتوای صغری و کبری را تشکیل می‌دهد.
اعتبار قیاس یکی به صورت و فرم قیاس است، و از این حیث قیاسی معتبر است که از ضروب منتج اشکال باشد؛ و دیگر به مادّه و محتوای قیاس. به تعبیر دیگر استواری و صحّت و اعتبار قیاس هم به صحّت صورت وابسته است و هم به صحّت مادّه. البته اعتبار و ارزش این مواد یکسان نیست و برحسب اینکه چگونه ماده‌ای در
قیاس بکار رود،
صناعات خمس بوجود می‌آید.
موادّ مختلف قیاسات عبارت است از:
۱
محسوسات؛
۲-
اوّلیّات یا بدیهیّات اولیّه یا ضروریّات؛
۳-
مجرّبات یا تجربیّات؛
۴-
متواترات؛
۵-
حدسیّات.
۶- قضایائی که
حدّ وسط آنها با آنها است (این شش مادّه موادّ یقینی هستند و آنها را
یقینیّات می‌نامند و کاربرد آنها در برهان است)؛
۷-
مقبولات؛
۸-
وهمیّات؛
۹-
مشهورات؛
۱۰-
مشبّهات؛
۱۱-
مظنونات؛
۱۲-
مسلّمات؛
۱۳-
مصادرات.
از آنجا که
تصدیقات مکتسب، بوسیله اقوال جازمه است، اقوال جازمه‌ای که مفید قولی جازم یقینی باشد، یعنی به نتیجه‌ای یقینی منجرّ شود،
برهان نام دارد و آنچه مفید رایی مشهور یا مقتضی الزامی باشد،
جدل است و آنچه مفید اعتقادی جازم و غیر مطابق باشد،
مغالطه یا جدل است و آنچه مفید اعتقادی غیر جازم باشد،
خطابه است و آنچه مفید تخییل باشد،
شعر است.
جمله اقوال جازمه که در علوم و محاورات بکار می‌رود، به اعتبار موادّ، یکی از این پنج قسم است و هرقسم از این انواع نیز خود مشتمل بر اصناف بسیار است و تعلّم هریک از این انواع پنجگانه و اصناف آنها صناعتی است خاص.
خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۲۷۷.
