قَسَم (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قَسَم (به فتح الف و سین) از
واژگان قرآن کریم به معنای سوگند است.
افعال قسم در
قرآن از باب افعال، مفاعله و تفاعل آمده است.
بیشتر از باب افعال آمده است.
مشتقات
قَسَم که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
لَقَسَمٌ (به فتح لام، قاف و سین) به معنای سوگند،
اَقْسَمُوا (به فتح الف، سکون قاف و فتح سین) از باب افعال به معنای سوگند ياد كردند،
اُقْسِمُ (به ضم الف، سکون قاف و کسر میم) از باب افعال به معنای سوگند،
قاسَمَهُما (به فتح سین) از باب مفاعله به معنای سوگند یاد کرد،
تَقاسَمُوا (به فتح تاء و سین) از باب تفاعل به معنای سوگند یاد کنید.
قَسَم (بر وزن
فرس) به معنای سوگند است.
«اقسم باللّه» یعنی سوگند یاد کرد به
خدا.
اصل آن چنان‌که
راغب گفته از قسامه است.
قسامه بنابر قول
اقرب الموارد جماعتی است که بر چیزی سوگند می‌خورند و آن را می‌گیرند و یا به چیزی گواهی می‌دهند.
راغب گفته: قسامه سوگندهایی است که بر اولیاء مقتول تقسیم می‌شود.
یعنی چون ادّعا کردند زید عمرو را کشته باید هر یک در صورت عدم شاهد بر ادعای خویش قسم بخورند. علی هذا معنای قسمت در قسم به معنی سوگند نیز ملحوظ است.
به مواردی از
قَسَم که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ اِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظِیمٌ) «اگر بدانید آن سوگند بزرگی است.»
(وَ اَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ اَیْمانِهِمْ...) (آن‌ها با نهايت اصرار، به خدا سوگند ياد كردند كه اگر معجزه‌اى براى آنان بيايد، حتما به آن ايمان مى‌آورند.)
در این آیه فعل قسم از باب افعال آمده است.
(فَلا اُقْسِمُ بِما تُبْصِرُونَ. وَ ما لا تُبْصِرُونَ) (سوگند به آن‌چه مى‌بينيد- و آن‌چه نمى‌بينيد.)
در این آیه فعل قسم از باب افعال آمده است.
(وَ قاسَمَهُما اِنِّی لَکُما لَمِنَ النَّاصِحِینَ.) «یعنی سوگند اکید یاد کرد که من به شما از خیر خواهانم.»
در این آیه فعل قسم از باب مفاعله آمده است.
مفاعله در این‌جا بین الاثنین نیست مثل «سافرت شهرا» احتمال قوی آن است که برای مبالغه باشد.
(قالُوا تَقاسَمُوا بِاللَّهِ لَنُبَیِّتَنَّهُ وَ اَهْلَهُ) «گفتند سوگند یاد کنید به خدا که
صالح و اهلش را شب هنگام مقتول می‌کنیم.»
در این آیه فعل قسم از باب تفاعل آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «قسم»، ج۶، ص۷.
