مسلّمات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مسلمات، یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به‌معنای قضایای مورد پذیرش یا التزام مجیب در
صناعت جدل است.
«مسلمات»، گاهی در معنایی عام بکار می‌رود، و گاهی در معنای خاص.
مسلمات به معنای عام قضایایی هستند که افاده
تصدیق جزمی در شخص می‌نمایند، البته جزمی که بر سببی خاص تکیه دارد و مستند به آن است. این قضایا اگر سبب جزمیت آنها در درون شخص باشد «
معتقَدات»، و اگر بیرون از وی باشد، «
ماخوذات» نام دارد. قضایای معتقدات به «
یقینیات»، «
مشهورات» و «
وهمیات» تقسیم می‌شود و قضایای ماخوذات به «
مقبولات» و «
تقریریات» تقسیم می‌شود. مسلمات در این کاربرد، مقابل
مظنونات؛ مُشْبهات به غیر یا
مُشْبهات؛ و
مخیّلات قرار دارد.
اما مسلّمات در کاربرد خاص، ناظر به قضایایی است که در صناعت جدل بکار می‌رود، و مراد از آن، قضایایی است که «مجیب» آن را مسلّم دانسته و به آن ملتزم شده است (چه در واقع صادق باشند، چه کاذب وچه مشکوک)؛ آنگاه آنها از سوی سائل در حجتی که بر ابطال رای مجیب تالیف شده است، بکار گرفته شوند. به دیگر بیان، قضایایی است که در جدل از سوی سائل برای محکوم کردن و افحام مجیب (اگر معاند باشد) یا ارشاد و افهامش (اگر مسترشد باشد و آمادگی لازم برای درک
برهان و فهم آن را نداشته باشد) اخذ می‌گردد.
مرحوم
مظفر مسلمات (به معنای خاص) را بر دو قسم دانسته:
۱. مسلمات عامه: قضایایی که مورد تسلیم طرف مقابل در بحث و جدل است؛
۲. مسلمات خاصه: قضایایی که مورد تسلیم جمهور یا طائفه‌ای خاص است.
فرق مسلمات (به معنای خاص) با مشهورات آن است که کسی که مشهورات را بکار می‌برد مفاد
قضیه در نظرش راجح است ولو آنکه جازم نباشد، اما در مسلمات، مشروط به رجحان هم نیست. در برخی آثار، مسلمات (به معنای خاص) مترادف تقریریات (یکی از دو قسم قضایای ماخوذات) شمرده شده است. برخی دیگر، تقریریات را آرائی دانسته‌اند که از دیگران موقتاً برای مصلحتی گرفته شده، ولی بالفعل مورد قبول نباشند، که شامل
مصادرات و
اصول موضوعه می‌شوند.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• مظفر، محمدرضا، المنطق.
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.
• علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات.
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
• قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «مسلمات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۱۱.
