• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مشروعیت تقیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مستند مشروعیت تقیه، افزون بر ادله قرآنی و حدیثی، حکم عقل و سیره عقلا ست.

فهرست مندرجات

۱ - ادله مشروعیت تقیه
۲ - حکم فقهی تقیه
       ۲.۱ - تقیه واجب
       ۲.۲ - تقیه حرام
       ۲.۳ - تقیه مکروه
       ۲.۴ - تقیه مستحب
       ۲.۵ - تقیه مباح
۳ - قول عدم جواز تقیه
۴ - ادله جواز تقیه
       ۴.۱ - در شرايع پيشين
              ۴.۱.۱ - تقيه حضرت ابراهيم(عليه السلام)
              ۴.۱.۲ - تقيه حضرت يوسف(عليه السلام)
              ۴.۱.۳ - تقيه مؤمن آل فرعون
              ۴.۱.۴ - تقيه اصحاب كهف
       ۴.۲ - در شريعت اسلام
              ۴.۲.۱ - قرآن
              ۴.۲.۲ - روایات
              ۴.۲.۳ - سیره
              ۴.۲.۴ - اجماع
۵ - فهرست منابع
۶ - پانویس
۷ - منبع

مستند مشروعیت تقیه، افزون بر ادله قرآنی و حدیثی، حکم عقل و سیره عقلاست، زیرا عقل پرهیز از زیان رساندن به جان، آبرو و مال را واجب می‌شمارد
[۱] السبحانى، العقيدة الاسلاميه، ص۱۷۳، قم، مؤسسه امام صادق(عليه السلام)، ۱۴۱۹ ق.
[۲] التقیه فی الفکر الاسلامی، مرکز الرسالة، ج۱، ص۱۶، قم، مرکز الرسالة، ۱۴۱۹ ق.
[۳] التقیه فی الفکر الاسلامی، مرکز الرسالة، ج۱، ص۱۰۹، قم، مرکز الرسالة، ۱۴۱۹ ق.
[۴] سيد محمد حسن بجنوردى، القواعد الفقهيه، ج۵، ص۷۵، به كوشش مهريزى و درايتى، قم، هادى، ۱۴۱۹ ق.
و در موارد تعارض میان مصالح مهم و مهم تر، به تقدم مهم‌تر حکم می‌کند
[۵] مكارم شيرازى، القواعد الفقهيه، ج۱، ص۳۸۸، مدرسة الامام اميرالمؤمنين(عليه السلام)، ۱۴۱۱ ق.
[۶] فياضى، محاضرات فى اصول الفقه، تقريرات بحث الخوئى (م. ۱۴۱۳ ق.)، ج۲، ص۲۷۹، قم، نشر اسلامى، ۱۴۱۹ ق.
[۷] محمد على صالح، التقية فى فقه اهل البيت(عليهم السلام)، ج۱، ص۶۶، بهمن، ۱۴۱۸ ق.
سیره عقلا نیز در چنین مواردی کتمان عقیده یا رفتارکردن برخلاف عقیده باطنی خود است.
[۸] نعمت الله صفرى، نقش تقيه در استنباط، ص۱۴۳-۱۴۵، قم، دفتر تبليغات، ۱۳۸۱ ش.
[۹] مصطفى قيصر العاملى، التقية عند اهل البيت(عليهم السلام)، ص۲۵-۲۶، المجمع العالمى لاهل البيت(عليهم السلام)، ۱۴۱۵ ق.


البته حکم فقهی تقیه، مطلق و در همه موارد یکسان نیست، بلکه نسبت به مورد تقیه و شخص تقیه کننده و زمان و مکان تقیه متفاوت و احکام پنج ‌ ‌گانه وجوب، حرمت، کراهت، استحباب و اباحه در آن محتمل است.

۲.۱ - تقیه واجب

تقيه واجب آن جاست كه علم يا ظن قوى نسبت به ضرر جانى يا مالى خود يا ديگران در فرض تقيه نكردن وجود داشته،
[۱۰] العاملی الشهید الاول (م ۷۸۶ ق)، القواعد والفوائد، ج۲، ص۱۵۷ - ۱۵۸، به کوشش سید عبدالهادی، قم، مکتبة المفید .
[۱۱] المقداد السیوری (م ۸۲۶ ق)، نضد القواعد الفقهیه، ص۲۷۰، به کوشش کوه کمری، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۳ ق.
راهى نيز براى پيشگيرى از تحقق ضرر جز تقيه در ميان نبوده و همچنين اهميت حفظ جان يا مال نسبت به اظهار عقيده بيشتر باشد.
[۱۲] مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۴۱۱، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ۱۴۱۱ ق.


۲.۲ - تقیه حرام

تقيه حرام در صورتى است كه حصول ضرر در آينده نزديك يا به طور كلى منتفى است
[۱۳] الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، رسائل فقهیه، ص۷۴، به کوشش لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، قم، مؤسسة الکلام، ۱۴۱۴ ق.
[۱۴] سید محمد حسن بجنوردی، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۷۵، به کوشش مهریزی و درایتی، قم، هادی، ۱۴۱۹ ق.
[۱۵] المقداد السیوری (م ۸۲۶ ق)، نضد القواعد الفقهیه، ص۲۷۰، به کوشش کوه کمری، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۳ ق.
يا كاربرد تقيه موجب ريخته شدن خون بى گناهى گردد
[۱۶] العلامة الحلی (م ۷۲۶ ق)، منتهی المطلب، ج۲، ص۱۰۲۵، چاپ سنگی.
[۱۷] جواهر الكلام، ج۲۱، ص۳۹۲.
[۱۸] الفخر الرازی (م ۶۰۶ ق)، التفسیر الکبیر، ج۸، ص۱۹۴، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ ق.
يا به فساد دين، تزلزل ارکان اسلام و تقويت کفر بينجامد و نيز وجود هر مصلحتى كه در نظر شارع مهم تر از حفظ جان، مال و آبرو باشد. مکارم
[۱۹] شیرازی، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۴۱۰، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ۱۴۱۱ ق.
[۲۰] السبحانی، منشور عقاید الامامیه، ص۸۵، مؤسسة امام صادق (علیه‌السلام).
[۲۱] آل کاشف الغطاء (م ۱۳۷۳ ق)، اصل الشیعه و اصولها، ص۳۱۶ - ۳۱۹، به کوشش علاء آل جعفر، قم، مؤسسه امام علی (علیه‌السلام)، ۱۴۱۵ ق.


۲.۳ - تقیه مکروه

تقيه مكروه آن جاست كه تقيه نكردن و تحمل ضرر بهتر از تقيه كردن باشد.
[۲۲] الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، رسائل فقهیه، ص۷۴، به کوشش لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، قم، مؤسسة الکلام، ۱۴۱۴ ق.


۲.۴ - تقیه مستحب

تقيه در صورتى كه ضررى احتمالى را از ميان ببرد مستحب است، مانند موارد تقیه مداراتی با پيروان ديگر مذاهب اسلامی .
[۲۳] مرتضی الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، التقیه، ص۳۹، به کوشش فارس الحسون، قم، مؤسسة قائم آل محمد (عج)، ۱۴۱۲ ق.
[۲۴] العاملی الشهید الاول (م ۷۸۶ ق)، القواعد والفوائد، ج۲، ص۱۵۷ - ۱۵۸، به کوشش سید عبدالهادی، قم، مکتبة المفید.


۲.۵ - تقیه مباح

سرانجام در مواردى كه مصلحت انجام يا ترك كارى يكسان باشد تقيه مباح خواهد بود.
[۲۵] الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، الکتاب الطهاره، ج۲، ص۳۹۶، قم، لجنة تحقیق تراث الشیخ، المؤتمر العالمی لمیلاد الشیخ الانصاری، ۱۴۱۵ ق.
[۲۶] سید محمد حسن بجنوردی، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۵۳، به کوشش مهریزی و درایتی، قم، هادی، ۱۴۱۹ ق.


در مقابلِ قول به مشروعيت، برخى از خوارج با استناد به آياتى، تقيه را مشروع ندانسته اند؛ الشهرستانی
[۲۷] (م ۵۴۸ ق)، الملل والنحل، ج۱، ص۱۲۵، به کوشش سید گیلانی، بیروت، دارالمعرفة.
[۲۸] احمد الوائلی، هویة التشیع، ص۱۸۹، بیروت، دارالصفوة، ۱۴۱۴ ق.
مانند آيه ۵۴ مائده/۵
[۲۹] مائده/سوره۵، آیه۵۴.
كه يكى از صفات مؤمنان را جهاد در راه خدا و ابا نداشتن از ملامت ديگران برمى شمرد: «يُجـهِدونَ فى سَبيلِ اللّهِ و لا يَخافونَ لَومَةَ لائِم»؛ ولى به دلالت صريح آيات و روايات پرشمار بر مشروعيت تقيه و باور به آن در اكثر مذاهب اسلامى، اين نظريه مردود است.

ادله مشروعيت و جواز تقيه به طور عام در شرایع پيشين و اسلام بدين شرح اند:

۴.۱ - در شرايع پيشين

در شرايع الهى پيشين تقيه مشروع و مجاز بوده و برخى از پيامبران يا پيروانشان براى حفظ جان يا دين خود يا مصالحى ديگر تقيه مى كردند:

۴.۱.۱ - تقيه حضرت ابراهيم(عليه السلام)

در آيات ۸۸ - ۹۰ صافّات/۳۷
[۳۰] صافات/سوره۳۷، آیات۸۸-۹۰.
به تقيه حضرت ابراهیم (عليه السلام) اشاره شده است. وى براى شركت نكردن در مراسم عید مشركان و به منظور شكستن بت ها در غياب آنان، نگاهى به ستارگان انداخت و گفت من بيمارم
[۳۱] الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۲۳، ص۸۴، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
[۳۲] تفسير قرطبى، ج۱۵، ص۹۲.
[۳۳] الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۱۷، ص۱۴۸، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
: «فَنَظَرَ نَظرَةً فِى النُّجوم • فَقالَ اِنّى سَقيم • فَتَوَلَّوا عَنهُ مُدبِرين». نگاه كردن آن حضرت به ستارگان از آن رو بود كه در آن زمان حوادث آينده را از روى ستارگان تشخيص مى دادند، از اين رو مشركان گمان كردند كه ستاره ای بر بيمارى آن حضرت در روز عيد دلالت دارد و او را رها كردند.
[۳۴] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۸، ص۳۱۶، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
القرطبی
[۳۵] (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۵، ص۹۲، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
[۳۶] الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۱۷، ص۱۴۹، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
امام صادق (عليه السلام) در حديثى با اشاره به اين آيات و بیمار نبودن ابراهيم(عليه السلام)، تقيه را از مصاديق دين الهى برشمرد.
[۳۷] ابن خالد البرقی (م ۲۷۴ ق)، المحاسن، ج۱، ص۲۵۸، به کوشش حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۲۶ ش.
[۳۸] الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۷، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
[۳۹] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۵، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
حضرت ابراهيم(عليه السلام) پس از شكستن بت ها نيز هنگامى كه از وى در اين باره پرسش شد تقيه كرد و آن را به بت بزرگ نسبت داد
[۴۰] مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۴۰۴، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ۱۴۱۱ ق
: «قالوا ءَاَنتَ فَعَلتَ هـذا بِـالِهَتِنا يـاِبرهيم • قالَ بَل فَعَلَهُ كَبيرُهُم هـذا فَسـَلوهُم اِن كانوا يَنطِقون».
[۴۱] انبياء/سوره۲۱، آیات۶۲ - ۶۳.
بنابر بعضى از احاديث اهل سنت، حضرت ابراهيم(عليه السلام) سه دروغ گفت كه يكى همين نسبت دادن شكستن بت ها به بت بزرگ است؛
[۴۲] البخاری (م ۲۵۶ ق)، صحیح البخاری، ج۴، ص۱۱۲، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ ق.
[۴۳] البخاری (م ۲۵۶ ق)، صحیح البخاری، ج۶، ص۱۲۱، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ ق.
[۴۴] مسلم (م ۲۶۱ ق)، صحیح مسلم، ج۷، ص۹۸، بیروت، دارالفکر.
[۴۵] احمدبن حنبل (م ۲۴۱ ق)، مسند احمد، ج۳، ص۲۴۴، بیروت، دار صادر.
ولى در احاديث اهل بیت (عليهم السلام) با نفى دروغ گفتن وى در اين موارد، اين سخنان بر توریه حمل شده است؛
[۴۶] الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۳۴۳، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
[۴۷] الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، المکاسب، ج۲، ص۱۹، به کوشش لجنة التحقیق، المؤتمر العالمی، ۱۴۲۰ ق.
[۴۸] الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۷، ص۲۲۷، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
به اين بيان كه مراد حضرت ابراهيم(عليه السلام) از بيمارى، بيمارى آن حضرت در آينده
[۴۹] الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۷، ص۲۶۰، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۵۰] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۵، ص۹۳، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
[۵۱] الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۱۷، ص۱۴۸ - ۱۴۹، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
يا بيمار بودن آن حضرت از نظر بت پرستان به سبب مخالفت وى با آيين آنان بوده است.
[۵۲] الطوسی(م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۷، ص۲۶۰، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۵۳] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۷، ص۹۷، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.


۴.۱.۲ - تقيه حضرت يوسف(عليه السلام)

آن حضرت براى نگه داشتن برادرش بنیامین نزد خود، جام پادشاه را ميان بار او قرار داد و برادرانش ـ با اينكه جام را ندزديده بودند ـ به سرقت متهم شدند: «فَلَمّا جَهَّزَهُم بِجَهازِهِم جَعَلَ السِّقايَةَ فى رَحلِ اَخيهِ ثُمَّ اَذَّنَ مُؤَذِّنٌ اَيَّتُهَا العيرُ اِنَّكُم لَسـرِقون».
[۵۴] يوسف/سوره۱۲، آیه۷۰.
در احاديثى از امام باقر (عليه السلام)
[۵۵] العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۱۸۴، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
[۵۶] الصدوق (م ۳۸۱ ق)، علل الشرایع، ج۱، ص۵۱، به کوشش بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدری، ۱۳۸۵ ق.
[۵۷] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۹، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
و امام صادق (عليه السلام)
[۵۸] العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۱۸۴، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
[۵۹] القمی (م ۳۰۷ ق)، تفسیر القمی، ج۱، ص۳۴۸ - ۳۴۹، به کوشش الجزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ ق.
[۶۰] العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۴۴۳، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
اين كار از مصاديق تقيه خوانده شده و دروغ بودن آن نفى شده است، زيرا در اين كار از روش توريه استفاده شده و مراد از سارق بودن برادران يوسف، سرقت گذشته آنان بود كه يوسف(عليه السلام) را از پدر دزديده بودند.
[۶۱] القمی (م ۳۰۷ ق)، تفسیر القمی، ج۱، ص۳۴۹، به کوشش الجزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ ق.
[۶۲] الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۶، ص۱۷۰، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۶۳] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۹، ص۲۳۰ - ۲۳۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.


۴.۱.۳ - تقيه مؤمن آل فرعون

مؤمن آل فرعون ايمان خود را پنهان مى كرد: «و قالَ رَجُلٌ مُؤمِنٌ مِن ءالِ فِرعَونَ يَكتُمُ ايمـنَهُ اَتَقتُلونَ رَجُلاً اَن يَقولَ رَبِّىَ اللّهُ».
[۶۴] غافر/سوره۴۰، آیه۲۸.
مفسران، مؤمن آل فرعون را از قبطیان
[۶۵] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۸، ص۴۳۷، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
[۶۶] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۵، ص۳۰۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
[۶۷] ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، ج۴، ص۸۴، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
يا بنی اسرائیل
[۶۸] الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۹، ص۷۲، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۶۹] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ص۱۵، ص۳۰۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
[۷۰] ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، ج۴، ص۸۴، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
دانسته و نام او را حزقیل
[۷۱] الفیض کاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، ج۴، ص۳۴۰، بیروت، نشر اعلمی، ۱۴۰۲ ق.
[۷۲] العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، ج۴، ص۵۱، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش ، .
[۷۳] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۵، ص۳۰۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
يا حبیب نجار يا سمعون يا شمعون
[۷۴] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۸، ص۴۳۷، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
[۷۵] ابن الجوزی (م ۵۹۷ ق)، زادالمسیر، ج۷، ص۴۰، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۷ ق.
[۷۶] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۵، ص۳۰۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
ذكر كرده اند. وى كه پسردایی يا پسر عموی فرعون بود، براى حفظ جان، ايمان خود را از فرعونيان مخفى مى كرد.
[۷۷] الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۲۴، ص۷۳، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
[۷۸] مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۳۹۴، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ۱۴۱۱ ق.
طبق روايتى از امام صادق(عليه السلام) کتمان ایمان از سوى مؤمن آل فرعون بر اثر تقيه بود.
[۷۹] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۸، ص۴۳۷، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
[۸۰] العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، ج۴، ص۵۱۹، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
[۸۱] تفسیر الصافی، ج۴، ص۳۴۰، بیروت، نشر اعلمی، ۱۴۰۲ ق.
مدت زمان تقيه وى ۱۰۰
[۸۲] ابن الجوزی (م ۵۹۷ ق)، زادالمسیر، ج۷، ص۴۰ - ۴۱، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۷ ق.
[۸۳] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۱، ص۳۱۹، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
[۸۴] ابن عساکر (م ۵۷۱ ق)، تاریخ مدینة دمشق، ج۶۱، ص۳۲، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
يا ۶۰۰ سال(القمی (م ۳۰۷ ق)،
[۸۵] تفسیر القمی، به کوشش الجزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ ق.
[۸۶] الطبرسی (م قرن ۷)، مشکاة الانوار، به کوشش هوشمند، دارالحدیث.
[۸۷] المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۱۳، ص۲۸، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
نقل شده است.


۴.۱.۴ - تقيه اصحاب كهف

درآيات ۱۹ -۲۰ كهف/۱۸ به تقيه اصحاب کهف اشاره شده است.
[۸۸] مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۲، ص۳۷۶، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
[۸۹] التقیه فی الفکر الاسلامی، ص۳۳ - ۳۴، مرکز الرسالة، قم، مرکز الرسالة، ۱۴۱۹ ق.
آنان هنگامى كه يكى از ياران خود را براى تهيه غذا به شهر فرستادند، به وى سفارش كردند به گونه اى رفتار كند كه کافران متوجه حضور آنان و ايمانشان نگردند: «فَابعَثوا اَحَدَكُم بِوَرِقِكُم هـذِهِ اِلَى المَدينَةِ فَليَنظُر اَيُّها اَزكى طَعامـًا فَليَأتِكُم بِرِزق مِنهُ وليَتَلَطَّف ولا يُشعِرَنَّ بِكُم اَحَدا • اِنَّهُم اِن يَظهَروا عَلَيكُم يَرجُموكُم اَو يُعيدوكُم فى مِلَّتِهِم ولَن تُفلِحوا اِذًا اَبَدا».
[۹۰] کهف/سوره۱۸، آیات۱۹-۲۰.

امام صادق (عليه السلام) تقيه اصحاب كهف را بالاترين حدّ تقيه در ميان مؤمنان دانست و فرمود: تقيه آنان با اظهار شرک و شركت در اعیاد مشرکان و بستن زنّار (پارچه اى مخصوص كه یهود و نصارا به کمر مى بندند) بود.
[۹۱] النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۲۷۲، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
[۹۲] العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۳۲۱ - ۳۲۳، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
[۹۳] المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۱۴، ص۴۲۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.


۴.۲ - در شريعت اسلام

افزون بر ادله گذشته كه بر مشروعيت تقيه در اسلام نيز دلالت دارد ادله و شواهد ديگرى نيز مشروعيت تقيه را در اسلام ثابت مى كند كه عبارت اند از:

۴.۲.۱ - قرآن

۱. آيه ۲۸ آل عمران/۳ كه پس از منع مسلمانان از دوستى و پذيرش ولايت كافران، موارد تقيه را از اين حكم استثنا مى كند: «لا يَتَّخِذِ المُؤمِنونَ الكـفِرينَ اَولِياءَ مِن دونِ المُؤمِنِينَ ... اِلاّ اَن تَتَّقوا مِنهُم تُقـةً».
[۹۴] آل عمران/سوره۳، آیه۲۸.
بسيارى از مفسران و فقهای شیعه
[۹۵] الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۲، ص۴۳۴، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۹۶] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۲، ص۲۷۳، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
[۹۷] یوسف البحرانی (م ۱۱۸۶ق)، الحدائق الناضره، ج۲، ص۴۱۵، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ ش.
و اهل سنت
[۹۸] الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۳، ص۳۰۹، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
[۹۹] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۴، ص۵۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
[۱۰۰] السرخسی (م ۴۸۳ ق)، المبسوط، ج۲۴، ص۴۵، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
اين آيه را دليل بر مشروعيت تقيه دانسته اند.
۲. در آيه ۱۰۶ نحل/۱۶ بر زبان راندن سخنان كفرآميز در صورت اكراه تجويز شده است: «مَن كَفَرَ بِاللّهِ مِن بَعدِ ايمـنِهِ اِلاّ مَن اُكرِهَ و قَلبُهُ مُطمـَئِنٌّ بِالايمـنِ».
[۱۰۱] نحل/سوره۱۶، آیه۱۰۶.
اين آيه درباره گروهى از مسلمانان صدر اسلام نازل شد كه براى رها كردن دين اسلام مورد آزار مشركان قرار گرفتند. در اين ميان، عمار به ظاهر خواسته آنان را برآورد و با گفتن سخنان کفرآمیز جان خود را نجات داد.
[۱۰۲] الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۱۴، ص۲۳۷، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
[۱۰۳] الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۶، ص۲۰۳، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
[۱۰۴] الفیض کاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، ج۳، ص۱۵۷، بیروت، نشر اعلمی، ۱۴۰۲ ق.
پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) ضمن تأييد كار عمار به وى فرمود كه اگر باز هم در چنين وضعى قرار گرفت، اين كار را تكرار كند.
[۱۰۵] الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۹، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
[۱۰۶] الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۱۴، ص۲۳۷، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.

۳. آيه ۲۵ فتح/۴۸ كه برخى از مؤمنان مکه را چنين وصف كرده كه براى حفظ جان خود ايمانشان را مخفى مى كردند: «و لَولا رِجالٌ مُؤمِنونَ و نِساءٌ مُؤمِنـتٌ لَم تَعلَموهُم اَن تَطَـوهُم فَتُصيبَكُم مِنهُم مَعَرَّةٌ بِغَيرِ عِلم».
[۱۰۷] فتح/سوره۴۸، آیه۲۵.
[۱۰۸] ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، ج۴، ص۲۰۸، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
[۱۰۹] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۶، ص۲۸۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.

۴. افزون بر آيات مذكور، آياتى كه حَرَج و دشوارى را در دين نفى مى كند؛ مانند آيه ۱۸۵ بقره/۲: «يُريدُ اللّهُ بِكُمُ اليُسرَ ولا يُريدُ بِكُمُ العُسرَ»
[۱۱۰] بقره/سوره۲، آیه۱۸۵.
و آيه ۷۸ حجّ/۲۲: «و ما جَعَلَ عَلَيكُم فِى الدّينِ مِن حَرَج»،
[۱۱۱] حج/سوره۲۲، آیه۷۸.
آياتى كه افراد را به اندازه توان آن ها مکلف دانسته است؛ مانند «لا يُكَلِّفُ اللّهُ نَفسًا اِلاّ وُسعَها»
[۱۱۲] بقره/سوره۲، آیه۲۸۶.
و آياتى كه در حالت اضطرار، ارتكاب برخى محرمات را جايز مى شمرند؛ مانند آيه ۱۷۳ بقره/۲: «اِنَّما حَرَّمَ عَلَيكُمُ المَيتَةَ والدَّمَ و لَحمَ الخِنزِيرِ ... فَمَنِ اضطُرَّ غَيرَ باغ ولا عاد فَلاَ اِثمَ عَلَيهِ»
[۱۱۳] بقره/۲، آیه۱۷۳.
و آيات ۱۴۵ انعام/ ۶
[۱۱۴] انعام/سوره۶، آیه۱۴۵.
و ۱۱۵ نحل/۱۶
[۱۱۵] نحل/سوره۱۶، آیه۱۱۵.
نيز بر جواز تقيه در حالات خاص دلالت دارند، زيرا يكى از مصاديق حرج يا اضطرار آن است كه جان، آبرو يا مال شخص يا ديگران در معرض خطر باشد.
[۱۱۶] مصطفی قیصر العاملی، التقیة عند اهل البیت (علیهم‌السلام)، ص۱۸ - ۱۹، المجمع العالمی لاهل البیت (علیهم‌السلام)، ۱۴۱۵ ق.
[۱۱۷] سید عبدالحسین شرف الدین (م ۱۳۷۷ ق)، اجوبة مسائل، ص۶۱ ، ۸۱، صیدا، مطبعة العرفان، ۱۳۷۳ ق.

۵. در احاديث اهل بيت(عليهم السلام) برخى تعابير قرآنى هم به تقيه تفسير شده يا تقيه مصداق آن به شمار آمده است، مانند «الحَسَنَة» و «دفع احسن» در آيات ۳۴ فصّلت/۴۱: «لا تَستَوِى الحَسَنَةُ و لاَ السَّيِّئَةُ اِدفَع بِالَّتى هِىَ اَحسَنُ»
[۱۱۸] فصلت/سوره۴۱، آیه۳۴.
و ۹۶ مؤمنون/۲۳
[۱۱۹] مؤمنون/سوره۲۳، آیه۹۶.
و ۵۴ قصص/۲۸
[۱۲۰] قصص/سوره۲۸، آیه۵۴.
[۱۲۱] الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۸، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
[۱۲۲] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۴ - ۲۰۸، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
[۱۲۳] النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۳۰۳، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
؛ همچنين « صبر » در آيات ۲۰۰ آل عمران/۳: «اصبِروا و صابِروا و رابِطوا»
[۱۲۴] آل عمران/سوره۳، آیه۲۰۰.
[۱۲۵] العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۱۳، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
[۱۲۶] الفیض کاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، ج۱، ص۴۱۲، بیروت، نشر اعلمی، ۱۴۰۲ ق.
[۱۲۷] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶،ص۲۰۸، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
و ۵۴ قصص/۲۸
[۱۲۸] قصص/سوره۲۸، آیه۵۴.
[۱۲۹] الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۷، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
[۱۳۰] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۳، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
[۱۳۱] الطبرسی (م قرن ۷)، مشکاة الانوار، ص۸۸، به کوشش هوشمند، دارالحدیث.
و «اَتقاكُم» در آيه ۱۳ حجرات/۴۹: «اِنَّ اَكرَمَكُم عِندَ اللّهِ اَتقـكُم»
[۱۳۲] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.
كه مراد كسانى اند كه بيشتر تقيه مى كنند.
[۱۳۳] الطوسی (م ۴۶۰ ق)، الامالی، ص۶۶۱، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۴ ق.
[۱۳۴] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۲، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
[۱۳۵] النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۲۵۴، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
برخى احاديث مصداق «سَدّاً» و «رَدماً» در آيات ۹۴ - ۹۵ كهف/۱۸ را تقيه شمرده اند.
[۱۳۶] العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۳۵۱، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
[۱۳۷] العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، ج۳، ص۳۰۸، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
[۱۳۸] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۳، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
در حديثى ديگر، يكى از مصاديق «انداختن خود در هلاكت» كه آيه ۱۹۵ بقره/۲ از آن نهى كرده: «و لاتُلقوا بِاَيديكُم اِلَى التَّهلُكَةِ»
[۱۳۹] بقره/سوره۲، آیه۱۹۵.
رها كردن تقيه به شمار رفته است.
[۱۴۰] العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۸۷، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة
[۱۴۱] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۴، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.)
[۱۴۲] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۶۰، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
بنابر روايتى از امام رضا (عليه السلام) يكى از مصاديق «مُصيبَة» در آيه ۳۰ شورى/۴۲: «وما اَصـبَكُم مِن مُصيبَة فَبِما كَسَبَت اَيديكُم»
[۱۴۳] شوری/سوره۴۲، آیه۳۰.
مصائبى است كه به سبب تقيه نكردن به انسان مى رسد.
[۱۴۴] التفسیر المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)، ص۳۲۱، به کوشش ابطحی، قم، مدرسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۹ ق.
[۱۴۵] المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۷۲، ص۴۱۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
[۱۴۶] اسماعیل معزی ملایری، جامع احادیث الشیعه، ج۱۸، ص۳۸۸، قم، مطبعة العلمیة، ۱۳۹۹ ق.


۴.۲.۲ - روایات

افزون بر آيات قرآن، احاديث پرشمار و نيز سیره پیامبر اکرم و امامان معصوم(عليهم السلام) و صحابيان، بر جواز تقيه دلالت و تأكيد دارد. در شمار احاديثى كه در اين باره از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نقل شده
[۱۴۷] الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۹۹، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
[۱۴۸] البخاری (م ۲۵۶ ق)، صحیح البخاری، ج۷، ص۸۲، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ ق.
[۱۴۹] مسلم (م ۲۶۱ ق)، صحیح مسلم، ج۸، ص۲۱، بیروت، دارالفکر.
، آمده است كه پيامبراكرم(صلى الله عليه وآله) كار مسلمانى را كه با تقيه جان خود را حفظ كرده بود، تأييد فرمود؛
[۱۵۰] النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۲۷۴، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
[۱۵۱] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۰، ص۱۸۹، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
[۱۵۲] السرخسی (م ۴۸۳ ق)، المبسوط، ج۲۴، ص۱۳۵، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
همچنين به حجاج بن علاط اجازه داد كه با گفتن سخنانى بر ضد آن حضرت در مکه جان و مال خود و خويشاوندانش را حفظ كند.
[۱۵۳] احمدبن حنبل (م ۲۴۱ ق)، مسند احمد، ج۳، ص۱۳۸، بیروت، دار صادر.
[۱۵۴] ابن‌سعد، الطبقات الکبرى (م ۲۳۰ ق)، الطبقات الکبری، ج۹، ص۱۵۱، بیروت، دار صادر.
[۱۵۵] عقائد الامامیه، المظفر (م ۱۳۸۱ ق)، قم، انصاریان.
[۱۵۶] الهیثمی (م ۸۰۷ ق)، مجمع الزوائد، ج۶، ص۱۵۴، به کوشش العراقی و ابن حجر، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۲ ق.
در احاديث امامان معصوم(عليهم السلام) تقيه سپر خداوند الکلینی
[۱۵۷] (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۹، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
[۱۵۸] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۷، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
يا سپر مؤمن
[۱۵۹] الطبرسی (م قرن ۷)، مشکاة الانوار، ص۹۰، به کوشش هوشمند، دارالحدیث.
[۱۶۰] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۴ - ۲۰۵، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
[۱۶۱] المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۷۲، ص۳۹۸، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
و دين آنان خوانده شده و كسانى كه تقيه نمى كنند بى دين شمرده شده
[۱۶۲] ابن ابی جمهور (م ۸۸۰ ق)، عوالی اللئالی، ج۲، ص۱۰۴، به کوشش عراقی، قم، سیدالشهداء، ۱۴۰۳ ق.
[۱۶۳] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۴، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
[۱۶۴] المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۷۲، ص۷۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
و شيعيان به مدارا كردن با پيروان ديگر مذاهب و شركت در مجالس و نمازهای جماعت آنان در اوضاع خاص و تشییع جنازه های آنان ترغيب شده اند.
[۱۶۵] الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۹، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
[۱۶۶] الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۹ - ۲۲۰، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
[۱۶۷] المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۷۲، ص۴۳۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.


۴.۲.۳ - سیره

در سيره صحابيان و تابعیان نيز تقيه رواج داشته و از برخى صحابه مانند ابن مسعود
[۱۶۸] مالک بن انس (م ۱۷۹ق)، المدونة الکبری، ج۳، ص۲۹، مصر، مطبعة السعاده.
[۱۶۹] السرخسی (م ۴۸۳ ق)، المبسوط، ج۲۴، ص۵۰، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
[۱۷۰] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۰، ص۱۸۳، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
[۱۷۱] القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۰، ص۱۹۰، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
جابر بن عبدالله انصاری
[۱۷۲] السرخسی (م ۴۸۳ ق)، المبسوط، ج۲۴، ص۴۷، یروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
ابوهریره
[۱۷۳] ابن‌سعد، الطبقات الکبرى (م ۲۳۰ ق)، ج۲، ص۳۶۲، بیروت، دار صادر.
ابن‌سعد،
[۱۷۴] الطبقات الکبرى (م ۲۳۰ ق)، الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۳۱، بیروت، دار صادر.
[۱۷۵] شمس الدین الذهبی (م ۷۴۸ ق)، تذکرة الحفّاظ، ج۱، ص۳۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۱۷۶] ابن حجر العسقلانی (م ۸۵۲ ق)، الاصابه، ج۷، ص۳۵۸، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ ق.
و ...، عمل به تقيه گزارش شده است.

۴.۲.۴ - اجماع

افزون بر ادله ياد شده، اجماع فقهاى امامى نيز بر مشروع بودن تقيه دلالت دارد.
[۱۷۷] سید محمد حسن بجنوردی، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۵۰، به کوشش مهریزی و درایتی، قم، هادی، ۱۴۱۹ ق.
[۱۷۸] نعمت الله صفری، نقش تقیه در استنباط، ص۱۵۵ - ۱۵۶، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۸۱ ش.



(۱) سید عبدالحسین شرف الدین (م ۱۳۷۷ ق)، اجوبة مسائل، صیدا، مطبعة العرفان، ۱۳۷۳ ق.
(۲) الجصاص (م ۳۷۰ ق)، احکام القرآن، به کوشش عبدالسلام محمد، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ ق.
(۳) ابن حجر العسقلانی (م ۸۵۲ ق)، الاصابه، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ ق.
(۴) آل کاشف الغطاء (م ۱۳۷۳ ق)، اصل الشیعه و اصولها، به کوشش علاء آل جعفر، قم، مؤسسه امام علی (علیه‌السلام)، ۱۴۱۵ ق.
(۵) السبحانی، اضواء علی عقائد الشیعه، مؤسسة الامام الصادق (علیه‌السلام)، ۱۴۲۱ ق.
(۶) الطوسی (م ۴۶۰ ق)، الامالی، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۴ ق.
(۷) عبدالحلیم الجندی، الامام جعفر الصادق (علیه‌السلام)، قاهرة، ۱۳۹۷ ق.
(۸) ابن قتیبة (م ۲۷۶ ق)، الامامة و السیاسه، به کوشش علی شیری، بیروت، شریف رضی، ۱۴۱۳ ق.
(۹) المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
(۱۰) ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، البدایة والنهایه، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ ق.
(۱۱) الزبیدی (م ۱۲۰۵ ق)، تاج العروس، بیروت، مکتبة الحیات.
(۱۲) الطبری (م ۳۱۰ ق)، تاریخ الامم والملوک، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ ق.
(۱۳) ابن عساکر (م ۵۷۱ ق)، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
(۱۴) احمد بن یعقوب (م ۲۹۲ ق)، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر، ۱۴۱۵ ق.
(۱۵) الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۱۶) علی الکورانی، تدوین القرآن، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ ق.
(۱۷) شمس الدین الذهبی (م ۷۴۸ ق)، تذکرة الحفّاظ، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۱۸) المفید (م ۴۱۳ ق)، تصحیح اعتقادات الامامیه، به کوشش درگاهی، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ ق.
(۱۹) الفیض کاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، بیروت، نشر اعلمی، ۱۴۰۲ ق.
(۲۰) العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
(۲۱) ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
(۲۲) سید مصطفی خمینی (م ۱۳۵۶ ش)، تفسیر القرآن الکریم، نشر آثار الامام (قدس سره)، ۱۴۱۸ ق.
(۲۳) القمی (م ۳۰۷ ق)، تفسیر القمی، به کوشش الجزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ ق.
(۲۴) الفخر الرازی (م ۶۰۶ ق)، التفسیر الکبیر، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ ق.
(۲۵) رشید رضا (م ۱۳۵۴ ق)، تفسیر المنار، قاهرة، دارالمنار، ۱۳۷۳ ق.
(۲۶) التفسیر المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)، به کوشش ابطحی، قم، مدرسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۹ ق.
(۲۷) مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
(۲۸) العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
(۲۹) مرتضی الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، التقیه، به کوشش فارس الحسون، قم، مؤسسة قائم آل محمد (عج)، ۱۴۱۲ ق.
(۳۰) مصطفی قیصر العاملی، التقیة عند اهل البیت (علیهم‌السلام)، المجمع العالمی لاهل البیت (علیهم‌السلام)، ۱۴۱۵ ق.
(۳۱) محمد علی صالح، التقیة فی فقه اهل البیت (علیهم‌السلام)، بهمن، ۱۴۱۸ ق.
(۳۲) التقیه فی الفکر الاسلامی، مرکز الرسالة، قم، مرکز الرسالة، ۱۴۱۹ ق.
(۳۳) میرزا علی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تقریرات البحث الخوئی (م ۱۴۱۳ ق)، قم، انصاریان، ۱۴۱۷ ق.
(۳۴) الطوسی (م ۴۶۰ ق)، تهذیب الاحکام، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ ش.
(۳۵) اسماعیل معزی ملایری، جامع احادیث الشیعه، قم، مطبعة العلمیة، ۱۳۹۹ ق.
(۳۶) الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
(۳۷) القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
(۳۸) یوسف البحرانی (م ۱۱۸۶ق)، الحدائق الناضره، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ ش.
(۳۹) غلام رضا کاردان، الرد علی شبهات الوهابیه.
(۴۰) امام خمینی (قدس سره)، الرسائل، به کوشش تهرانی، اسماعیلیان، ۱۳۸۵ ق.
(۴۱) الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، رسائل فقهیه، به کوشش لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، قم، مؤسسة الکلام، ۱۴۱۴ ق.
(۴۲) الآلوسی (م ۱۲۷۰ ق)، روح المعانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۴۳) ابوالفتوح رازی (م ۵۵۴ ق)، روض الجنان، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ ش.
(۴۴) ابن الجوزی (م ۵۹۷ ق)، زادالمسیر، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۷ ق.
(۴۵) الترمذی (م ۲۷۹ ق)، سنن الترمذی، به کوشش عبدالوهاب، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۲ق.
(۴۶) البیهقی (م ۴۵۸ ق)، السنن الکبری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ ق.
(۴۷) ابن ابی الحدید (م ۶۵۶ ق)، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیة، ۱۳۷۸ ق.
(۴۸) مغنیه، (م ۱۴۰۰ ق)، الشیعة فی المیزان، قاهرة، دارالشروق، ۱۳۹۹ ق.
(۴۹) الجوهری (م ۳۹۳ ق)، الصحاح، به کوشش عبدالغفور العطاری، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ ق.
(۵۰) البخاری (م ۲۵۶ ق)، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ ق.
(۵۱) مسلم (م ۲۶۱ ق)، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر.
(۵۲) سید نور الله التستری (م ۱۰۱۹ ق)، الصوارم المهرقه، به کوشش سیدجلال الدین محدث، تهران، نهضت، ۱۳۶۷ ش.
(۵۳) ابن‌سعد، الطبقات الکبرى (م ۲۳۰ ق)، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر؛ عقائد الامامیه، المظفر (م ۱۳۸۱ ق)، قم، انصاریان
(۵۴) السبحانی، العقیدة الاسلامیه، قم، مؤسسه امام صادق (علیه‌السلام)، ۱۴۱۹ ق.
(۵۵) الصدوق (م ۳۸۱ ق)، علل الشرایع، به کوشش بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدری، ۱۳۸۵ ق.
(۵۶) ابن ابی جمهور (م ۸۸۰ ق)، عوالی اللئالی، به کوشش عراقی، قم، سیدالشهداء، ۱۴۰۳ ق.
(۵۷) ابراهیم الثقفی الکوفی (م ۲۸۳ ق)، الغارات، به کوشش سید جلال الدین المحدث، بهمن، ۱۳۵۵ ش.
(۵۸) سید محمد صادق روحانی، فقه ا لصادق (علیه‌السلام)، قم، دارالکتاب، ۱۴۱۳ ق.
(۵۹) علی محمد فتح الدین، فلک النجاه، به کوشش اصغر علی، دارالسلام، ۱۴۱۸ ق.
(۶۰) سید محمد حسن بجنوردی، القواعد الفقهیه، به کوشش مهریزی و درایتی، قم، هادی، ۱۴۱۹ ق.
(۶۱) مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ۱۴۱۱ ق.
(۶۲) العاملی الشهید الاول (م ۷۸۶ ق)، القواعد والفوائد، به کوشش سید عبدالهادی، قم، مکتبة المفید.
(۶۳) الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
(۶۴) ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م ۶۳۰ ق)، الکامل فی التاریخ، به کوشش عبدالله القاضی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۷ ق.
(۶۵) امام خمینی (قدس سره) (م۱۳۶۸ش)، کتاب البیع، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۰ ق.
(۶۶) الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، الکتاب الطهاره، قم، لجنة تحقیق تراث الشیخ، المؤتمر العالمی لمیلاد الشیخ الانصاری، ۱۴۱۵ ق.
(۶۷) محمد امین زین الدین، کلمة التقوی (فتاوی)، قم، مهر، ۱۴۱۳ ق.
(۶۸) المتقی الهندی (م ۹۷۵ ق)، کنزالعمال، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرسالة، ۱۴۱۳ ق.
(۶۹) السرخسی (م ۴۸۳ ق)، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
(۷۰) الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
(۷۱) الهیثمی (م ۸۰۷ ق)، مجمع الزوائد، به کوشش العراقی و ابن حجر، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۲ ق.
(۷۲) لطف الله صافی گلپایگانی، مجموعة الرسائل، قم، مؤسسة الامام المهدی (عج)، ۱۴۰۴ ق.
(۷۳) ابن خالد البرقی (م ۲۷۴ ق)، المحاسن، به کوشش حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۲۶ ش.
(۷۴) فیاضی، محاضرات فی اصول الفقه، تقریرات بحث الخوئی (م ۱۴۱۳ ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۹ ق.
(۷۵) السبحانی، محاضرات فی الالهیات، تلخیص علی ربانی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ ق.
(۷۶) مالک بن انس (م ۱۷۹ق)، المدونة الکبری، مصر، مطبعة السعاده.
(۷۷) سید مرتضی، مسائل الناصریات، کوشش مرکز البحوث والدراسات، تهران، رابطة الثقافة والعلاقات الاسلامیة، ۱۴۱۷ ق.
(۷۸) الشهید الثانی (م ۹۶۵ ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ ق.
(۷۹) النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
(۸۰) احمدبن حنبل (م ۲۴۱ ق)، مسند احمد، بیروت، دار صادر.
(۸۱) الطبرسی (م قرن ۷)، مشکاة الانوار، به کوشش هوشمند، دارالحدیث.
(۸۲) توحیدی، مصباح الفقاهه، تقریرات بحث الخوئی (م ۱۴۱۳ ق)، قم، مکتبة داوری.
(۸۳) الفیومی (م ۷۷۰ ق)، المصباح المنیر، قم، دارالهجرة، ۱۴۰۵ ق.
(۸۴) الصدوق (م ۳۸۱ ق)، معانی الاخبار، به کوشش غفاری، قم، انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱ ش.
(۸۵) الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، المکاسب، به کوشش لجنة التحقیق، المؤتمر العالمی، ۱۴۲۰ ق.
(۸۶) امام خمینی (قدس سره)، المکاسب المحرمه، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۰ ق.
(۸۷) الشهرستانی (م ۵۴۸ ق)، الملل والنحل، به کوشش سید گیلانی، بیروت، دارالمعرفة.
(۸۸) العلامة الحلی (م ۷۲۶ ق)، منتهی المطلب، چاپ سنگی.
(۸۹) السبحانی، منشور عقاید الامامیه، مؤسسة امام صادق (علیه‌السلام).
(۹۰) الصدوق (م ۳۸۱ ق)، من لا یحضره الفقیه، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ ق.
(۹۱) احمدی میانجی، مواقف الشیعه، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ ق.
(۹۲) ابن تیمیه (م ۷۲۸ ق)، منهاج السنة النبویه، مصر، المطبعة الکبری الامیریة، ۱۳۲۱ ق.
(۹۳) ری شهری، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، ۱۴۱۶ ق.
(۹۴) الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
(۹۵) السید محمد بن عقیل (م ۱۳۵۰ ق)، النصائح الکافیه، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۲ ق.
(۹۶) المقداد السیوری (م ۸۲۶ ق)، نضد القواعد الفقهیه، به کوشش کوه کمری، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۳ ق.
(۹۷) نعمت الله صفری، نقش تقیه در استنباط، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۸۱ ش.
(۹۸) سید نعمت الله الجزائری (م ۱۱۱۲ ق)، نور البراهین، به کوشش رجائی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۷ ق.
(۹۹) صبحی صالح، نهج البلاغه، تهران، دارالاسوة، ۱۴۱۵ ق.
(۱۰۰) الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
(۱۰۱) احمد الوائلی، هویة التشیع، بیروت، دارالصفوة، ۱۴۱۴ ق.

۱. ↑ السبحانى، العقيدة الاسلاميه، ص۱۷۳، قم، مؤسسه امام صادق(عليه السلام)، ۱۴۱۹ ق.
۲. ↑ التقیه فی الفکر الاسلامی، مرکز الرسالة، ج۱، ص۱۶، قم، مرکز الرسالة، ۱۴۱۹ ق.
۳. ↑ التقیه فی الفکر الاسلامی، مرکز الرسالة، ج۱، ص۱۰۹، قم، مرکز الرسالة، ۱۴۱۹ ق.
۴. ↑ سيد محمد حسن بجنوردى، القواعد الفقهيه، ج۵، ص۷۵، به كوشش مهريزى و درايتى، قم، هادى، ۱۴۱۹ ق.
۵. ↑ مكارم شيرازى، القواعد الفقهيه، ج۱، ص۳۸۸، مدرسة الامام اميرالمؤمنين(عليه السلام)، ۱۴۱۱ ق.
۶. ↑ فياضى، محاضرات فى اصول الفقه، تقريرات بحث الخوئى (م. ۱۴۱۳ ق.)، ج۲، ص۲۷۹، قم، نشر اسلامى، ۱۴۱۹ ق.
۷. ↑ محمد على صالح، التقية فى فقه اهل البيت(عليهم السلام)، ج۱، ص۶۶، بهمن، ۱۴۱۸ ق.
۸. ↑ نعمت الله صفرى، نقش تقيه در استنباط، ص۱۴۳-۱۴۵، قم، دفتر تبليغات، ۱۳۸۱ ش.
۹. ↑ مصطفى قيصر العاملى، التقية عند اهل البيت(عليهم السلام)، ص۲۵-۲۶، المجمع العالمى لاهل البيت(عليهم السلام)، ۱۴۱۵ ق.
۱۰. ↑ العاملی الشهید الاول (م ۷۸۶ ق)، القواعد والفوائد، ج۲، ص۱۵۷ - ۱۵۸، به کوشش سید عبدالهادی، قم، مکتبة المفید .
۱۱. ↑ المقداد السیوری (م ۸۲۶ ق)، نضد القواعد الفقهیه، ص۲۷۰، به کوشش کوه کمری، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۳ ق.
۱۲. ↑ مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۴۱۱، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ۱۴۱۱ ق.
۱۳. ↑ الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، رسائل فقهیه، ص۷۴، به کوشش لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، قم، مؤسسة الکلام، ۱۴۱۴ ق.
۱۴. ↑ سید محمد حسن بجنوردی، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۷۵، به کوشش مهریزی و درایتی، قم، هادی، ۱۴۱۹ ق.
۱۵. ↑ المقداد السیوری (م ۸۲۶ ق)، نضد القواعد الفقهیه، ص۲۷۰، به کوشش کوه کمری، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۳ ق.
۱۶. ↑ العلامة الحلی (م ۷۲۶ ق)، منتهی المطلب، ج۲، ص۱۰۲۵، چاپ سنگی.
۱۷. ↑ جواهر الكلام، ج۲۱، ص۳۹۲.
۱۸. ↑ الفخر الرازی (م ۶۰۶ ق)، التفسیر الکبیر، ج۸، ص۱۹۴، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ ق.
۱۹. ↑ شیرازی، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۴۱۰، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ۱۴۱۱ ق.
۲۰. ↑ السبحانی، منشور عقاید الامامیه، ص۸۵، مؤسسة امام صادق (علیه‌السلام).
۲۱. ↑ آل کاشف الغطاء (م ۱۳۷۳ ق)، اصل الشیعه و اصولها، ص۳۱۶ - ۳۱۹، به کوشش علاء آل جعفر، قم، مؤسسه امام علی (علیه‌السلام)، ۱۴۱۵ ق.
۲۲. ↑ الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، رسائل فقهیه، ص۷۴، به کوشش لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، قم، مؤسسة الکلام، ۱۴۱۴ ق.
۲۳. ↑ مرتضی الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، التقیه، ص۳۹، به کوشش فارس الحسون، قم، مؤسسة قائم آل محمد (عج)، ۱۴۱۲ ق.
۲۴. ↑ العاملی الشهید الاول (م ۷۸۶ ق)، القواعد والفوائد، ج۲، ص۱۵۷ - ۱۵۸، به کوشش سید عبدالهادی، قم، مکتبة المفید.
۲۵. ↑ الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، الکتاب الطهاره، ج۲، ص۳۹۶، قم، لجنة تحقیق تراث الشیخ، المؤتمر العالمی لمیلاد الشیخ الانصاری، ۱۴۱۵ ق.
۲۶. ↑ سید محمد حسن بجنوردی، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۵۳، به کوشش مهریزی و درایتی، قم، هادی، ۱۴۱۹ ق.
۲۷. ↑ (م ۵۴۸ ق)، الملل والنحل، ج۱، ص۱۲۵، به کوشش سید گیلانی، بیروت، دارالمعرفة.
۲۸. ↑ احمد الوائلی، هویة التشیع، ص۱۸۹، بیروت، دارالصفوة، ۱۴۱۴ ق.
۲۹. ↑ مائده/سوره۵، آیه۵۴.
۳۰. ↑ صافات/سوره۳۷، آیات۸۸-۹۰.
۳۱. ↑ الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۲۳، ص۸۴، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
۳۲. ↑ تفسير قرطبى، ج۱۵، ص۹۲.
۳۳. ↑ الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۱۷، ص۱۴۸، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
۳۴. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۸، ص۳۱۶، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
۳۵. ↑ (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۵، ص۹۲، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
۳۶. ↑ الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۱۷، ص۱۴۹، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
۳۷. ↑ ابن خالد البرقی (م ۲۷۴ ق)، المحاسن، ج۱، ص۲۵۸، به کوشش حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۲۶ ش.
۳۸. ↑ الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۷، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
۳۹. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۵، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۴۰. ↑ مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۴۰۴، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ۱۴۱۱ ق
۴۱. ↑ انبياء/سوره۲۱، آیات۶۲ - ۶۳.
۴۲. ↑ البخاری (م ۲۵۶ ق)، صحیح البخاری، ج۴، ص۱۱۲، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ ق.
۴۳. ↑ البخاری (م ۲۵۶ ق)، صحیح البخاری، ج۶، ص۱۲۱، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ ق.
۴۴. ↑ مسلم (م ۲۶۱ ق)، صحیح مسلم، ج۷، ص۹۸، بیروت، دارالفکر.
۴۵. ↑ احمدبن حنبل (م ۲۴۱ ق)، مسند احمد، ج۳، ص۲۴۴، بیروت، دار صادر.
۴۶. ↑ الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۳۴۳، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
۴۷. ↑ الانصاری (م ۱۲۸۱ ق)، المکاسب، ج۲، ص۱۹، به کوشش لجنة التحقیق، المؤتمر العالمی، ۱۴۲۰ ق.
۴۸. ↑ الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۷، ص۲۲۷، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
۴۹. ↑ الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۷، ص۲۶۰، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۵۰. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۵، ص۹۳، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
۵۱. ↑ الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، ج۱۷، ص۱۴۸ - ۱۴۹، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
۵۲. ↑ الطوسی(م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۷، ص۲۶۰، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۵۳. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۷، ص۹۷، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
۵۴. ↑ يوسف/سوره۱۲، آیه۷۰.
۵۵. ↑ العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۱۸۴، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
۵۶. ↑ الصدوق (م ۳۸۱ ق)، علل الشرایع، ج۱، ص۵۱، به کوشش بحرالعلوم، نجف، مکتبة الحیدری، ۱۳۸۵ ق.
۵۷. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۹، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۵۸. ↑ العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۱۸۴، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
۵۹. ↑ القمی (م ۳۰۷ ق)، تفسیر القمی، ج۱، ص۳۴۸ - ۳۴۹، به کوشش الجزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ ق.
۶۰. ↑ العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۴۴۳، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
۶۱. ↑ القمی (م ۳۰۷ ق)، تفسیر القمی، ج۱، ص۳۴۹، به کوشش الجزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ ق.
۶۲. ↑ الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۶، ص۱۷۰، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۶۳. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۹، ص۲۳۰ - ۲۳۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
۶۴. ↑ غافر/سوره۴۰، آیه۲۸.
۶۵. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۸، ص۴۳۷، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
۶۶. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۵، ص۳۰۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
۶۷. ↑ ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، ج۴، ص۸۴، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
۶۸. ↑ الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۹، ص۷۲، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۶۹. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ص۱۵، ص۳۰۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
۷۰. ↑ ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، ج۴، ص۸۴، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
۷۱. ↑ الفیض کاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، ج۴، ص۳۴۰، بیروت، نشر اعلمی، ۱۴۰۲ ق.
۷۲. ↑ العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، ج۴، ص۵۱، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش ، .
۷۳. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۵، ص۳۰۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
۷۴. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۸، ص۴۳۷، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
۷۵. ↑ ابن الجوزی (م ۵۹۷ ق)، زادالمسیر، ج۷، ص۴۰، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۷ ق.
۷۶. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۵، ص۳۰۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
۷۷. ↑ الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۲۴، ص۷۳، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
۷۸. ↑ مکارم شیرازی، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۳۹۴، مدرسة الامام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ۱۴۱۱ ق.
۷۹. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۸، ص۴۳۷، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
۸۰. ↑ العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، ج۴، ص۵۱۹، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
۸۱. ↑ تفسیر الصافی، ج۴، ص۳۴۰، بیروت، نشر اعلمی، ۱۴۰۲ ق.
۸۲. ↑ ابن الجوزی (م ۵۹۷ ق)، زادالمسیر، ج۷، ص۴۰ - ۴۱، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۷ ق.
۸۳. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۱، ص۳۱۹، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
۸۴. ↑ ابن عساکر (م ۵۷۱ ق)، تاریخ مدینة دمشق، ج۶۱، ص۳۲، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
۸۵. ↑ تفسیر القمی، به کوشش الجزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ ق.
۸۶. ↑ الطبرسی (م قرن ۷)، مشکاة الانوار، به کوشش هوشمند، دارالحدیث.
۸۷. ↑ المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۱۳، ص۲۸، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
۸۸. ↑ مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۲، ص۳۷۶، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
۸۹. ↑ التقیه فی الفکر الاسلامی، ص۳۳ - ۳۴، مرکز الرسالة، قم، مرکز الرسالة، ۱۴۱۹ ق.
۹۰. ↑ کهف/سوره۱۸، آیات۱۹-۲۰.
۹۱. ↑ النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۲۷۲، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
۹۲. ↑ العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۳۲۱ - ۳۲۳، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
۹۳. ↑ المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۱۴، ص۴۲۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
۹۴. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۲۸.
۹۵. ↑ الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، ج۲، ص۴۳۴، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۹۶. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۲، ص۲۷۳، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
۹۷. ↑ یوسف البحرانی (م ۱۱۸۶ق)، الحدائق الناضره، ج۲، ص۴۱۵، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ ش.
۹۸. ↑ الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۳، ص۳۰۹، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
۹۹. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۴، ص۵۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
۱۰۰. ↑ السرخسی (م ۴۸۳ ق)، المبسوط، ج۲۴، ص۴۵، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
۱۰۱. ↑ نحل/سوره۱۶، آیه۱۰۶.
۱۰۲. ↑ الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۱۴، ص۲۳۷، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
۱۰۳. ↑ الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، ج۶، ص۲۰۳، به کوشش گروهی از علماء، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ ق.
۱۰۴. ↑ الفیض کاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، ج۳، ص۱۵۷، بیروت، نشر اعلمی، ۱۴۰۲ ق.
۱۰۵. ↑ الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۹، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
۱۰۶. ↑ الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، ج۱۴، ص۲۳۷، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
۱۰۷. ↑ فتح/سوره۴۸، آیه۲۵.
۱۰۸. ↑ ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، ج۴، ص۲۰۸، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
۱۰۹. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۶، ص۲۸۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
۱۱۰. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۸۵.
۱۱۱. ↑ حج/سوره۲۲، آیه۷۸.
۱۱۲. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۸۶.
۱۱۳. ↑ بقره/۲، آیه۱۷۳.
۱۱۴. ↑ انعام/سوره۶، آیه۱۴۵.
۱۱۵. ↑ نحل/سوره۱۶، آیه۱۱۵.
۱۱۶. ↑ مصطفی قیصر العاملی، التقیة عند اهل البیت (علیهم‌السلام)، ص۱۸ - ۱۹، المجمع العالمی لاهل البیت (علیهم‌السلام)، ۱۴۱۵ ق.
۱۱۷. ↑ سید عبدالحسین شرف الدین (م ۱۳۷۷ ق)، اجوبة مسائل، ص۶۱ ، ۸۱، صیدا، مطبعة العرفان، ۱۳۷۳ ق.
۱۱۸. ↑ فصلت/سوره۴۱، آیه۳۴.
۱۱۹. ↑ مؤمنون/سوره۲۳، آیه۹۶.
۱۲۰. ↑ قصص/سوره۲۸، آیه۵۴.
۱۲۱. ↑ الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۸، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
۱۲۲. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۴ - ۲۰۸، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۱۲۳. ↑ النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۳۰۳، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
۱۲۴. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۲۰۰.
۱۲۵. ↑ العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۲۱۳، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
۱۲۶. ↑ الفیض کاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، ج۱، ص۴۱۲، بیروت، نشر اعلمی، ۱۴۰۲ ق.
۱۲۷. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶،ص۲۰۸، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۱۲۸. ↑ قصص/سوره۲۸، آیه۵۴.
۱۲۹. ↑ الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۷، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
۱۳۰. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۳، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۱۳۱. ↑ الطبرسی (م قرن ۷)، مشکاة الانوار، ص۸۸، به کوشش هوشمند، دارالحدیث.
۱۳۲. ↑ حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.
۱۳۳. ↑ الطوسی (م ۴۶۰ ق)، الامالی، ص۶۶۱، قم، دارالثقافة، ۱۴۱۴ ق.
۱۳۴. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۲، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۱۳۵. ↑ النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۲۵۴، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
۱۳۶. ↑ العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۲، ص۳۵۱، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة.
۱۳۷. ↑ العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، ج۳، ص۳۰۸، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
۱۳۸. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۳، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۱۳۹. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۹۵.
۱۴۰. ↑ العیاشی (م ۳۲۰ ق)، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۸۷، به کوشش رسولی محلاّتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة
۱۴۱. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۴، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.)
۱۴۲. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۶۰، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۱۴۳. ↑ شوری/سوره۴۲، آیه۳۰.
۱۴۴. ↑ التفسیر المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)، ص۳۲۱، به کوشش ابطحی، قم، مدرسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۹ ق.
۱۴۵. ↑ المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۷۲، ص۴۱۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
۱۴۶. ↑ اسماعیل معزی ملایری، جامع احادیث الشیعه، ج۱۸، ص۳۸۸، قم، مطبعة العلمیة، ۱۳۹۹ ق.
۱۴۷. ↑ الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۹۹، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
۱۴۸. ↑ البخاری (م ۲۵۶ ق)، صحیح البخاری، ج۷، ص۸۲، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ ق.
۱۴۹. ↑ مسلم (م ۲۶۱ ق)، صحیح مسلم، ج۸، ص۲۱، بیروت، دارالفکر.
۱۵۰. ↑ النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۲۷۴، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
۱۵۱. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۰، ص۱۸۹، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
۱۵۲. ↑ السرخسی (م ۴۸۳ ق)، المبسوط، ج۲۴، ص۱۳۵، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
۱۵۳. ↑ احمدبن حنبل (م ۲۴۱ ق)، مسند احمد، ج۳، ص۱۳۸، بیروت، دار صادر.
۱۵۴. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبرى (م ۲۳۰ ق)، الطبقات الکبری، ج۹، ص۱۵۱، بیروت، دار صادر.
۱۵۵. ↑ عقائد الامامیه، المظفر (م ۱۳۸۱ ق)، قم، انصاریان.
۱۵۶. ↑ الهیثمی (م ۸۰۷ ق)، مجمع الزوائد، ج۶، ص۱۵۴، به کوشش العراقی و ابن حجر، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۲ ق.
۱۵۷. ↑ (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۹، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
۱۵۸. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۷، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۱۵۹. ↑ الطبرسی (م قرن ۷)، مشکاة الانوار، ص۹۰، به کوشش هوشمند، دارالحدیث.
۱۶۰. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۴ - ۲۰۵، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۱۶۱. ↑ المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۷۲، ص۳۹۸، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
۱۶۲. ↑ ابن ابی جمهور (م ۸۸۰ ق)، عوالی اللئالی، ج۲، ص۱۰۴، به کوشش عراقی، قم، سیدالشهداء، ۱۴۰۳ ق.
۱۶۳. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۰۴، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۱۶۴. ↑ المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۷۲، ص۷۷، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
۱۶۵. ↑ الکلینی (م ۳۲۹ ق)، الکافی، ج۲، ص۲۱۹، به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش.
۱۶۶. ↑ الحر العاملی (م۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۱۹ - ۲۲۰، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
۱۶۷. ↑ المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، ج۷۲، ص۴۳۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
۱۶۸. ↑ مالک بن انس (م ۱۷۹ق)، المدونة الکبری، ج۳، ص۲۹، مصر، مطبعة السعاده.
۱۶۹. ↑ السرخسی (م ۴۸۳ ق)، المبسوط، ج۲۴، ص۵۰، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
۱۷۰. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۰، ص۱۸۳، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
۱۷۱. ↑ القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۰، ص۱۹۰، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق.
۱۷۲. ↑ السرخسی (م ۴۸۳ ق)، المبسوط، ج۲۴، ص۴۷، یروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
۱۷۳. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبرى (م ۲۳۰ ق)، ج۲، ص۳۶۲، بیروت، دار صادر.
۱۷۴. ↑ الطبقات الکبرى (م ۲۳۰ ق)، الطبقات الکبری، ج۴، ص۳۳۱، بیروت، دار صادر.
۱۷۵. ↑ شمس الدین الذهبی (م ۷۴۸ ق)، تذکرة الحفّاظ، ج۱، ص۳۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
۱۷۶. ↑ ابن حجر العسقلانی (م ۸۵۲ ق)، الاصابه، ج۷، ص۳۵۸، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ ق.
۱۷۷. ↑ سید محمد حسن بجنوردی، القواعد الفقهیه، ج۵، ص۵۰، به کوشش مهریزی و درایتی، قم، هادی، ۱۴۱۹ ق.
۱۷۸. ↑ نعمت الله صفری، نقش تقیه در استنباط، ص۱۵۵ - ۱۵۶، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۸۱ ش.


دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «تقیه»، ج۸.    




جعبه ابزار