قُعود (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قُعود (به ضم قاف و عین) از
واژگان قرآن کریم به معنای نشستن و کوتاهی از کار است.
مشتقات
قُعود که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
قُعُود (به ضم قاف و عین) جمع
قاعد،
قَعِید (به فتح قاف و کسر عین)
صفت مشبهه به معنای مفید دوام،
مَقْعَد (به فتح میم و سکون قاف) مصدر میمی و اسم مکان،
مَقاعِد (به فتح میم) جمع
مَقْعَد،
قَواعِد (به فتح قاف) جمع
قاعِده به معنای پایه‌ها است.
قُعُود به معنای نشستن است.
قُعُود جمع
قاعد نیز آمده است. مثل
سجود جمع ساجد.
قَعِید صفت مشبهه و مفید دوام است.
مَقْعَد مصدر میمی و
اسم مکان هر دو آمده است.
مَقاعِد جمع
مقعد است.
قَواعِد جمع
قاعده است.
به مواردی از
قُعود که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ اَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْها مَقاعِدَ لِلسَّمْعِ) «ما در
مقاعد آسمان برای
استراق سمع می‌نشستیم.»
(وَ قَعَدَ الَّذِینَ کَذَبُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ) «آن که به
خدا و
رسول دروغ گفتند کوتاهی کردند.»
در این آیه به کوتاهی از کار اطلاق می‌شود.
(اِنَّکُمْ رَضِیتُمْ بِالْقُعُودِ اَوَّلَ مَرَّةٍ) (شما نخستين بار به كناره‌گيرى از
جهاد راضى شديد...)
(الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ) « آن که خدا را در حال ایستاده و نشسته و خوابیده یاد می‌کنند.»
در اینجا قیام جمع قائم و قعود جمع قاعد است.
(اِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ) (به خاطر بياوريد هنگامى را كه دو
فرشته راست و چپ كه ملازم انسانند اعمال او را دريافت مى‌دارند.)
طبرسی فرموده مراد از
قعید ملازمی است که پیوسته هست نه
قاعد ضدّ قائم و اهل لغت آن را حافظ گفته‌اند.
(فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلافَ رَسُولِ اللَّهِ) (تخلف كنندگان از
جنگ تبوک، از مخالفت با پيامبر خدا و كناره‌گيرى از جهاد، خوشحال شدند.)
(فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِرٍ) «در مجلس راستین نزد پادشاه توانا.»
مقعد در اینجا مصدر میمی و اسم مکان می‌باشد.
(وَ اِذْ غَدَوْتَ مِنْ اَهْلِکَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِینَ مَقاعِدَ لِلْقِتالِ) «چون از نزد عائله‌ات خارج شدی برای مؤمنان مواضعی برای
جنگ آماده می‌کردی.»
(وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللَّاتِی لا یَرْجُونَ نِکاحاً) «زنان باز نشسته که رغبتی به
نکاح ندارند.»
(وَ اِذْ یَرْفَعُ اِبْراهِیمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَیْتِ) «آن‌گاه که
ابراهیم پایه‌های
کعبه را بالا می‌برد.»
در این
آیه جمع
قاعده به معنی پایه‌هاست.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «قعود»، ج۶، ص۲۲.
