مسجد محمدپاشابوسنوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مسجد بوسنوی محمدپاشا،، بنایی در
صوفیه (
بلغارستان ) از آثار
سِنان،
معمار مشهور ترک، که امروزه به
کلیسا مبدّل شده است.
بانی آن محمدپاشا،
ملقب به
صوفی بوده است.
وی در
سال ۹۵۴ به جای
مصطفی پاشا، به
سمت وزیر دومی منصوب شد،
و بعد از آن نیز
والی بغداد،
بوسنه و
بدین (
بودین ) شد.
اولیاچلبی، که در سال ۱۰۶۲ به
صوفیه سفر کرده، نام این
مسجد را به صورت «مسجد قوجه درویش محمدپاشا»،
قید کرده، و درباره آن، اطلاعات جامعی داده است.
او می‌گوید: به آن مسجد، «
عمارت » نیز می‌گویند. (این
بنا ) یک «
عبادتگاهِ روشن» است؛
گنبدی عالی، همچون مساجد
سلاطین دارد؛ اندرون و بیرون آن کاملاً مزیّن است؛
صحن آن بسیار وسیع است، و
رواق‌های آن دارای
ستون‌هایی است، و نیز گنبد آن با
سرب پوشیده شده، و
مناره آن بلند و باریک است.
بنابر
وقفنامه‌ای با
تاریخ اواسط
ذیحجّه سال ۹۵۴، مسجد با
مدرسه،
کتابخانه،
عمارت،
بیمارخانه،
حمام و
کاروانسرای آن، به صورت مجموعه ساخته شده است.
در
کتیبه این مسجد نیز که در
موزه نگهداری می‌شود، تاریخ ۹۵۴ به چشم می‌خورد.
پس از جدا شدن
بلغارستان از
قلمرو عثمانی در سال ۱۲۹۵/ ۱۸۷۸، و خارج شدن صوفیّه از
نظام اداری دولت ترک، بلغارها مدتی از
مسجد محمد پاشا به عنوان
انبار لوازم و
مهمات استفاده می‌کردند.
به همین سبب،
مردم به آن «
قَرا جامع » (=
مسجد سیاه ) نیز می‌گفته‌اند، ولی، بنا به
اعتقاد بعضی دیگر، این نامگذاری به سبب
رنگ سنگ‌های ساختمانی سیاه آن بوده است.
در
سال ۱۳۱۹، با وجود
هشدار سلطان عبدالحمید دوم، دایر بر عدم ایجاد تغییر در
شکل مسجد، بلغارها
معماری بیرون آن را کاملاً تغییر دادند و آن را به
کلیسا تبدیل کردند که در سال ۱۳۲۱/۱۹۰۳ برای استفاده عموم باز شد.
مسجد محمد پاشا،
بنایی مربعی شکل است که محل مخصوص
عبادت در آن با
گنبدی مرتفع پوشیده شده است، در
نمای بیرونی مسجد نشانی از
معماری ترک نمانده، ولی در داخل آن،
عناصر این
معماری بیش‌تر نمایان است.
مناره باریک این مسجد، مانند بقیه مناره‌های موجود در
صوفیه، به دستور
فرماندهی کل ارتش روسیه، منفجر و تخریب شد، مسجد محمد پاشای بوسنوی در
عکس‌های قدیمی صوفیه، با ساختمان و گنبد اولیه و پر
هیبت خود، بدون مناره به
چشم می‌خورد.
امروزه،
سطح خارجی آن با
دیوارهایی از
سنگ و
آجر پوشیده شده، و ردیفی از
پنجره در زیر لبه
بام تعبیه شده که با
افزاربندی موجی
بیزانسی مزین گردیده است.
برج‌هایی که به
ساختمان طرحی فرنگی داده، برج مخصوص
ناقوس کلیسا، پنجره‌ها و
قوس‌های تعبیه شده در سطوح جانبی ساختمان، اثر
معمار سنان را از صورت اولیه‌اش در آورده است.
(۱) محمد ظلی بن درویش اولیاچلبی، اولیاچلبی سیاحتنامه سی، ج۳، چاپ احمد جودت، استانبول ۱۳۱۴.
(۲) ابراهیم پچوی، تاریخ پچوی، استانبول ۱۲۸۱ـ۱۲۸۳، ج۱، ص۲۹.
(۳) محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸ـ ۱۳۱۵، ج۴، ص۱۱۳.
(۴) مصطفی چلبی جلال زاده، طبقات الممالک، گ ۳۰۷ پ، ۳۰۹ پ، ۳۴۰ پ، ۳۴۲ پ، ۳۹۹ ر.
(۵) Ekrem Hakk âAyverdi, Avrupa'da Osmanl i Mi ـ mہrر Eserleri, IV: Bulgaristan, Yunanistan, Amavutluk , Istanbul ۱۹۸۲, IV, ۹۹;.
(۶) Ismail Eren, "Mimar Sinan' ân Sofya'da Bilinmeyen Bir Eseri", BTTD , no ۸ (۱۹۶۸) ۷۱-۷۵;.
(۷) Semavi Eyice, "Sinan ve Gurbetteki Eserleri", S i z i nt i , X/۱۲۰, Izmir ۱۹۸۹, ۴۸۴-۴۸۵;.
(۸) Ktratka istoria na Bulgarskata arkhitektura , ed Bulgar Akademisi, Sofia ۱۹۶۵, ۱۸۵, ۱۸۷;.
(۹) Aptullah Kuran, Mimar Sinan , Istanbul ۱۹۸۶, ۲۷۳;.
(۱۰) Mustafa ´elebi Sہر, Tezkiretد'l-bدnyہn , ed Sad âk Erdem, Istanbul ۱۹۸۸, chap I no ۷۱;.
(۱۱) idem, Tezkiretد'l l-ebniye, Ankara ۱۹۶۵, ۲۵, ۸۴;.
(۱۲) Vak âflar Genel Mدdدrlدg §د Ar íivi, Mدceddet Rumeli Vak i falr i Defteri , no ۹۸۸, p۵۱-۶۴.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بوسنوی محمدپاشا»، شماره۲۰۷۲.
