وهمیّات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
وهمیّات، یکی از اصطلاحات
علم منطق بوده و به‌معنای قضایائی است که
قوه وهم موجب اعتقاد بدانها می‌شود.
قضایائی که قوه وهم موجب اعتقاد بدانها می‌شود مانند «هرموجودی متحیّز است»، «هرموجودی دارای جهت است».
وهم در احکام خود تابع محسوسات است و هرگز خلاف آن را القاء نمی‌کند. بنابراین وقتی احکام عقل مبتنی بر
محسوسات و موافق با آن باشد، وهم آن را می‌پذیرد. اما وقتی
عقل به چیزی برخلاف حس می‌رسد،
وهم از قبول آن سرباز می‌زند. بنابراین همه وهمیات باطل نیست. چنانکه مثلا قوه وهم حکم می‌کند که «دو جسم‌نمی‌توانند در یک مکان باشند» و نیز «یک جسم ممکن نیست در دو مکان باشد.
«قدرت وهمیات در
ذهن بسیار شدید است. و وهمیات کاذب با اینکه به وسیله عقل ابطال می‌شوند، از وهم زایل نمی‌گردند. و بهمین‌جهت در بادی امر از
اوّلیات عقلی بازشناخته نمی‌شوند، و با آنها مشتبه می‌گردند».
«آدمی در بدو پیدایش، بیشتر تحت نفوذ و قدرت حاکم حسّی و وهمی است. زیرا حس و وهم پیش از عقل در انسان ظاهر می‌شوند و حکومت را در دست می‌گیرند. بنابراین ذهن از آغاز با احکام حسی و وهمی مانوس می‌شود. و چون نوبت ظهور عقل فرارسد، برای انسان سخت است که خود را از تحت قدرت حسّ و وهم خارج کند. چون حس و وهم، هم از آغاز در جبلّت و
فطرت او است، وقتی نوبت ظهور عقل می‌رسد، چنان است که گویا ذهن با بیگانه‌ای مواجه شده است».
«وهمیات این مقدماتی بودند باطل و لیکن سخت قوی‌اندر نفس، چنانکه نفس‌اندر وی به اول کار شک نتواند کردن و سبب آن وهم بود نه عقل».
«و وهمیّات قضایائی کاذبه باشد که حکم کند به آن وهم انسانی در
معقولات صرف، چون حکم کردن او در محسوسات. و حکم کند به آن حکمی شدیدالقبول به سبب آنکه او مقابل آن قبول نکند، از آن جهت که او تابع حس است».
خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی به انضمام واژه نامه فرانسه و انگلیسی، ص۲۸۷.
